به طور کلّی در حماسه ها، تقابل پهلوانان و شخصیّت ها بر قدرت استوار است. در بسیاری موارد خدایان در این قدرت نمایی ها دخالت مستقیم دارند و در موارد دیگر خدایان، با واسطه اعمال قدرت می کنند. پهلوانان و شاهانی که به همراه قدرت، از خِرد کافی برخوردارنیستند و یا دیو، راهزن عقلانیّت آنان می گردد، به سوی جهل وآزمندی می گرایند. آسیب آزمندی که مهمترین دستاورد جهل است قدرت را به صورت بلیّه ای مصیبت بار برای خو...

تقدیر و سرنوشت در مفهومی هستند که غالباً با یکدیگر اینهمان گرفته می شوند، حال آنکه این دو، نزد مردمانی که هستی شان تنیده با چنین مفاهیمی بوده است، از تمایزی آشکار برخوردار بودند. در این نوشتار، تقدیر بمعنای حدّ یا محدوده ی مشروع عمل گرفته شده است و سرنوشت، یکی از امکانات درون محدوده ی تقدیرست. خدای تقدیرگذار، همان خدایی است که بی نظمی را به نظم می آورد، و سرنوشت را مجموعه ی خدایان در درهمکنش با ی...

کتاب تاریخ قم، کتابی تاریخی و فرهنگی است که در مورد موضوعات مختلف، همچون باور ها و اندیشه های اصیل ایرانی در منطقه ی قم بحث و گفتگو می کند. این باور ها و اندیشه ها بیشتر بازتاب فرهنگ و عقاید ایرانی و زردشتی است. عناصری همانند شخصیت های اصیل ایرانی، آداب و رسوم و آیین های ویژه ی دینی- فرهنگی، تشکیلات اداری و نیز آتشکده ها در این اثر نمود فراوانی دارد. شخصیت های این اثر هم شامل افراد حقیقی- حکومت...

لبخند و خنده در ادبیات و هنر سانسکریت پیوند مستقیم با حیات کیهانی دارد. در روایت‌های اساطیری لبخند و خنده خدایان جزء آموزه‌های بشری است. نمودهای این دو خصیصه گاهی چنان مبهم است که تبیین منطقی آن دشوار به نظر می‌رسد. حال باید دید که راز لبخند و خنده در تماثیل چه مفهومی دارند؟ آیا زیباشناسی هنری است؟ یا جلوه‌هایی از مفاهیم قدسی که حیات فکری ادیان هند را می‌سازند؟ آئین هندویی لبخند و خندۀ خدایان و...

رودررویی انسان عصر باستان و تلاش او برای رام کردن طبیعت، منجر به خلق اسطوره هایی گردید که دیگر هیچ گاه وی را حتی تا دوران متمدّنان? امروزی تنها نگذاشته اند. اسطوره های فعلی نه به شکل نخستین، بلکه به شکل های تغییریافته، ادام? حیات داده اند. با شکل گیری جوامع به صورت منسجم تر و درگیری آن ها با یکدیگر، باورهای درگیری با طبیعت با باورهای جدید در هم آمیخت و شکل جدیدتر خود را در قالب حماسه نشان داد. ح...

شیز و آتشکده آن چنان نقش و جایگاهی در تاریخ دیانت زردشتی دارد که بنابر شواهد باستانشناختی از روزگار هخامنشی به این سو، به ویژه به روزگار ساسانیان و حتی سده چهارم هجری یکی از کانون‌های عبادی و فکری آن دین به شمار می آمده است. علی رغم این، چه به روزگار ساسانی و چه پس از آن، نه در متون دینی درون جامعه زردشتی و نه در منابع پدیدآمده در بیرون آن، اطلاعات روشنی در باره حیات فکری و هیربدستانی آذرگشسب د...

یکی از استدلال‌هایی که برای دفاع از معقولیت باور به گزارة «خدا وجود دارد» به‌کار می‌رود استدلال شرط‌بندی پاسکال است. یکی از مهم‌ترین اشکالات به این استدلال، «اشکال خدایان متعدد» نام دارد. در این مقاله ابتدا یکی از رایج‌ترین تقریرهای شرط­بندی پاسکال به نام «سود مورد انتظار برتر» را ارائه می‌کنیم و سپس به شرح دو نسخه از اشکال خدایان متعدد می‌پردازیم. نسخة اول نسخة امکانی و نسخة دوم نسخة واقعی نام...

بی شک شعر حافظ چونان منشوری است که از هر زاویه‌ای به شعر او نگاه شود، جلوه‌ای از شعر او نمایان می‌شود. این تجلّی‌های گوناگون در تمام ابعاد شعر حافظ قابل مشاهده است. در این مقاله با بررسی پیشینه‌ی معانی پیشنهادی شارحان و حافظ پژوهان، کوشش شده است که به این پرسش، پاسخ داده شود که آیا خرابات مغان در شعر حافظ طبق گفته‌ی دیگران، به معنی مطلق میکده است و یا معنی دیگر آن، یعنی آتشکده‌ی زردشتی، ارجح‌تر ...

ظهور چهرۀ اسطوره­ای بهرام، پس از بیست سال حکومت مسالمت­آمیز یزدگرد، به­عنوان اتخاذ موقعیتی راهبردی برای جبران شکافِ گفتمانی در جامعۀ زردشتی قابل توجیه است. سنت روایی زردشتی، بهرام را در گره­گاهِ گفتمانی قرار می­دهد و عناصری چون شجاعت، جنگ­های داخلی و خارجی و کنش­های تاریخی او را با رمزگانی اسطوره ای و حماسی، حول آن می­تَنَد. هدف این مقاله، بررسی انتقادی «مرگ یزدگرد» و «تاج­ربایی بهرام گور از میان د...

سنت «چراغ روشن‌کنی» یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های مذهب جماعت اسماعیلی بدخشان تاجیکستان، افغانستان و شمال پاکستان است که در میان اهالی این مناطق با نام‌های «دعوت»، «دعوت پیر شاه ناصر» و «چراغ‌ روشن‌کنی» معروف است. دربارۀ تاریخ پیدایش این آیین و فلسفۀ آن اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی چون برتلس و ا. خماروف بر این باورند که «چراغ‌ روشن‌کنی» تاریخ خیلی قدیمی داشته و از آیین مهرپرستی و دین زردشتی برای اسم...