محمد امیررحمانی
نگارش مقاله علمی‌پژوهشی نیازمند تجربه است. دکتر انجل برجا با بهره‌گیری از تجربیات گسترده خود به عنوان نویسنده، داور و سردبیر، در قالب پیشنهاد، به نویسندگان می‌گوید چگونه مقاله خود را نگارش کنند، به داوران در مورد فرآیند بررسی نکاتی را یادآور می‌شود و به سردبیران کمک می‌کند نقاط قوت و ضعف یک مقاله را چگونه پیدا کنند. این یادداشت اولین مطلب نگارش مقاله ی علمی‌پژوهشی می‌باشد.
"در سال ۲۰۰۵، الزویر از من خواست دوره‌ای در مورد نگارش علمی‌برای آن‌ها برگزار کنم. این دوره موفقیت‌های چشمگیری داشت و بعد از آن دوره نگارش علمی‌را هر سال برگزار کردم. دلیل من برای این کار این بود که فکر می‌کردم بعضاً اساتید در مورد نگارش علمی‌در دوره دکترا، که بهترین دوره برای یادگیری اصول اولیه انتشارات علمی‌است، آموزشی در مورد نگارش علمی‌به دانشجویان خود نمی‌دهند.در طول دوره‌های نگارش علمی‌سعی می‌کنم از سه دیدگاه نویسنده، داور و سردبیر تجربیاتی به دانشجویان منتقل کنم. من از سال ۱۹۷۹ در دانشگاه و موسسات علمی‌بوده‌ام. از سال ۱۹۸۱ در چاپ بیش از ۲۷۰ مقاله علمی‌مشارکت داشته‌ام که ۱۵۰ عنوان از آن‌ها در مجلات داوری‌شده چاپ شده‌اند.برای یک نویسنده، داشتن امکان داوری مقاله‌های همکاران خود بسیار مهم است (من در سال در حدود ۴۵ تا ۵۰ مقاله داوری می‌کنم و در مجموع تاکنون برای ۶۵ مجله عملی داوری کرده‌ام) زیرا این کار دید وسیعی از موضوعات داغ و به‌روز به نویسنده می‌دهد. به همین خاطر فکر می‌کنم توانایی ارائه دیدگاه خاص خودم برای افزایش شانس شما در چاپ مقاله با آموزش نگارش مقاله علمی‌پژوهشی را دارم"
- در مورد هدف از چاپ مقاله فکر کنید، آیا اساساً کار شما قابل چاپ است؟
نگارش مقاله علمی‌پژوهشی قبل از شروع کردن به نوشتن شروع می‌شود. یعنی قبل از قلم به دست گرفتن باید در مورد هدف چاپ مقاله فکر کنید، تئوری مورد نظر برای چاپ را خوب بررسی کنید، و به این نتیجه برسید که آیا این تئوری، آزمایش، پیمایش و غیره قابل چاپ هستند. برای رسیدن به پاسخ این سوال از خود این سوالات را بپرسید:
- تحقیق من نو و جذاب است؟
- آیا تحقیق من با چالشی روبه‌رو بوده است؟
- آیا تحقیق من به یک موضوع داغ روز ارتباط دارد؟
- آیا تحقیق من پاسخی برای مشکلی ارائه داده است؟
اگر پاسخ به تمام سوالات “بله” است، می‌توانید آماده شروع نگارش پیش‌نویس مقاله بشوید. اگر حتی یک جواب “نه” داشتید، به جای مجلات بین‌المللی، مجلات محلی و با ضریب تاثیر پایین را برای چاپ مقاله خودتان انتخاب کنید.
