وحدت نوعی انسان نزد برخی از فیلسوفان مسلمان اصلی مسلم بوده است، بدون آنکه دلیلی بر این مدعا ارائه نمایند. گروهی نیز درصدد اقامة برهان بر وحدت نوعی برآمدند. در مقابل برخی از فیلسوفان، براهینی بر کثرت نوعی انسان عرضه نموده­اند، اما دو نقص در کارشان وجود داشت: نخست آنکه مبانی و مبادی مناسب را برای تبیین کثرت نوعی انسان در اختیار نداشتند و دوم آنکه دیگر مسائل مرتبط با انسان را از جمله حدوث نفس، ساز...

مسئله علیت یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که بدون فهم آن درک جهان هستی ممکن نیست. اساساً هر نوع بحث، سخن و تجربه‌ای مبتنی بر فهم علیت و پذیرش آن است. مسئله علیت از جهات مختلف موردتوجه قرارگرفته است. فیلسوفان جدید غرب مانند هیوم و کانت این موضوع را از نظرگاه معرفت‌شناسی و فیلسوفان مسلمان از حیث وجود شناسی موردبررسی قرار داده‌اند. این مقاله سعی بر آن دارد که، با نظر به علیّت تحلیلی، چیستی و کاربرد...

از جمله تعابیر بکار رفته در قرآن کریم در خطاب خداوند به انسان تعبیر "نفس مطمئنه "است ، که انسان در نهایت سیر خود به سوی خداوند به این مرتبه از نفس انسانی نائل می گردد. اما در تعابیر عرفا پیوسته "نفس "مورد مذمت قرار گرفته است . و از جمله غایت های عرفا رسیدن به مرحله ی "بی خودی "و فناست ، که در این مرحله نفس و انانیت عارف محو می گردد. از آنجا که عرفای اسلامی تعالیم خود را بر گرفته از قرآن و احادی...

نقش متون علمی و فلسفی تمدن اسلامی در بیداری و پیشرفت علمی، عقلی و صنعتی غرب، بر بسیاری از محققان تاریخ علم و حکمت، پوشیده نیست. در فاصله قرون یازدهم تا سیزدهم میلادی، انبوهی از آثار و نوشته های علمی و فلسفی مسلمانان از زبان عربی به زبان لاتینی برگردانده شد و در این فرایند حتی متون و منابع علمی و فلسفی یونانیان به ویژه فلسفه ارسطو نیز از طریق مسلمانان به دنیای غرب لاتینی شناسانده شد؛ به گونه ای ...

مطابق با اصول و مبانی شناخت در اندیشه اسلامی، زاویه ای که از آن هر چیزی و از آن جمله مبانی معماری و شهرسازی اسلامی مورد مطالعه، تعریف و تحلیل قرار می گیرد، زاویه عقل و حکمت است. هنرمند، معمار و یا شهرساز مسلمان، از راه دل (از دریچه عقل و حکمت الهی)، ملکوت (یعنی جنبه باطنی و عقلانی)، هستی و موضوعات جاری درآن (از جمله حقیقت باطنی شهر) را مورد مطالعه قرار می دهد، و به دانشی شفاف، حقیقی و مطابق با ...

عموم متکلمان و فیلسوفان مسلمان در اتصاف خداوند به صفت اراده متفق اند. با این حال، در این باب که آیا اراده از صفات ذاتی است یا فعلی، اختلاف شده است. از سوی دیگر، تفسیر معنای «اراده» آن گاه که به عنوان صفت ذاتی حق تعالی پذیرفته می شود می تواند بحث انگیز باشد. ملاصدرا اراده الهی را در هر دو مقام ذات و فعل می پذیرد، ولی در تحلیل مفهومی «اراده ذاتی» آن را به مفاهیم سایر صفات ذاتی (مانند علم، حب ) فر...

ادغام حیات منزلی انسان در هویت فردی و اجتماعی او از ویژگی‌های دوران جدید است که از نتایج آن سنجش حقوق خانواده با سنجه‌های حقوق مدنی است؛ در حالی‌که حکمای مسلمان جایگاهی ممتاز برای خانواده در نظر گرفته و برای ادارۀ آن، اصول منحصر به خانواده و غیر از اصول حاکم بر زندگی فردی و اجتماعیِ انسان، لحاظ کرده‌اند. به‌کار بستن مدبّرانۀ این اصول شرط حکمت و اقتضای تکامل فردی و تعادل و توازن اجتماعی است. به نظ...

موضوع نفس یا معادل‌های آن در دیگر زبان‌ها، همچون جان، از مسائل مهمی است که از دیرباز تاکنون مورد توجه بشر بوده است. فیلسوفان و متفکران نیز در حوزه هستی‌شناسی تلاش خود را برای شناخت و تبیین آن به کار برده و آرا و نظریات گوناگونی بر جا نهاده‌اند. در افق فکری متفکران اسلامی نیز، از آغاز تاکنون، موضوع نفس جایگاه ویژه خود را داشته است و مشاهیر مسلمان فلسفه و حکمت، البته با عنایت به آموزه‌های وحیانی،...

تاکنون مسئله ضرورت نبوت با رهیافت‌های گوناگونی، ازجمله حدیثی، کلامی، فقهی و فلسفی تبیین و ارزیابی شده است. پژوهش پیش‌رو به ضرورت نبوت از منظر فلسفه و عرفان می‌پردازد. فلاسفه مسلمان در ظاهر با نگاهی این‌سویی و زمینی، به‌ویژه در مبحث علم النفس، با نگاه به مراتب حسی، خیالی و وهمی و همچنین مراتب عقل عملی و نظری و قوه قدسی‌ای که برای عقل بالمستفاد حاصل می‌شود، به تبیین این حقیقت پرداخته‌اند و از راه...

چکیده به‌ علت نسبت وثیق میان علم و فلسفه از یک سو و نسبت وثیق میان فلسفه و مابعدالطبیعۀ فارابی و ابن‌‌سینا با الهیات و دین از سوی دیگر، علوم تجربی و طبیعی در اندیشۀ این دو فیلسوف ایرانی و مسلمان در ابعاد و مسائل متعددی با الهیات فلسفی که در مابعدالطبیعۀ مد نظر این دو ذیل حکمت نظری شاخۀ الهیات طرح شده است گره خورده و از مبانی این زیرشاخه تغذیه کرده است. در این نوشتار تلاش می‌شود، در چند موقف اس...