محسن خلیلی
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
[ 1 ] - بنیان گذاری گروه درس های روش شناسی در دوره کارشناسی علوم سیاسی(دانش افزایی میان رشته ای)
هدف برنامۀ درسی دانشگاهی رشتۀ علوم‌سیاسی، افزون بر آموزش و پژوهش در علم سیاست، تربیت افراد کارآمد با توانایی علمی بالا برای تجزیه و تحلیل مسائل سیاسی کشورهای جهان است. یک برنامه‌ریزی مطلوب باید دربرگیرندۀ این نکته باشد که یک فرهیخته می‌بایست به چه مهارت‌هایی مجهز باشد تا بتواند در بازار کار حضور مؤثر پیداکند؟ امروزه فرهیختۀ علوم‌سیاسی به انبانی از انبوهه واژگان و مفاهیم تبدیل شده و این توان ...
[ 2 ] - ویژگی‌های سیاست خارجی بایسته از دیدگاه ملکم‌خان ناظم‌الدوله
واپس‌ماندنِ ایرانِ دورانِ قاجار نسبت به پیش‌رفتِ فرنگستان، و کنش‌پذیربودنِ حکومتِ دودمان قاجاریه، سبب شد ماهیت روابط خارجی ایران، در کانونِ نگاهِ آسیب‌شناسانه‌ی ایرانیِ فرهیخته قرار گیرد. پدیدارشدنِ مقوله‌ی سیاست خارجی بایسته، در واکنش به نفوذپذیر/ تصمیم‌پذیربودنِ مناسبات فرامرزی ایران روزگار قاجار، بوده است. نگارندگان مقاله، با واکاویِ بسامدگونه‌ی رساله‌های ملکم‌خان ناظم‌الدوله، ویژگی‌های سیاست خارجی بایس...
[ 3 ] - دشواره ی کاربست فرضیه در پژوهش های تاریخی
پژوهش تاریخی، با بهره‌گیری از اسناد معتبر صورت می‌گیرد، اما حضور نداشتن در صحنه‌ی واقعه، باعث می‌گردد پژوهشگر نتواند به طور زنده، داده‌های مورد نیاز را جمع‌آورد. همین امر، سبب می‌شود پژوهش تاریخی دچار ضعف شود؛ زیرا محقق ناچار می‌شود گسست میان مدارک به دست آمده را با حدس و تفسیر پر کند. پرسش اساسی آن است که علم تاریخ، چگونه می‌تواند با فرضیه همنشین شود؟ فرضیه‌ای که از اساس، موجب جهت‌دار شدن شیو...
[ 4 ] - پس زمینه تاریخی اندیشهای سیاست خارجی تعالیگرا
س از روی کارآمدن دولت نهم / دهم، در سیاست خارجی ایران واژه ای به نامِ«تعالی»، باب شده است که بی گمان، تباری دارد و نمودگرِ برآمدنِ نوعی نوستالژی تاریخی است. این مفهوم بر پایه دین تعریف می شود و با محوریت امور روحی، به تغییر و تحول ِکیفی و کمی در نهادهای سیاسی، فرهنگی، و اقتصادی جامعه می انجامد.با بررسی بن / درون مایه کلمه« تعالی»، و با در نظر داشتن این پرسشِ بنیادین که سیاست خارجی تعالی گرا چه هدف ه...
[ 5 ] - برابرسنجی دلایل نقض بی‌طرفی ایران در جنگ‌های جهانی اول و دوم
برابرسنجی دلایل نقض بی‌طرفی ایران در جنگ‌های جهانی اول و دوم فرزانه برناه [1] محسن خلیلی [2] تاریخ دریافت: 21/9/91 تایخ تصویب: 24 /9/92 چکیده دولت‌ها در سیاست بین‌الملل، مطابق نیازهای داخلی، موقعیت جغرافیایی، ژئوپولیتیک، ساختار و عملکرد نظام بین‌الملل، استراتژی‌هایی را برای تأمین منافع ملی برمی‌گزینند. ایران از بازیگرانی بود که در جنگ جهانی اول و دوم، استراتژی بی‌طرفی را در پی...