شما به عنوان نویسنده باید بدانید که مجله پرسشنامه‌ای در اختیار داوران قرار می‌دهد تا در مورد مقاله شما به آن پاسخ بدهند:
- آیا مقاله به اندازه کافی حاوی مطالب جدیدی است؟
- آِیا مقاله در راستای اهداف این مجله است؟
- آیا مطالب به صورت موجز و دقیق ارائه شده‌اند؟
- آیا روش‌ها و آزمایشات طوری ارائه شده‌اند که قابل تکرار باشند؟
- آیا نتایج به صورت مناسبی ارائه شده‌اند؟
- آیا بحث، مرتبط، دقیق و مستند است؟
- آیا زبان انگلیسی قابل قبولی دارد؟
- آیا اشکال و جداول مناسب و در خور طراحی شده‌اند؟ آیا اطلاعاتی تکراری دارند؟ آیا بیش از حد اطلاعات داده شده است؟
- آیا تمام مراجع ذکر شد در متن در قسمت منابع و مراجع لیست شده‌اند؟
۲- نوع مقاله را مشخص کنید.
شما در نگارش پیش‌نویس مقاله سه گزینه پیش رو دارید:
- مقاله کامل(Full article) یا مقاله بدیع(Original article): این مقالات با ارزش‌ترین نوع مقالات هستند که اغلب نتایج کامل و مهم یک کار تحقیقاتی کامل را منعکس می‌کنند.
- یادداشت: یادداشت‌ها از مقالات کامل کوتاه‌تر هستند و معمولا برای ارتباط سریع با خوانندگان و در میان گذاشتن پیشرفت‌ها در یک کار تحقیقاتی با آن‌ها است.
- مقاله مروری: این مقالات پیشرفت‌ها در مورد یک موضوع داغ روز علمی‌را با اشاره به کارهای قبلی منتشر شده را گزارش می‌کند. در این مقالات اطلاعات جدیدی تولید نمی‌شود و معمولا به خواسته و دعوت سردبیر و مجله این مقالات نوشته می‌شوند.
با اطلاعاتی که از پژوهش خود دارید، حالا باید یک خودارزیابی از کارتان داشته باشید: آیا یافته‌های من برای داشتن عنوان مقاله کامل کافی است؟ آیا نتایج آنقدر هیجان‌انگیز هستند که باید سریع چاپ شوند؟
برای جواب به این سوالات و انتخاب نوع مقاله می‌توانید از استاد مشاور یا همکار خود نیز یاری بگیرید. دانستن این نکته هم خوب است که همیشه ناظر خارجی می‌تواند بهتر در مورد کار شما قضاوت کند.
فارغ از نوع مقاله‌ای که انتخاب می‌کنید، سعی کنید تمام مطالب خود را در یک مقاله بگنجانید و از نوشتن آن به صورت یک “سری مقاله” پرهیز کنید. سردبیران از این سری‌ها به خاطر محدودیت‌هایی که دارند استقبال نمی‌کنند.
3- مجله هدف را انتخاب کنید.
یکی از معمول‌ترین سوالات این است که چگونه درست‌ترین مجله را برای چاپ مقاله انتخاب کنیم. هیچ‌وقت سابقه خود را فرستادن مقاله خود به چند مجله به صورت هم‌زمان قمار نکنید. مقاله خود را برای یک مجله بفرستید و منتظر جواب سردبیر و داوران بمانید.
رایج‌ترین روش برای انتخاب مجله مناسب بررسی مقالاتی است که برای کار خود از آن‌ها استفاده کرده‌اید. در این حالت معمولا انتخاب شما یک یا دو مجله محدود می‌شود. آخرین مقالات هرکدام از مجلات را بررسی کنید و موضوعات داغ و نوع آخرین مقالات چاپ شده آن را بررسی کنید.
شاخص “درصد رد کردن” مقالات آن مجله را نیز مد نظر داشته باشید (برای مثال مجلات Nature Science، The Lancet و Cell بیشتر از ۹۰% مقالات ارسالی را نمی‌پذیرند)، و اگر مقاله شما خیلی چالش‌برانگیز نیست به مجلات با سطح و ضریب تاثیر پایین‌تر فکر کنید. ضریب تاثیر هر مجله را در صفحه اینترنتی آن یا از طریق Science Gateway می‌توانید پیدا کنید.
۴- به خواسته‌های مجله در “راهنمای نویسندگان” توجه کنید.
بعد از اینکه مجله مناسب را برای مقاله خودتان انتخاب کردید، به صفحه اینترنتی آن مراجعه کنید و “راهنمای نویسندگان” آن را دانلود کنید، چندین بار آن را بخوانید.
