المدخل بین شعراء الجاهلیّه، کان زهیرُ بن أبی سُلمی، - بشهادهِ أبی الفرج الأصبهانی – أحدَ الثلاثه الکبار، و الآخران هما امروالقیس و النابغه. وقد «اختُلف فی تقدیم أحد الثلاثه علی صاحبیه». إنَّ زهیرَ ابنَ أبی سُلمی هو أحدُ أهم شعراءِ العصرِ الجاهلی و کما عرفنا هو من عبید الشعرِ أی ممن کانوا ینقّحون أشعارَهم و قصائدهم مراراً. و کان یهتم بالجانب الصوری البیانی لکلامهِ المنظوم. فنونُ البلاغهِ فی العصر الجاهلی کانت فطر...

هدف مقالة حاضر، بررسی همسنج نامه‌های سه کتاب تاریخ بیهقی، عتبة‌الکتبة و التوسل‌الی‌الترسل از نظرگاه ساخت و محتوا است. مسالة بنیادی مقاله، چگونگی بافت نامه‌های درباری عصر نویسندگان این سه کتاب از منظر شبکة ساختاری و مفهومی است. در این راستا، بدنة مقاله را پس از درآمدی مبتنی بر معرفی اجمالی این سه اثر و بازشناخت پیشینة پژوهش‌هایی که پیر...

علمای علم بلاغت عربی و فارسی شرط عمدۀ بلاغت را فصاحت دانسته اند. فصاحت به کلمه، کلام و متکلّم تعلّق دارد. فصاحت متکلّم عادت و ملکۀ نفسانی او در برآوردن کلمات و کلام فصیح است و فصاحت کلام نیز در صورتی میسّر است که فصاحت کلمه مهیّا باشد. فصاحت کلمه مبرّا بودن آن از چهار عیب است: تنافر حروف، غرابت استعمال، مخالفت قیاس و کراهت در سمع. از سوی دیگر طبق نظر فرمالیستهای روس، آشنایی زدایی از زبان معیار، موجب ...

یکی از مباحث مهم علم بلاغت که در طول تاریخ، اندیشمندان و پژوهشگران را به خود مشغول کرده است تقدیم و تأخیر می باشد. علماء در ذیل این مفهوم درصدد یافتن معانی دقیق و ظریف میان عبارات هستند که پس از ایجاد تغییر در ساختار و الگوی اولیه کلام به وجود آمده است. قرآن کریم که معجزه جاوید الهی می-باشد، به این موضوع توّجه کرده و مخاطبان خود را به فهم تفاوت بین اسلوب و عبارات و کشف معانی ثانویه و دریافت ژرفا...

مجاز اگر چه به صورت فطری در ادبیات عرب پیشینه دیرینی دارد اما ظاهرا به صورت علمی بعد از قرن سوم در کتابهای علمای لغت و ادب ظاهر شد و با گذشت زمان شاخ و برگهای زیادی پیدا کرد. از جمله کسانی که باعث تدوین بلاغی این لفظ شد و به صورت ریشه ای آن را بررسی کرد عبد القاهر جرجانی بود. به طور کلی عبد القاهر را می توان نقطه عطفی در تاریخ بلاغت عربی و خصوصا مسائل معانی و بیان دانست در این مقاله به بررسی نظ...

یکی از مراحل تکوین علم زبان شناسی مرحله گفتمان است که بر مبنای آن، زبان شناسان جایگاه ویژه ای برای گفته پرداز در نظر می گیرند. در این چارچوب جدید زبانی، شاخص های فردی دخیل در  تولید آثار زبانی، به عنوان عناصری مهم و تعیین کننده به حوزة مطالعات زبان راه می یابند. البته این مبحث در تاریخ بلاغت اسلامی، موضوعی دامنه دار است که از کشاکش میان دو علم نحو و معانی بر می خیزد. علمای نحو به سیاق داخلی و م...

از جمله بحث‌های پیچیده در بلاغت فارسی «حصر و قصر» در علم معانی است. دشواری موضوع از یک سو و تقلید و تأثیرپذیری محض از قواعد و شیوه‌های حصر و قصر زبان عربی و تطبیق آن با نمونه‌های زبان فارسی از سوی دیگر، همچنین، تفاوت ساختاری و نحوی این دو زبان با یک‌دیگر، از جمله عوامل پریشانی نوشته‌های صاحبان این فن در بلاغت فارسی است. برای نمونه، آیا آن‌چه در آغاز جملات محصور در زبان فارسی می‌آید مثل زبان عرب...

کاربرد جملات شرطی در متون دینی و ضرورت تحلیل ماهیت حکم مشروط، توجه دانشمندان اصولی را به تفاوت دیدگاه دانشوران علم منطق و عالمان بلاغت در تعریف جمله شرطی جلب کرده است. نتیجه این توجه طرح مباحثی است که به شکلی بسیار گسترده‌تر از آنچه در کتب منطق و بلاغت مطرح است، به تبیین معنای جملات شرطی می‌پردازد. هر چند بررسی تفاوت این دو دیدگاه سهم اندکی از مباحث اصولی مربوط به تحلیل مفاد جملات شرطی را به خو...

مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان می‌‌دهد که توجّه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقل‌شده برای بلاغت، از اساسی‌‌ترین معیارهای بلاغت کلام و متکلّم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمّیّت توجّه به آن در دوره‌‌های مختلف، از محوری‌‌ترین مبانی مباحث بلاغی است، در هیچ‌یک از منابع قدیم و جدید، مبانی نظری آن تبیین نشده است. در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاه‌‌های گوناگون دربارة این موضوع، مش...