پس از فتح ایران به دست عرب‌های مسلمان، مسئله‌ای که در سطوح مدیریتی امپراتوری به‌ وجود آمده بود، شناخت سرزمین‌های فتح شده و داشتن تصویری روشن از راه‌ها و آبادی‌های‌ آن بود. بدین سبب، دانش جغرافیای تاریخی از حدود قرن سوم هجری شکل گرفت. سیاحان‌ و جغرافی نویسان مسلمان، چه به صورت مشاهدۀ شخصی و چه با پرسش از مسافران نقاط دور و نزدیک جهان اسلام، موفق شدند دست به جمع‌آوری اطلاعات مربوط و در نهایت نگار...

جغرافیای فرهنگی یکی از شاخه‌های جغرافیای انسانی است که علل تفاوت فرهنگ‌ها و ارزش‌های انسانی را در نواحی فرهنگی مورد بررسی قرار می‌دهد. در این نوشتار به بررسی ماهیت، مبانی نظری و روش‌شناختی جغرافیای فرهنگی پرداخته شده است. سوال اصلی این مقاله این است که قلمرو و ماهیت جغرافیای فرهنگی چیست و چه سیر تحولی را طی کرده است؟ و کاربرد روش‌های جغرافیای فرهنگی در شناخت نواحی فرهنگی چیست؟ بدین منظور، برای...

جغرافیای تاریخی عبارت است از علمی که تأثیر محیط جغرافیایی را بر وقایع تاریخی، سیر تکامل دولت ها و تغییرات مرزی شان و تاریخ اکتشافات جغرافیایی را بیان می کند. به عبارت دیگر جغرافیای تاریخی شامل بازسازی محیط های گذشته به شیوه بررسی سلسله وقایع در یک زمان یا ارزیابی آنها با توجه به تحولات گذشته است که تحقیقات عمیق و جامعی را طلب می کند. شهر تاریخی بیارجمند در جنوب شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد. ای...

تحلیل بیلان آب، به عنوان سنگ‌بنای فهم پایداری و مبنای راهبردی مدیریت منابع آب، و پی‌گیری ریشه‌های بحران آب در کمتر از یک سده اخیر، بحث را فراتر از محدوده تخصصی هیدرولوژی برده و در نخستین گام، توزیع فضاییِ جمعیت را در کنار مرزبندی‌های سیاسی به عنوان چالش‌های پایداری ردیابی می‌کند. جریان تمرکزگرای جمعیتی در یک سده اخیر و روند روبه‌رشد شهرنشینی، بخصوص در فلات مرکزی و حوضه آبریز دریاچه نمک، منجر به ...

کوهریگ­ها رسوباتی هستند که در دامنه­ی برخی تپه­ها و رشته­کوه­های نواحی بیابانی و نیمه­بیابانی تشکیل می­شوند. پیش از این، کوهریگ­ها را محصول فرآیندهای بادی می­دانستند. مطالعات جدید، نشان  می­دهند که اگرچه در پیدایش آن نقش باد در درجه­ی اول اهمیت قرار دارد ولی سایر فرآیندها، از قبیل فرآیندهای دامنه­ای و آبی، نیز در تکامل آن دخالت دارند. چگونگی تشکیل و تجمع مواد بادی و سپس، دخالت سایر عوامل و فرآی...

از گذشته تا به امروز دگرگونی‌های عملی و نظری بسیاری در گفتمان‌های جغرافیای ساسی و ژئوپلیتیک رخ داده است. «دولت – ملت» که بحث هسته در مطالعات جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است؛ به تبع این تحولات به طور طبیعی بی‌نصیب نمانده است. نوشتار حاضر با رویکرد تفسیری و بهره‌گیری از داده‌های کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این سوال است که در گذار از ژئوپلیتیک مدرن به پسا‌مدرن، گفتمان «دولت- ملت» دچار چه تحول و تغ...

ادبیّات اقلیمی به‌عنوان شاخه‌ای از ادبیّات که به بیان شاخصه‌های جغرافیای طبیعی و انسانی منطقة خاصّی می‌پردازد، هم در ادبیّات فارسی و هم در ادبیّات عربی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دولت‌آبادی در حوزة‌ مکتب خراسان و مارون عبود نیز در لبنان آثاری دارند که در حوزة ادبیّات اقلیمی قابل بررسی است. در ابتدا به ارائة تعریفی اجمالی از ادبیّات اقلیمی، پیشینه و جایگاه آن در دو ادب فارسی و عربی پرداختیم. سپس ب...

دولت سرزمینی مدرن به حاکمیت سیاسی یکپارچه و متمرکز در درون مرزهای سیاسی معینی اطلاق می شود که در آن افراد، گروه ها و نهادها، تابع حکومت مرکزی اند. روی‌هم رفته به رغم تصور رایج، دولت سرزمینی مدرن از حیث ریشه ها و زمینه های شکل گیری، پدیده سیاسی جغرافیایی عام و جهانشمولی نیست، بلکه شکل خاصی از نظام جغرافیایی مغرب‌زمین است. از همین رو این پدیده در جوامع شرقی، به ویژه ایران، هیچگاه در یک فرایند طبی...

دولت سرزمینی مدرن به حاکمیت سیاسی یکپارچه و متمرکز در درون مرزهای سیاسی معینی اطلاق می شود که در آن افراد، گروه ها و نهادها، تابع حکومت مرکزی اند. روی‌هم رفته به رغم تصور رایج، دولت سرزمینی مدرن از حیث ریشه ها و زمینه های شکل گیری، پدیده سیاسی جغرافیایی عام و جهانشمولی نیست، بلکه شکل خاصی از نظام جغرافیایی مغرب‌زمین است. از همین رو این پدیده در جوامع شرقی، به ویژه ایران، هیچگاه در یک فرایند طبی...

جغرافیای تاریخی، از مهم‌ترین حوزه‌های علمی در بررسی و تحلیل ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. با توجه به نیازهای کنونی در زمینه‌ی تاریخ پژوهشی، ارائه‌ی طرح‌ها و راهکارهای نوین از طریق دیدگاه‌های میان‌رشته‌ای، در عرصه‌ی پژوهش و آموزش جغرافیای تاریخی ضروری است. برخی از مهم‌ترین آگاهی‌های تاریخی، برگرفته از منابع دانش جغرافیاست، با این حال، در دهه‌های اخیر، تلاش بایسته‌ای برای بهره‌گ...