واژۀ نکره در گفتمان اصولی دارای چهار شناسه است و عالمان دانش اصول فقه سه انگارۀ عمده دربارۀ مفهوم آن دارند: برخی معتقدند مفهوم آن پیوسته کلی است؛ برخی ایدۀ جزئیت را ابراز نموده‌اند؛ بعضی دیگر نیز نظریۀ تفصیل را برگزیده‌اند و بر این باورند که اگر در سیاق اِخبار واقع شود، معنای آن جزئی است و اگر در سیاق امر قرار گیرد، مفهومش کلی خواهد بود. از سوی دیگر، کاربستی فقهی دربارۀ نزاع در مفهوم‌شناسی این ن...

ولایت از والاترین واژه‌ها و مفاهیمی است که از حیث معنای لغوی و اصطلاحی در کاربرد قرآنی و روایی مراتبی دارد و با مفاهیم متعددی گره خورده است. در یک سطح، ولایت به خداوند متعال منحصر است و از سویی این مقام به اذن خداوند متعال به انبیا و اولیا داده شده که ولایت آنها مقید، محدود و مأذون و در طول ولایت خداوند است. در این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی – تحلیلی همراه با رویکرد زبانشناختی، مفهوم واژۀ ولایت ...

شاعران پارسی با هر گرایش مذهبی و کلامی، تأثیر فراوانی از آیات قرآن کریم پذیرفته و این تأثیرپذیری به صورت‌های گوناگون (تلمیح، تضمین، اشاره، اقتباس ...) در شعر آنها مشهود است تاجایی­که شعرِ کمتر شاعری را می‌توان یافت که از این مضامین خالی باشد. باتوجّه‌به اینکه فرقه‌های مختلف اسلامی، تفسیر و تأویل خاصی از آیات و اشارات قرآنی دارند و هرکدام در سایۀ تعاریف و تعالیم فرقه‌هایشان و همچنین به دلیل شرایط ...

 پردیس واژۀ ایرانی باستان است که به زبان فارسیِ رسیده و از زبان­های ایرانی وارد تمام زبان­های دنیا شده­است. مفاهیم مینوی پردیس بر اندیشۀ اسلامی تأثیر نهاده؛ هرچند مفهوم پردیس در این جهان­بینی دگرگون شده­است، امّا ساخت پردیس که در ایران از قدمت بسیاری برخوردار است، در دوران اسلامی ادامه یافته و بازآرایی آن در قالب نقش و نگارهای پردیسی، در هنر فرش رخ نشان داده است. واژۀ پردیس و ساخت مکان­هایی با ای...

چکیده ندارد.

در این پژوهش، به تغییرات معنایی واژۀ «دولت» در تاریخ متون نثر فارسی، از سدۀ چهارم تا امروز، پرداخته شد. معانی مختلف این واژه، در 80 اثر منثور فارسی، به تفکیک سدۀ نگارش آثار، جستجو و استخراج شد. اگرچه معنای کلّی واژۀ «دولت» در ظاهر تغییر چندانی نکرده است، امّا این واژه، در متون فارسی بررسی‌شده به 21 معنای مختلف به‌کار رفته است. تلاش شد، تغییر معانی واژۀ «دولت» در چارچوب نظریۀ پیش‌نمونه با رویکرد گ...

انگیختگی به‏معنی وجود سر‏نخی در صورت، برای رسیدن به معناست و به‏طور مستقیم، ما را از صورت به معنا رهنمون می‏شود؛ بدان معنا که رابطۀ صورت و معنا همواره یا تنها قرار‏دادی نیست و یا اینکه گاه رابطۀ قرار‏دادی به رابطۀ تصویر‏گونه مبدل می‌شود. یکی از انواع انگیختگی‌، انگیختگی در‏سطح واژه‌های‌ مرکب است‌. واژۀ مرکب شفاف، واژه‌ای است که از مجموع معنای اجزای آن بتوان به معنای کلی دست یافت. دربارۀ انگیختگ...

واژۀ هنر، با توجّه به ریشه‌ و معناهایش، فضایلی اخلاقی را تمثیل می‌کرد که در بستر جهان‌بینی مردشاهی برآمده بودند. این فضایلِ مردانه، مقابل ویژگی‌هایی ایستادند که در جهان‌بینی زن‌شاهی بودند؛ جادوگری یکی از این ویژگی‌ها بود که همچون یک ضدارزش در تقابل با هنر تعریف می‌شد. هنر با این بار معنایی، در همۀ ادوار، به عنوان خصلت آزادگان تعریف شد که این تکرارها با توجّه به خاستگاه‌اش (مهرپرستی)، حکایت از رسوخ...

اختصارسازی از فرایندهای مهم واژه‌سازی است که در آن یک یا چند نویسه جانشین چند واژه یا یک عبارت طولانی می‌شود. به­طورکلی به لحاظ شیوۀ تلفظ دو نوع اختصار وجود دارد؛ اختصارهای الفبایی که نویسه‌های آن تک­تک تلفظ می‌شود، و سرنام‌ها که حروف آن به صورت یک واژه ادا می‌شود. هدف این پژوهش معرفی و تحلیل چگونگی تشکیل سرنام‌های دوسطحی است که ساز و کار ویژه و نوینی از واژه‌سازی در زبان فارسی ایجاد کرده و کار...

یکی از مسائل مورد اختلاف معتزله و اشاعره، مسئلۀ دائمی یا منقطع بودن عذاب فاسقان در جهنم است. هر یک از این دو گروه، استدلال‌های گوناگونی در اثبات دیدگاه خویش می‌آورند که دامنۀ آن به مباحث زبان‌شناسی قرآن کریم و واژه‌شناسی آن کشیده شده است. اشاعره معتقدند: واژۀ خلود در قرآن به‌معنی اقامت و مکث طولانی است، به گونه‌ای که در زمان آینده منقطع می‌گردد. در مقابل، معتزله بر آن هستند که این واژه بر اقامت...