در وداها و مهمتر از همه « ریگ ودا » با صورت اولیه هندوئیزم روبرو می شویم. نظام دینی موجود در وداها از زمان شکل گیری تا ادوار بعدی هندوئیزم یعنی عصر « براهمنه ها» و « اوپانیشادها» ، نشان از تحول فکر دینی سرایندگان وداها دارد. اینکه صورت اصلی دین در وداها چگونه است، دیدگاه هند شناسان و دین پژوهان متفاوت است. برخی یکتاپرستی محض را صورت اصلی و قطعی وداها می دانند، گروهی « هنوئیزم» را صورت واقعی و ت...

در هند عصر ودایی، عمل تطهیر ابتدا به صورت مناسک و طی تشریفاتی آیینی انجام می­گرفته است. رفته­رفته با پیدایش بارقه­هایی از درونگرایی در فرهنگ دینی هند، مفهوم پاکی در تفکر هندی به ساحت ذهن و نفس راه یافت و به عنوان یک فضیلت اخلاقی شناخته شد؛ به طوری که می­بینیم در اوپَنیشدها ضرورت اجرای مناسکِ تطهیر در درجۀ دوم اهمیت، و پاکی باطنی و صفای نفس در درجۀ نخست قرار می­گیرد. با پیدایش نگرشی منفی نسبت به ت...

یکی از صنایع ادبی به­کار­رفته در متون ودایی، متون ایرانی باستان (کتیبه­های فارسی باستان، اوستای متقدّم و اوستای متأخّر) و متون ایرانی میانۀ غربی (متون زردشتی، مانوی و کتیبه­ها) صنعت ادبی قلب نحوی است. صنعت قلب نحوی، وارونه­سازی ساختارهای دستوری در عبارات یا بندهای پیاپی است. این صنعت را با صنعت طرد و عکس و نیز صنعت تشابه­الاطراف در بلاغت فارسی مقایسه کرده­اند. طرد و عکس یکی از نمونه­های قلب نحوی ...

در پژوهش حاضر به بررسی زبانشناختی و کارکردی ایزد رشن در دین زرتشتی پرداخته شده است. رشن یا رشنو یکی از ایزدان زرتشتی است که در متون فارسی میانه نقش برجسته‌ای به عنوان یکی از سه ایزد داوری روان بر عهده دارد. رشنو در نوشته‌های پارسی میانه به صورت «رشن» با صفت «راست» آمده است. در این مقاله ابتدا اشتقاق ریشه‌شناختی رشنو مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به کارکردهای گوناگون این ایزد و سایر ایزدان هم...

با آنکه منابع دست اول در ارتباط با دین عیلام باستان بسیار اندک است، ولی می­توان از آثار معماری باقی­مانده و در نوشته­های عیلامی، و نیز نوشته­های بین النهرینی دربارۀ عیلامیان، اطلاعات جالبی به دست آورد. یکی از بزرگ­ترین گروه نوشته­های برجای مانده، متعلق به شیلهک-اینشوشینک (1120-1150 پ.م.) از شاهان عیلامی میانه و سومین پادشاه سلسلۀ شوتروکی، است. این پادشاه در کتیبه­های خود به خدایان گوناگون و پرس...

یکی از موضوعات مهمی که در سنت هندویی مطرح می‌شود، آموزه مایاست. هدف ما در این پژوهش نشان دادن کارکردها، ویژگیها و تفاسیر مختلف مایا در تفکر هندویی است که برای تبیین و فهم بهتر متون دینی و فلسفی هند ضروری می‌باشد. این مفهوم در وداها، اوپانیشادها، بهگودگیتا و پورانه‌ها، دارای معانی مختلف و بعضاً متضادی است. از جمله اینکه، مایا نیروی ویژه خدایان (دیوه‌ها) و ضد خدایان (اسوره‌ها) می‌باشد که در ادبیات...

وجود پایانی برای هستی، از مهمترین درگیری­های ذهنی انسان است. این دغدغۀ ذهنی، به نوعی در اسطوره­ها نمود یافته است. بررسی نگرش به پایان جهان در اسطوره­های ایران، هند و اسکاندیناوی، محور اصلی این پژوهش است. در این بررسی فرض بر این است با وجود تفاوت­های ظاهری، این سه اسطوره اغلب دارای ساختار و بن­مایه­های مشترکی هستند. باور به دوری بودن آفرینش اساس وجود قیامت در هر سه اسطوره است؛ آفرینش از یک نقطه ...

کنکاش در جهان بینی  غلات شیعه ،علی رغم ازبین رفتن اکثر آنها، از جهاتی می تواند مفید و کاربردی تلقی شود . شبیه آنچه  در مقاله حاضر در بحث ولایت عرفانی صورت گرفته، چرا که در اینجا، بر خلاف تاریخچه مشهور ولایت یعنی انتساب به متصوفه و یا شخص حکیم ترمذی، با ارائه چار چوب وریشه هایی از آن در غلات شیعه ، تا حدودی به حل ابهام  برخی آموزه های متصوفه یا غلط انگاری مستشرقان در حوزه تصوف، پرداخته است. بدین...

یکی از بن‌مایه‌های داستان‌های حماسی و اساطیری، مداخلۀ قوای فراطبیعی در قالب امدادهای غیبی در حمایت از قهرمان است. در اساطیر، ناتوانی قهرمان با نیروهای پشتیبان یا فراطبیعی جبران می‌شود. قهرمان اساطیری با نیایش و مددخواستن از خداوند، به نبرد با ضدقهرمان، دیو و اژدها می‌پردازد و با بهره‌مندی از امدادهای غیبی بر تمامی دشمنانش پیروز می‌شود. قهرمان حماسه پیوند محکمی با نیروهای غیبی و فراطبیعی دارد که...

شناخت وجود و موجود، دل‌مشغولیِ دیرپای و اصلی انسان است. هستی‌شناسی اسطوره‌ای، گونه‌ای از تلاش آدمی در این زمینه است که تأثیر ماندگاری بر پیدایی و پرورش افکار و کنش‌های بشر داشته است. در اسطوره، بر حَسَب برخی اصول مسلّم، از رهگذر «مینوی ساختن گیتی» یا «گیتیانه کردن مینو» به صورت‌بندی نظام هستی‌شناختی اقدام می‌شود. مطابقت و عینیّت گیتی با مینو، حضور و تجلی خدایان به ‌مثابة عوامل تقدس و در نتیجه، واقعیّ...