[ 6 ] - بازخوانی نامه‌های امیرکبیر برپایه‌ی هدف‌های سه‌گانه‌ی سیاست‌خارجی
اهداف سیاست خارجی سه‌گانه‌اند: کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت. هدف مقاله‌ی حاضر، بررسی نامه‌های امیرکبیر از منظر هدف‌های سه‌گانه‌ی سیاست خارجی است. در این مقاله، نگارندگان با بهره‌گیری از روش شمارش کوشیده‌اند 384 نامه‌ی به‌جامانده از امیرکبیر را در قالب تعریف‌های ازپیش‌موجود از هدف‌های سیاست خارجی، بازخوانی کنند. پژوهش حاضر بر دو رویکرد کمّی و کیفی استوار است. نگارندگان خواسته‌اند نشان دهن...
[ 7 ] - جایگاه مسأله فرنگ در روایت مورخان دوران قاجار(بررسی برخی از گزارش‌های تاریخی)
هیچ واقعه گذشته فی نفسه واجد اهمیت نیست.شناخت آن تنها از این جهت ارزشمند است که ما را به بررسی و ارزیابی دقیق و عینی آینده هدایت کند.تاریخی که به این هدف کمک نکند به اندازه بلیط باطله اتوبوس، بی‌ارزش است. توماس ماکائولی چکیده هم سرنوشت بودن داستان و تاریخ، معمای غامضی نیست.زیرا اندکی دقت در مفهوم واژه تاریخ می‌تواند چاره‌ساز باشد.بی‌گمان این نکته پذیرفتنی است که جهان تشکیل شده از رویدادها...
[ 8 ] - بازنماییِ «دیگری» در قالب کارگزاران اجتماعی در روزنامه‌های قانون و کاوه
چکیده تحلیل گفتمان رویکردی ساختاری است که امکان پیوند متن به جنبه‌های جامعه‌شناختی را فراهم میکند. متون سیاسی ـ اجتماعی محصول بافتار پیچیده و درهم‌تنیدة قدرت و ایدئولوژی است. واکاوی معانی آن‌ها پیوندهای پنهان ایدئولوژی ـ سلطه را آشکار میکند. تحلیل گفتمان انتقادی از جمله رویکردهای نوین در تجزیه و تحلیل گفتمان به شمار می‌رود. بسیاری از تحلیل‌گران گفتمان انتقادی به مؤلفه‌های زبان‌شناختی توجه ...
[ 9 ] - مقایسۀ مفهوم صدور انقلاب در انقلاب‌های فرانسه و روسیه
انقلاب‌ها دستاوردهای گوناگونی دارند: بازتوزیع زمین‌ها، پایان‌دادن به کار نظام‌های سرکوبگر، و از بین بردن امتیازات موروثی اشرافیت سنتی. انقلاب‌ها افزایش سواد، تحصیلات و مراقبت‌های بهداشتی بهتر، احساس غرور بیشتر به قدرت ملی، و استقلال را برای عدة بی‌شماری از انسان‌ها به ارمغان آورده‌اند. انقلاب‌ها پدیده‌هایی بین‌المللی‌اند، نه فقط به این دلیل که غالباً باعث منازعة نظامی میان کشورها می‌شوند، بلکه ب...
[ 10 ] - نمایندگی/ سخن‌گوییِ جهان اسلام: چیستی ادّعا و کیستی مدّعی
زایش هویّت، هنگامی امکان‌پذیر می‌شود که در پیوندهای دوسویه، بر «خود/ دیگران»، تأکید شود. پرسش«چه کسی می‌تواند سخن‌گوی جهان اسلام باشد؟»، کمینه، از دو منظر قابل بررسی است: سخن‌گوی جهان اسلام از منظر خودِ جهان اسلام کیست و چه شاخص‌هایی باید داشته باشد؛ و، دیگران یا همان مخاطبان ِجهان اسلام، در عالم واقع، چه کسی را سخن‌گوی جهان اسلام می‌دانند و حاضرند سخن‌اش بشنوند و پاسخ‌اش گویند. در این مقام، دو گو...
[ 11 ] - پارسیْ‌گردانیِ انگارگانیِ واژ‌ه‌گان سیاسی؛ نمونه‌پژوهی: لیبرالیسم
لیبرالیسم، از پربسامدترین واژه‌‌گانِ اندیشه‌ی سیاسی مدرن است. هنگامِ پارسیْ‌گردانیِ لیبرالیسم، از واژه‌‌گانِ گوناگون، بهره گرفته شده است: <span style="font-size: 14.0pt; line-height: 107%; font...
