ستایش باده به شیوه‌های مختلف و با تعابیر و تصاویر گوناگون، از دیرباز در شعر شاعران عرب، درون‌مایه‌ای مکرر بوده‌است که ابونواس، شاعر ایرانی‌تبار دورۀ عباسی، به آن نظم و سامان تازه‌ای بخشید و بنیان‌گذار خمریه‌سرایی شد. از شاعران ادب پارسی، منوچهری دامغانی و حافظ، بیشترین تأثیر را در این زمینه از او گرفتند. در این مقاله، نخست دربارۀ واژۀ «باده» و تاریخچۀ‌ کاربرد آن در ادب عربی و فارسی، به اختصار ک...

سپهری از شاعران بنام معاصر است که درباره ی شعر او، بویژه اندیشه های عرفانی در شعر او سخنانی فراوان گفته شده است. برخی شعر او را دارای مبانی عرفان ایرانی، برخی دارای مبانی عرفان هندی و شرقی و برخی تهی از عرفان دانسته اند؛ امّا پژوهشی به بررسی مقایسه ای کاربرد مفاهیم و اصطلاحات عرفانی در شعر سپهری با کاربرد اصطلاحات و مفاهیم عرفانی در گفتار عرفای پیشین به صورت ویژه نپرداخته است. گزینش واژگان مدخلی...

فریضه الهی حج، به عنوان یکی از فروع دین و فرایض مورد اتفاق مسلمانان، در طول تاریخ، همواره مورد توجه ملل مسلمان بوده و مقدمات، واجبات، مندوبات، ارکان، اعمال و حتی اماکن آن با دقت و وسواس فراوان مورد مطالعه، مداقه و پژوهش قرار می گرفته است. از این رو بانیان و سردمداران فرق، مذاهب و نحله های متعدد اسلامی همواره در صدد بوده اند؛ احکام، مناسک و ویژگی های این فریضه الهی را به فراخور نظرگاه ها و اصول ...

فریدالدّین عطّار (م 627ق)، علاوه بر مثنویهای متعالی و برجستۀ خویش در غزل نیز مبتکرِ شیوه و بیان خاصّی است که در سیر تکاملی غزل فارسی و به خصوص غزل عرفانی بسیار مؤثّر بوده است. غزل عطّار از حیث تکنیکهای بیانی، جوهره و محتوای شعری و تنوّع موضوعات مختلف در شعر فارسی از برجستگی و اهمیّت ویژه ای برخوردار است. موضوعات عرفانی، قلندریّات، وصف، تغزّل، بیان تجارب و احوال درونی، پند و اندرز از جمله موضوعات گوناگون ...

متناقض­نمایی در شعر، هم در حوزه زبان و هم در حوزه معنا باعث آشنایی­زدایی و برجستگی کلام می­شود. این شگرد از دیرباز مورد توجه شاعران بوده و عواملی چون تحوّل تکاملی ادبیات از سادگی به پیچیدگی  و آمیختگی عرفان با ادب فارسی در پیدایش و گسترش آن نقش داشته است. عناصر متناقض­نما به صورت ترکیب یا تصویر پارادوکسی و جمله یا بیان پارادوکسی به کار می روند. در این مقاله ضمن تعریف متناقض­نما و پیشینه و زمینه­...