واژگان تاریخی همانند تاریخ بشر سرگذشت پرفرازونشیبی را پشت سر می گذارند و سرانجام، در هر حوزه تخصصی معانی و اطلاقات ویژه خود را می یابند. بسیاری از واژگان در حوزه تاریخ سیاسی ـ اجتماعی، بار معنایی و اجتماعی خاص خود را یافته، مجموعه آنها اصطلاحات دیوانی و اداری دوره های مختلف تاریخ ایران را پدید می آورد.   در این مقاله، لزوم گردآوری و شرح اصطلاحات دیوانی و اداری و تغییر معنایی این دسته از اصطلاحا...

ادبیات تعلیمی- به مثابة نوع ادبی ارزشمند و مهم و بهترین نمودِ خواننده محوری - در کنار دیگر انواع ادبی همچون ادبیات حماسی، ادبیات غنایی و ادبیات نمایشی از پیشینه‌ای کهن برخوردار است. این نوع ادبی فارسی، گنجینه ای از آموزه های اخلاقی است که با هدفِ دگرگونی رفتاری مخاطب، برانگیختن صفات نیکوی اخلاقی، تعلیم حکمت و آموزش اخلاق، تببین مسایل تربیتی، فلسفی، مذهبی و مفاهیم پند واندرزی و بیدارکردن وجدان خفت...

سنتِ دیرپای ستایش‎گری از آغاز ادب فارسی وجود داشت و مدیحه‎سرایی از جنبۀ رفتاری، عملی مردانه تلقی می‎شد و مردانِ شاعر یکه‎تاز میدان مدح بودند. در ادبیات زنان، به‎ندرت زنی شاعر در این حوزه دست به تجربه زده است. نخستین زنِ شاعری که شعری ستایشی در کارنامۀ خود دارد و برای نخستین‎بار ترکیب‎بند سروده، زن بی‎نامی است که شعرش در کتابی تاریخی ثبت شده است. او دخترِ حسام‎الدّینِ سالار مدیحه‎سرایی است که در آغاز ...

آثار و شواهد بدست آمده از تپه‌های باستانی پیش از تاریخ نشان می‌دهد که شهر ساوه از قدمت تاریخی زیادی برخوردار است. وجود قلعة بسیار بزرگ آسیا آباد ساسانی در جوار شهر، قدمت آن را به دورة ساسانی می‌رساند. جغرافی‌نویسان اسلامی نیز شهر ساوه را از آثار دورة اسلامی نامیده‌اند. ساوه در قرون اوّلیة اسلامی توسط حکّام عرب و در اوایل قرن چهارم هجری قمری به دست حکام ایران اداره می‌شد. مطالعات انجام شده توسط...

در منابع و متون کهن اعم از تاریخی و جغرافیایی به شهر جیرفت اشاره­هایی اندک اما معتنابه شده است. اگر چه این مقدار به درک کامل و حتی ناقصی از اوضاع و شرایط این شهر در گذشته نمی­انجامند اما دربر دارندۀ نکات مهمی هستند که در مسیر درک هر چه کامل­تر اوضاع و احوال سرزمین جیرفت در گذشته تعیین کننده هستند. در مقالۀ پیش­رو اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای و مراجعه به متون دست اول گردآوری شده و روش پژوهش توصیف...

اگر دیوانهای شاعران زبان فارسی را از نظر توجه به مفاهیم و اصطلاحات ادبی، بررسی کنیم؛ در می یابیم آنان در خلال اشعارشان دربارۀ بسیاری از اصطلاحات و مفاهیم ادبی نظر داده اند؛ جالب اینکه دیدگاه آنان، یا با نظر منتقدان و صاحبنظران ادبی یکی است یا به آن بسیار نزدیک است؛ امّا متأسفانه کمتر بدان توجّه شده و گویا روش بر این بوده و هست که مسائل ادبی تنها از منظر ناقدان نگریسته شود نه از دیدگاه خالقان آن. ...

ادبیات تعلیمی- به مثابة نوع ادبی ارزشمند و مهم و بهترین نمودِ خواننده محوری - در کنار دیگر انواع ادبی همچون ادبیات حماسی، ادبیات غنایی و ادبیات نمایشی از پیشینه‌ای کهن برخوردار است. این نوع ادبی فارسی، گنجینه ای از آموزه های اخلاقی است که با هدفِ دگرگونی رفتاری مخاطب، برانگیختن صفات نیکوی اخلاقی، تعلیم حکمت و آموزش اخلاق، تببین مسایل تربیتی، فلسفی، مذهبی و مفاهیم پند واندرزی و بیدارکردن وجدان خفت...

روند واگرایانۀ علم و فنّاوری قریب به سه سده قبل از میلاد شروع شده و تا اواسط سدۀ بیستم میلادی ادامه داشته است. تفکیک تدریجیِ علوم از فلسفه و سپس شکل­گیری رشته­های دانشگاهی شواهدی تاریخی بر این مدعاست. پیدایش انقلاب صنعتی و پیامد آن یعنی نظام کارخانه­ای، نفوذ رویکرد حرفه­ای­گری در علم و فنّاوری و وجود تفکّر تحلیلیِ تجزیه­مدار، مهم­ترین تحولات فرهنگی است که موجب شکل­گیریِ سیر واگرایانۀ علم و فنّاوری است...

ابن­قولویه از محدثان قمی در سدۀ چهارم بوده که سال­های پایانی عمر خود را در بغداد سپری کرده است و محدثان و عالمان بزرگی همچون غضائری و شیخ مفید از او بهره برده­اند؛ اما اکنون از آثار و آراء وی نشان کمی در دست است. میزان تأثیرگذاری ابن‌قولویه بر حدیث بغداد را می­­توان در دو کتاب رجالی فهرست­نگاری شیعه، الرجال نجاشی و الفهرست طوسی نشان داد. پنجاه و دو راوی صاحب کتاب در این دو منبع، به واسطۀ ابن­قو...