توحید صمدی قرآنی که در نگاه و نگره یا بینش عرفانی علامه حسن‌زاده آملی مهم‌ترین مسئله در معارف عرفان اسلامی است، همان توحید عرفانی یا نظریۀ وحدت شخصی وجود است که عارف در مقام عین‌الیقین یا – بالاتر - حق‌الیقین بدان نائل و واصل می‌شود و سالک عارف می‌یابد که وجود، مساوق حق است و حق سبحان صمد است. ایشان بر این باورند که توحید قرآنى همان توحید صمدى است که توحید واقعى همۀ انبیا و اولیاءالله است و هدف...

اسباب نزول از دانش‏هاى علوم قرآنى است که درباره زمینه‏ها و مقتضیات نزول آیات و سوره‏هاى قرآن بر رسول خدا بحث مى‏کند. به طور طبیعی وظیفه نقل اسباب نزول بر عهده صحابیانی بوده که شاهد نزول و ابلاغ وحی توسط پیامبر بوده‌اند. اینکه رسول خدا ص در بیان اسباب نزول چه جایگاهی دارد سؤالی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و مقاله حاضر به روش تحلیل و توصیف در صدد پاسخ به آن است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که در...

بررسى و نقد نظرات موافقان و مخالفان درباره وحدت غرض سوره‌ها است. نویسنده، پس از تبیین مفهوم وحدت غرض سوره‌ها به پیامدها و کارکردهاى کشف اهداف سوره‌ها از جمله: مقابله با شبهه افکنى‌هاى خاورشناسان، آشنایى سریع و آسان با مفاهیم قرآن، معیارى براى حل اختلاف تفسیرى، آشنایى با روش طرح معارف دینى در قرآن، فهرست‌بندى سوره‌ها، معیارى براى شناخت اسباب نزول‌هاى جعلى، تعیین معناى »بسم اللَّه« در هر سوره و ترج...

گزارشى از آراء طبرسى و توجه وى به فرهنگ زمان نزول است. نویسنده، نخست منظور از افق تاریخى - فرهنگى را توجه به زبان و ادب عربى در زمان نزول، تحول معنایى واژه‌ها، توجه به شأن نزول و تاریخ بیان مطالب و توجه به ناظر بودن قرآن به فرهنگ زمان نزول برشمرده است. وى بر این باور است که مرحوم طبرسى قرآن را بر پایه فرهنگ زمان نزول مى‌فهمد، او شناخت زبان و ادب عرب جاهلى را ضرورى مى‌داند و با انتخاب دستور زبان...

 مایه بنیادین ادراک - روان انسان - از زاویه‌اى خاص و با شیوه‌اى فلسفى قرآنى مورد بحث قرار گرفته است.  قرآن ابزار درونى ادراک را تنها قلب مى‌داند.  نویسنده با تقسیم علم به سه قسم حسّى، عقلى و قلبى و طرح این پرسش که آیا علوم عقلى و قلبى با دو ابزار متفاوت به دست مى‌آید یا با یک ابزار، در آغاز به تعریف عقل از نگاه فیلسوفان و قلب از نگاه عارفان مى‌پردازد و به این نتیجه مى‌رسدکه عقل و نفس از نگاه ف...

کثرت گرایان با استناد به بخشى از آیه 48 سوره مائده «لکل جعلنا منکم شرعه و منهاجا» که در آن از تعلق اراده الهى به کثرت ادیان سخن مى گوید، سعى دارند این آیه را بعنوان یکى از مستندات قرآنى نظریه خود، معرفى نمایند. نگارنده پس از دقت در چگونگى استدلال کثرت گرایان در باب چگونگى دلالت آیه بر مدعاى شان، و همچنین بررسى دیدگاههاى مفسران در مورد معنا و دلالت آیه مورد بحث، در نهایت به این نتیجه رسیده است ک...

 پاسخ استاد دکتر صادقى به پرسشهاى چندى راجع به زن در قرآن است. در این گفت‌وگو، نخست تفسیر مسأله قوّامیّت مردان مطرح شده و استاد ملاک آن را توانمندى و قدرت مى‌داند و نه فضیلت دیگر. سپس محدوده قوّامیّت را خانواده معرفى مى‌کند نه جامعه. آن گاه به مسأله اختیاردار بودن مرد در طلاق اشاره کرده فلسفه آن را توضیح مى‌دهد و شرایط خاص طلاق را بیان مى‌کند. در ادامه به تاریخمندى احکام زنان در قرآن پرداخته آن را ...

جست‌وجو و طرح آن دسته از مطالب و پرسشهاى علوم قرآنى است که پاسخ به آنها قبل از تفسیر الزامى است. نویسنده، نخست به موضوع وحى پرداخته و بحثهایى چون: کیفیت و حقیقت وحى، نوع رابطه پیامبران با وحى، حسى بودن یا تجربى بودن وحى، تحلیل روان‌شناسانه، جامعه‌شناسانه، عرفانى، عقلى و حسى وحى، تحلیل وحى از طریق خود وحى، محتواى وحى، تعارض علم و دین، آیا وحى تنها عهده‌دار ارتباط خلق با خالق است یا نظام‌هاى عباد...

 نویسنده پس از یک بحث مقدماتى در انواع تجلّى قرآن در شعر شاعران از قبیل تجلّى واژگانى، تجلّى اقتباس، تجلّى تضمینى، تجلّى حل یا تحلیل، تجلّى گزارشى، تجلّى تلمیحى، تجلّى تأویلى، به بررسى تجلّى قرآن در غزلیات، رباعیات، قصاید، مسمّط، ترجیع‌بند و قطعات و اشعار پراکنده امام خمینى مى‌پردازد و با استناد به نمونه‌هایى به این نتیجه مى‌رسد که در اشعار امام انواع تجلّى واژگانى مستقیم یا مترجم آمده است.

قرآن کریم برخوردار از وجوه مختلف اعجاز بیانى، تشریعى، علمى اخبار غیبى، آفرینش‏هاى هنرى و... مى‏باشد. اما در عین حال عالمان و اندیشمندان قرآنى بر این باورند که وجوه اعجاز قرآن تنها منحصر به این وجوه نمى‏باشد و این راه به روى همه انسان‏ها گشوده است تا با تدبر و تأمل بیشتر در قرآن وجوه دیگرى از اعجاز آن را آشکار سازند. یکى از مباحثى که در قرن اخیر از سوى بعضى قرآن پژوهان مطرح شده است، نظریه «اعجاز...