در تبیین معنای کمال دین در آیه سوم سورۀ مائده، سه دیدگاه متفاوت در میان مفسران قابل مشاهده است. عده‌ای آن را محصول «جامعیت دین» بعد از اتمام نزول فرامین وحیانی تلقی نموده و عده‌ای دیگر، «حاکمیت دین» با گسترش دامنه شیوع و نفوذ اسلام را معادل با کمال انگاشته‌اند، و گروه سوم که بیشتر مفسران شیعی هستند، «جاودانگی دین» با امر ولایت را مترادف با کمال قلمداد نموده‌اند. با توجه به اینکه آیۀ اکمال دین ا...

آیۀ 172 سورۀ اعراف را برخی عارفان مسلمان با اعیان ثابته، که از اصطلاحات نظام فکری ابن‏عربی است، درپیوندیافته‏اند. این پژوهش بر آن است تا پاسخی برای این پرسش بجوید که مولانا آن‏گاه که در مثنوی به آیۀ الست استناد می­کند، چه پیوندهای معنایی میان این آیه و اعیان ثابته ردیابی و رصد کرده­است؟ بنابراین ضمن تعریف اعیان ثابته و برخی موضوعات فرعی وابسته بدان، بیت­هایی از مثنوی مولانا که  پیوندهای معنایی ...

در این پژوهش که با روش مطالعۀ کیفی و نگرشی تحلیلی، تدوین شده است پس از ذکر اجمالیِ مقدماتی در مصلحت اندیشی، با تحلیل بارزترین نمونۀ مصلحت اندیشی در سورۀ یوسف (علیه السلام) یعنی ماجرای جاسازی ظرف مخصوص در بار بنیامین و تطبیق ضوابط اصولی بر آن، ضمن پاسخ به شبهات پیرامونی، به یافته های جدیدی رسیده است؛ اولاً متزاحم اهمّ در این ماجرا -که بر بیشتر مفسّران مشتبه شده - مشخص شده است . ثانیاَ با تطبیق اجزای ...

تحلیل اسماء به‌کار رفته در فواصل آیات از جمله مباحث مهم تفسیری است. قرآن پژوهان، با اعتقاد به توقیفی بودن چینش کلمات وآیات، اسماء مذکور در پایان آیات را بررسی نموده، تا ضمن فهم دقیق آنها؛ به ارتباطشان با محتوای آیات و غرض سوره دست یابند. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، با تکیه برمتون تفسیری و کتب لغت، به‌دنبال تبیین نحوۀ ارتباط اسماء الحسنای پایان آیات با مضامین و غرض سورۀ احزاب می­باشد. یافته­ها...

روایات اسباب نزول، نقشی محوری در تفسیر و تبیین معارف قرآنی دارند. منتها در نقل این روایات، تحلیل و بررسی لازم در متن و سند انجام نشده است. با توجه به تأثیر مستقیم روایات اسباب نزول در فهم و تفسیر قرآن، نقد و بررسی این روایات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. این پژوهش به تحلیل روایات اسباب نزول هفت آیۀ کلیدی از سورۀ بقره می پردازد. در آن، پس از ذکر آیات دارای سبب نزول و نقل روایات مربوط به آن به بررسی...

امروزه مسألۀ آرامش و سلامت روان به عنوان اساسی‌ترین رسالت مطالعات روان‌شناختی، نقش پررنگی در حوزه دین‌پژوهی ایفا می‌کند و جزء جدایی ناپذیر باورهای دینی و مذهبی به‌شمار می‌رود. در این راستا، روان‌درمانی که مبتنی بر فراهم‌سازی بسترهایی به منظور ایجاد آرامش و سلامت روان است، در بُعد آموزش و درمان، از ابزاری مؤثر با عنوان "داستان‌‌گویی" بهره می‌جوید. از آن‌جا که در قرآن نمونه‌های زیبایی از داستان‌ها...

یکی از اصطلاحات شناختۀ قرآنی «الراسخون فی‌العلم» است که در هفتمین آیه از سورۀ آل عمران یاد شده، و در تفاسیر اسلامی با بحث تأویل آیات متشابه گره خورده است. این اصطلاح در آثار ملاصدرا ـ اعم از تفسیری و فلسفی ـ نیز به‌وفور دیده می‌شود. وی افزون بر این که در بحثهای تفسیری خویش رسوخ در علم را ملاک جواز ورود به عرصۀ تأویل دانسته، کاربرد این ملاک را توسعه بخشیده، و در گستره‌ای از مباحث اعتقادی و فلسفی...

شِعریٰ در قرآن کریم، تنها یک بار یاد شده  و آن آیۀ 49 سورۀ نجم است: «وَأَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَی»؛ آیه‌ای که در آن، پروردگارِ رسول اکرم (ص)  ـ رَبُّک ـ به عنوان پروردگار شِعریٰ معرفی شده است. با مفروض گرفتن این که شِعریٰ نام یک ستاره باشد ـ چنان که مفسران مسلمان گفته‌اند ـ این که چرا در میان ستارگان آسمان، اینچنین اهمیت یافته، و این که معرفی خداوند متعال به عنوان پروردگار شِعریٰ چه پیامی را می‌تواند دربرداشته باشد، ...

در سنت تفسیری، سدرَهُ المنتهیٰ به عنوان درخت سدری باشکوه و آراسته در دورترین نقطۀ بهشت مطرح بوده، و در زمرۀ باورهای آخرت شناختی مسلمانان جای گرفته است. این در حالی است که با توجه به سیاقِ تنها کاربرد قرآنی آن در سورۀ مکّی نجم، سدره المنتهی باید پدیده ای شناخته برای مشرکین عرب نیز بوده باشد. مجموع کاوشهای فرهنگی ـ گفتمانی و ریشه شناختی نشان می دهد که سدره المنتهی نه دقیقاً یک درخت، بلکه یک صورت فلکی ب...

از مسائلی که دانشمندان حوزۀ علوم قرآن از همان ابتدای نزول توجه ویژه‌ای به آن داشته‌اند، نظم قرآنی و ارتباط آن با مسئلۀ اعجاز است تا اینکه این مهم نزد عبدالقاهر جرجانی به اوج خود رسید؛ چه وی با اسلوبی منطقی آن را سامان داد و نظریه‌ای ارائه کرد. در این مقاله کوشش شده است تا ضمن اشاره به نظم، تعریف آن و بیان دیدگاه علما در این زمینه با روش توصیفیتحلیلی و با نظر به اجزای سه‌گانۀ این نظریه یعنی واژه...