این مقاله نقدی است بر دیدگاه یکی از نویسندگان درباره این که علم صرف فی الجمله در دستیابی به قرائت صحیح نقش می آفریند. وی مدعی است، این علم در تعیین، ترجیح و تساوی قرائت ها نقش­آفرین است. به دلایلی که بیان می کنیم وی در اثبات نقش تعیینی و ترجیحی موفق نبوده است: 1. در اثبات نقش تعیینی موفق نبوده است، زیرا اولاً قاعده صرفی به­کار رفته در کلمه معایش در آیه «وَ جَعَلْنا لَکُمْ فیها مَعایِشَ» (اعراف:10؛ حجر:20)...

هرگاه حرفی به واژه­ای افزوده شود، به دنبال آن معنا هم افزون می­گردد. نحویان با قبول این قاعده، آن را بیشتر در باب فعل­های مزید، صیغۀ مبالغه، اسم اشاره و برخی حروف مانند نون تأکید ثقیله به کار گرفته­اند. یکی از مواردی که آنها براساس این قاعده به آن پرداخته­اند، بحث فرق میان دو واژۀ «رحمن» و «رحیم» است. نویسندگان مقاله، کوشیده­اند دو واژۀ رحمن و رحیم را با توجه به چارچوب و دامنۀ قاعدۀ «زیادة المب...

زبانشناسی متن بطور عام و انسجام (cohesion) بطور خاص از اواسط نیمة دوم قرن بیست بصورت جدی توسط بسیاری از زبان‌شناسان مورد اهتمام قرار گرفت بطوریکه درحقیقت پایة اساسی تحلیل گفتمان در سالهای بعد بشمار میرفت. با نگاه به مباحث مطرح-شده در این شاخة جدید زبانشناسی و مقایسة آن با پژوهشهای زبانشناختی در بین مسلمانان، به شواهد و آثاری از زبانشناسان قدیم عربی (نحویان، بلاغیان، و ناقدان) ...

اعراب قرآنی و تجزیه و تحلیل این متن مقدس بر اساس قواعد عربی یکی از کهن‌ترین علوم اسلامی قرآنی است. از سویی دیگر، به اسبابی، گاهی بر یک یا چند لفظ عبارت قرآنی، اعراب‌های مختلفی ذکر شده که به توجیه صحت این اعراب‌ها یا نقد و بررسی صحت و سقم آن‌ها نیازمند می‌شود و از جمله مهم‌ترین مستندات و منابع توجیه این اعراب‌ها، علوم قرآنی(علوم مأخوذ از قرآن کریم) است. اما علم توجیه اعراب چیست؟ و علومی که کم و ...

نحویان زبان عربی از «حرف جارة اصلی+ اسم مجرور» و «ظرف» با اصطلاح «شبه‌جمله» نام می‌برند. شبه‌جمله‌ها برای اینکه در ساختار کلامی جای گیرند و به ایفای نقش بپردازند، باید پیوند و ارتباط ویژه‌ای با جزء دیگری از کلام داشته باشند. از این پیوند با اصطلاح «تعلُّق» یاد شده و آن جزء نیز «متعلَّق» نامیده شده است. حال شاید یک شبه‌جمله شایستگی پیوند با چندین متعلَّق را داشته باشد که در این‌صورت پیوند با هر یک از ...

پیچیدگی‌های نحو و آراء متفاوت نحویان، از نخستین قرن­های انتشار زبان عربی، آموزش نحو را با مشکلاتی مواجه ساخته است، به همین جهت بسیاری از صاحب نظران با طراحی مدل­های نو و تألیف آثار جدید، سعی کرده‌اند مشکلات آن را برطرف کنند، یکی از این آثار، کتابِ «احیاءالنحو» است که در سال 1937م توسط ابراهیم مصطفی، در مصر تألیف گردید. انتشار کتاب در ابتدا جنجالی به پا ساخت و مورد نقدِ موافقان و مخالفان قرار گرفت...

کتاب المفصّل زمخشری به دلیل برخورداری از ویژگی‌های خاص سبکی آن تاکنون توسط عالمان بسیاری شرح داده شده است. یکی از شروح مشهور این اثر، نسخه خطی شرح عزالدین عبدالعزیز کاشی، شاعر، مؤلف و کاتب ایرانی اواخر قرن هفتم و ابتدای قرن هشتم هجری است. وی علاوه بر آثار متعددی که در عرصه‌ نظم و نثر فارسی و عربی به جای گذاشته است، شرح مبسوطی نیز بر کتاب المفصّل نوشته است. مقاله حاضر سعی دارد تا به بررسی...