این راهنما معمولاً شامل اطلاعات جزئی نگارشی، روال ارسال مقاله، هزینه چاپ دسترسی آزاد، کپی‌رایت و اصول اخلاقی علمی‌است. شما باید تمام قوانین و خواسته‌های مجله را روی پیش‌نویس مقاله خود شامل، چارچوب، اشکال، مراجع و غیره اعمال کنید. اعمال این موارد در هنگام نگارش در وقت شما و سردبیر صرفه‌جویی می‌کند. سردبیران از صرف زمان برای مقالاتی که ضعیف آماده شده باشند متنفرند و ممکن است فکر کنند شما با رعایت نکردن قوانین، به آن‌ها بی‌احترامی‌کرده‌اید.
۵- به ساختار مقاله توجه داشته باشید.
روز به روز مجلات بیشتری ساختار مقاله مختص خودشان ارائه می‌دهند، برای آگاهی از این موضوع حتما به “راهنمای نویسندگان” مراجعه کنید. اما معمولا ساختار یکسانی دارند:
- یک قسمت که مخصوص نمایه کردن است و جستجوی آن را راحت‌تر می‌کند و تمام جذابیت مقاله شما را به رخ میکشد. این بخش شمال عنوان، نام نویسندگان (و وابستگی آن‌ها)، چکیده و کلمات کلیدی است.
- یک قسمت که شامل بدنه اصلی مقاله است به بخش‌های مقدمه، روش‌ها، نتایج، بحث و نتیجه‌گیری تقسیم می‌شود.
- یک بخش که شامل تشکر و قدرانی، مراجع، پیوست و اطلاعات تکلمیلی است.
ساختار کلی که مقالات کامل باید داشته باشند معمولا براساس فرمت IMRAD است. این فرمت در سال ۱۹۷۹ به عنوان یک استاندارد توسط موسسه ملی استاندارد آمریکا معرفی شده است. در این فرمت، نگارش مقاله علمی‌پژوهشی باید شامل مقدمه، روش‌شناسی، نتایج و بحث باشد، بخش‌های یک مقاله در این فرمت به شرح زیر است:
- مقدمه: شما و بقیه محقیقین چه کار کرده‌اید؟ هدف شما از این تحقیق چه بوده است؟
- روش‌ها: چگونه تحقیق خود را پیش برده‌اید؟
- نتایج: دست‌یافته تحقیق شما چه بود؟
- بحث: تمام حرف شما در این تحقیق چه است؟
-
و نکته ی آخر از اصول اخلاقی نشر علمی‌آگاه باشید و در نگارش مقاله علمی‌پژوهشی به آن عمل کنید.
یکی از بدترین کارها در علم، دزدی علمی (plagiarism) است. دزدیدن ادبیات و سرقت کار از همکاران می‌تواند عواقب حرفه‌ای و حقوقی داشته باشد. دزدی علمی‌شامل داده‌سازی، تحریف داده‌ها، استفاده نادرست از انسان و حیوان در آزمایشات، استفاده از ایده‌های یک نویسنده دیگر و تقلید از ادبیات یک کار دیگر بدون ارجاع‌دهی مناسب می‌شود. شما ممکن است بدون قصد و ناآگاهانه دزدی علمی‌انجام دهید. پس حتما منابع آموزشی در این مورد از جمله PERK که از سوی کمیته اخلاقیات نشر (COPE) منتشر شده و صفحه الزویر در مورد اخلاقیات در نشر و پژوهش را مطالعه کنید.
نکات پایانی
- در نگارش مقاله علمی‌پژوهشی اصول اولیه‌ای هستند که حتماً باید به آن‌ها توجه کنید:
- برای کار خودتان احترام قائل باشید، اگر شما نداشته باشید چرا داور و سردبیر باید داشته باشند؟
- موفقیت هیچ رازی ندارد، رسیدن به موفقیت نیاز به رعایت دو اصول ساده دارد، وقف زمان و کار سخت.
- سردبیران و داوران همانند شما دانشمندان پرمشغله‌ای هستند، کارها را برای آن‌ها ساده کنید تا وقت آن‌ها صرفه‌جویی شود.