مطالعه و بررسی ظروف سفالی ایران، افزون بر آشنایی با فرهنگ ها در سلسله ها و ادوار مختلف، تداوم تأثیرات این هنر را در هر دوره آشکار می سازد. شیوه های ساخت و تزیین (به ویژه درخصوص نقوش به عنوان عنصر اصلی تزیینی در سفالینه ها) بارزترین اسناد تداوم تأثیرات در این اشیا هستند. در مقالۀ پیش رو با مطالعه و مقایسۀ تعدادی از سفالینه های صفوی و قاجار تأثیرات شیوه های ساخت و تزیین و همچنین تأثیرات طرح و نقش...

امروزه بیشتر تحقیقات تاریخی در حوزه های گوناگون، به دانش تصحیح متن (textual criticism) وابسته است. مصحح می کوشد با استفاده از روش ها و قواعد خاصی، متنی را بر اساس دستنویس های موجود و منابع جانبی، بازسازی کند. برخی بر این گمان اند که روش ها، اصول و قواعدی که مصححان در تصحیح متون به کار می برند، در دورۀ جدید از اروپاییان گرفته شده است. این رساله می کوشد تا با بررسی دستنویس ها و آثار مکتوب دانشمند...

معراج‌نامه تیموری، از نسخه‌های خطیِ ارزشمند و از منابع تصویریِ مهم برای فهم هنر دینیِ اسلامی است. عقاید، بینش و ایدئولوژیِ پدیدآورندگانِ این اثر به‌خوبی در آن متجلّی شده است. وفورِ شعله‌های آتشین در نظام‌های نشانه‌ایِ تصویریِ این معراج‌نامه و اطلاقِ آن‌ها به چندین مدلولِ متفاوت و حتی گاهی متقابل، نگاره‌های معراج‌نامه تیموری را بیش از پیش متمایز کرده است. این مقاله، با تطبیقِ این عناصر درون‌متنی، به مطالعه ...

مسألۀ حرکت زمین (حرکت وضعی و حرکت انتقالی آن) و حل ایرادات طبیعی و تجربی حاصل از پذیرش این حرکت، یکی از مسائل مهم در پذیرش یا رد نجوم خورشیدمرکز بوده است. با این که در آثار هیئت دورۀ اسلامی، سعی بر آن بود تا دلایلی که برای بر سکون زمین مطرح می‌شوند، بیشتر دلایلی تجربی باشند، اما به نظر می‌آید در نزد متفکران دورۀ قاجار، این دلایل تجربی نسبت به دلایل طبیعی اهمیت کمتری داشتند. عبدالغفار نجم‌الدوله...

رسالۀ السفیر فی الهیئة از جمله رساله‌های مختصر هیئت است که غیاث‌الدین منصور دشتکی، دانشمند بزرگ دورۀ صفوی، آن را در سال 906ق تألیف کرده است. بررسی آن از چند منظر اهمیت دارد: اول، این رساله از جمله آخرین کتاب‌هایی است که در ادامۀ سنت هیئت‌نگاری در دورۀ اسلامی نوشته شده است. دوم، این رساله در دوره‌ای تألیف شده که ازآن به دورۀ افول علم اسلامی تعبیر می‌شود. سوم، در این کتاب، بر خلاف رویۀ کتاب‌های م...

سرزمین خراسان وماوراء النهرپیش از اسلام، یکی ازمراکزمهم علم ی وفرهنگ ی ایران بود و در دورۀ اسلام یبه و یژه به علت نقش برجست ه ای که دربه قدرت رس یدن عباس یان ایفا نمود، نه تنها ازج هت س یاس ی بلکهازجهت علم ی وفره نگی عل ی الخصوص درفلسفه وکلام یک ی ازسرزم ین ها ی پیشرودرجهان اسلام بودهاست. دولت غزنو یان یکی ازدولت ها ی مهم ی است که دردورۀ اقتدارخود بر کل این سر زمین حکم راندند .دراین نوشتارکوش ش...

خواجه قوامالدین نظامالملک خوافی، فرزند مولانا شهابالدین اسماعیل، یکی ازوزیران سلطان حسین میرزا بایقرای تیموری )911 – 842ق( بود که نزدیک به سی سال ازعمر خود را در دیوان تیموریان به کارهای مالی و ملکی سپری کرد. فعالیتهای دیوانیوی از دوران ابوالقاسم بابر میرزا فرمانروای هرات )( ، 861-853ق آغاز شد و پس از آندر سلک خدمت گذاران سلطان ابوسعید گورکانی )873-855ق( وارد شد. وی از سال855ق که سلطان حسین میر...

بسیاری از محققان، مورخّان، جغرافی دانان و سیستان­شناسان، شهر زرنگ را با شهر سیستان یکی دانسته و معتقداند که این شهر از بدو تأسیس، در اواخر دورۀ ساسانی، تا 785 هجری - که با حمله امیر تیمور گورکانی تخریب و، سپس، در 811 هجری با حملۀ شاهرخ تیموری به کلی ویران شد- مرکزیت و کرسی سیستان را بر عهده داشته است. نگارنده معتقد است که شهر سیستان شهری کاملاً متفاوت، مستقل و مجزا از شهر زرنگ بوده است و از نیمۀ ...