مَثَل، یکی از شیوه های بیانی قرآن کریم است. این کتاب عظیم الهی بسیاری از حقایق مکنون خود را در قالب مثل بیان می دارد. از آنجا که در روایات مأثوره از ائمة معصومین(ع) نیز در ذیل بعضی از آیات امثال القرآن تأویلات دقیق و لطیفی ارائه شده که به سبب آن تا حدودی معانی باطنی امثال القرآن روشن می شود؛ مقالة حاضر نیز برآن است تا برخی از امثال قرآنی را از منظر تأویل مورد کنکاش قرار دهد، بدان امید که عروس طلع...

  ­­ تقابل دو گانۀ نشانه­ها در داستان ضحاک*       چکیده یکی از نظریه­های مهّم زبانی که توجّه بسیاری از منتقدان ادبی و اسطوره­شناسان را به خود جلب کرده است، نظریۀ دلالت ضمنی یا دلالت ثانوی زبان در اصطلاح علم نشانه شناسی است. با این نظریه، شعرهای ناب و اساطیر، دیگر تنها بر یک معنی عادی و معّین که در سطح اوّلیۀ زبان مطرح می­شوند، دلالت ندارند بلکه به معانی و سطوح بالاتری ارجاع می­دهند که خواننده در مف...

نصر حامد ابوزید به عنوان یکی از اندیشمندان معاصر عرب و از شخصیت های مهم جریان نومعتزله، دیدگاه های خاصی را درباره فهم و تأویل متون دینی به ویژه قرآن ارائه کرده که برخی از آنها باب مجادلات فراوانی را گشوده اند. ابوزید با استفاده از تحلیل های زبان شناسانه مفهوم جدیدی از تأویل ارائه می کند و با نگاهی که به لایه های معانی متون دارد، هر نوع مفهوم گیری از آیه را داخل در تأویل می داند. او تلاش می کند ...

نظریه علامه طباطبایی در باب تأویل بر آیات قرآن استوار است. به عقیده وی تأویل از سنخ مفاهیم نیست، بلکه از امور عینی است. منظور وی از عینیت، عینیت مصداقی نیست، بلکه مراد وی، خارج از ذهن بودن است. به اعتقاد وی همه، آیات قرآن اعم از متشابه و محکم تأویل دارد. در دیدگاه غزالی تأویل دو جنبه دارد: جنبه­ای که به معنای اصولی آن؛ یعنی، عبور از معنای ظاهری قرآن به شرط وجود قرینه مرتبط است و دیگری تأویلی که...

نصر حامد ابوزید، قرآن پژوه مصری، مطالعات بسیاری در موضوع هرمنوتیک داشته و در جای جای آثار خویش از نظریه هرمنوتیست های مطرح در راستای فهم و تفسیر آیات وحی سود برده است. یکی از مباحث هرمنوتیک که در آثار ابوزید نه به صورت صریح، بلکه به صورت ضمنی طرح شده است، دیدگاه تعدد معناست. ابوزید با برجسته نشان دادن نقش مفسر و پیوند دادن معنا به مفسر، پیش فرض ها و نقش آنها در فرایند فهم، دو مبنای اصلی نظریه ت...

اسماعیله، به عنوان فرقه پیشرو در تأویل و باطنی‏گری اهمیت فراوانی برای تأویل قایل است. تاکنون به صورت مستقل به بحث تأویل در روایات اسماعیلی پرداخته نشده است. سؤال این است که: مبانی، ابزارها و روش تأویل و منظور از حدیث اسماعیلی، در روایات اسماعیلیه چیست؟ هدف مقاله، ارتقای سطح مطالعات بین مذاهب دانش‏پژوهان حوزه و دانشگاه است که به روش توصیفی- تحلیلی به سرانجام رسیده است. بعد از تبیین ماهیت تأویل، ...

بررسی حقیقت تأویل از نگاه آیات قرآن و تبیین دیدگاه علامه طباطبایی در این باره است. نویسنده پس از بیان تفاوت دیدگاه ها، راجع به مفهوم تأویل، به بررسی معنای آن از دیدگاه قرآن پرداخته در این راستا آیاتی را که واژه تأویل در آن به کار رفته یک به یک مورد بحث قرار داده است و از مجموع بررسی ها به این نتیجه می رسد که دیدگاه علامه طباطبایی درباره ی تأویل با مدلول آیات قرآن سازگارتر از سایر نظریات است. ای...

واژه­ «آیه»، یکی از تقسیم بندی­های قرآنی مستند به خود قرآن است که در متن کلام الهی نیز به کار رفته است. این واژه، معانی و استعمالات مختلفی دارد که در روایاتی از معصومان(ع) برخی از این کاربردها ملاحظه می­شود. این مقاله درصدد واکاوی معانی این واژه و کاربردهای آن در روایات شیعه است. از جمله، حدیث هشام بن سالم که در ظاهر، دلالت دارد قرآن کریم مشتمل بر هفده هزار آیه است. اختلاف میان آن رقم و تعداد آ...

تأویل قرآن از موضوعات پرگفت وگو در فرهنگ اسلامی است. یکی از مباحث چالش برانگیز در این حوزه نیز چگونگی تعامل و تفسیر روایات فراوانی است که آیاتی از قرآن را بر اهل بیت (ع) تطبیق نموده است. برخی دانشوران قرآن پژوه شیعی تلاش نموده اند تا راهکارهایی در جهت تحلیل این روایات پیشنهاد دهند و روشن سازند که معنای باطنی یاد شده در این روایات چه پیوندی با ظاهر آیه دارند و چگونه از آن ظاهر به این باطن می توا...

از دیرباز درک معانی باطنی قرآن در کنار معانی ظاهری و به تعبیری گرایش به تأویل همراه تفسیر، در کانون توجه اندیشمندان این حوزه قرار داشته است. در این میدان فیض کاشانی با اندوخته‌های فلسفی ـ عرفانی از یک سو و بهره‌های قرآنی ـ حدیثی از سوی دیگر، تفسیر روایی خود را بر اساس تأویل باطنی آیات سامان داده است. وی تأویل را فراتر از مدلول لفظ و به مثابه معانی حقیقی و روح و باطن الفاظ می‌داند. تأویلات فی...