[ 12 ] - فرهنگ سیاسی نخبگان؛ زمانه‌ی برآمدن و برافتادنِ پهلوی‌اول
نگارندگان با بررسی نقش فرهنگ سیاسی نخبگان دوره‌ی رضاشاه در ظهور و سقوط وی، در این مقاله، به این دستاورد نظری رسیدند که مؤلفه‌های مبتنی بر دو سطح مشروعیت‌بخشی به نظام و شرکت در فرآیندهای سیاست‌گذاری که آغشته به فرهنگ سیاسی محدود و غیردموکراتیک نخبگان سیاسی است از عوامل مؤثّر در برآمدن و فروپاشی نظام پهلوی‌اول بود. مؤلفه‌های غیردموکراتیک عبا...
[ 13 ] - تحلیل گفتمان مقوله سیاست خارجی در مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی مشروطیت
نخستین مجلس شورای ملی عصر مشروطیت، می‌بایست نقشی دوگانه برعهده می‌گرفت: ازیک¬سو، مؤسس بود، زیرا، پیش از آن، نهادی وجود نداشت که بتواند بایستگی‌های دوران مدرن را به شکل متون قانونی درآورد؛ ازدیگرسو، این مجلس، می‌بایست، نقش مقنن را نیز به¬عهده می‌گرفت، زیرا، مطابق با آن‌چه‌که در قانون اساسی مشروطیت آمده بود، مجلس شورای ملی، همان قوه مقننه محسوب می‌شد. در قرن نوزدهم میلادی، ایران در نظام بین‌المل...
[ 14 ] - پیوند حامی ـ پیرو و سقوط نظام پهلوی؛ ساختار توازن قدرت و کارگزار انقلابی
نظام سیاسی پهلوی برای کسب، نگهداشت و افزایش قدرت، به دلایلی تاریخی نتوانسته بود بر پایه‌های حقانی قدرت سیاسی (دین، عرف و قانون) تکیه کند. نظام خودکامه در محیط سیاسی داخلی بر دو بنیان استوار می‌شود: از یک سو، مخالفان خود را به شیوه‌های گوناگون سرکوب میکند؛ از دیگر سو، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز برای گسترده‌سازی کارویژه‌های دولت به تصاحب اقتدارگرایانة منابع کشور می‌پردازد. در محیط بین‌الملل...
[ 15 ] - نقدی از "دیگرـ ایران"شناسی انگلیسی‌ها
در قرن نوزدهم میلادی، ایران" موضوع شناسایی" قرار گرفت: 1. ایران معبری استراتژیک برای نگاهبانی از هندوستان محسوب می‌شد؛ 2. ایران نمی‌بایست برای دشمنان انگلستان تبدیل به راهرویی می‌شد که از طریق آن بتوانند به منافع بریتانیا در هندوستان ضربه بزنند. بنابراین، رفتار سیاسی و دیپلماتیک ایران می‌بایست کنترل می‌شد. برای کنترل رفتار سیاسی و دیپلماتیک ایرانیان، آنچه ضروری به حساب می‌آمد آن بود که تار...
[ 16 ] - تعلیق مشروطیت/ برتری استثناء برآمدنِ دولت مطلقه‌ی پهلوی
با وقوع انقلاب مشروطه و تدوین قانون اساسی و تشکیل مجلس شورای ملی، گمان می‌شد که دولت و حکومت در ایران «کنستیتوسیونل» گردد؛ ولی، دشواره‌ی بنیادین سیاست ایران معاصر یعنی مشروطه‌سازی قدرت همچنان لاینحل باقی ماند و باتوجه به بقای درون‌مایه‌های اندیشگی، به‌سمت وضعیت استثناء و تعلیق مشروطیت سوق پیدا کرد؛ تا جایی که گروهی از متفکران و سیاست‌مداران اعلام کردند که جهت رسیدن به اهداف مختلف و وضعیت‌های ...
[ 17 ] - بازی تاج‌وتختِ کرونا؛ آموزه ای برای سیاست ورزی ایرانی
کروناویروس، به‌شتاب پدیدار گشت، بسیارپُردامنه بر زیست جمعی بشر، کارساز شد و جهان را بر آستانه‌ی آشوب/دگردیسیِ ژرف نهاد. با کروناویروس، نشانه‌های یک جهانِ درحالِ‌دگرش و «درمرزافتاده»، آشکار شده و بزنگاهِ دگرسانی پدیدار آمده است. دنیای سیاست نیز، از دگردیسی‌ها و فرگشت‌های برآمده از کرونا، برخوردار شده است. نگارنده، با پذیرشِ پیش‌انگاره‌‌های سه‌گانه‌ی (دوکسا/اپیستمه‌ی افلاطون، دانشمند/سیاستمدارِ وبر و پ...
نویسندگان همکار