محمدعلی توانا
عضو هیأت علمی دانشگاه یزد
[ 1 ] - پارادایم واقع‌گرایی انتقادی در فراسوی اثبات‌گرایی و هرمنوتیک: به سوی روش‌شناسی میان‌رشته‌ای
بحث از روش شناخت پدیده‌های طبیعی، انسانی و اجتماعی همواره یکی از مجادله‌برانگیز‌ترین مباحث در میان دانشمندان علوم مختلفبوده است. پارادایم‌های روش‌شناسانه متفاوت هرکدام براساس مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی متفاوت بدین مسأله پرداخته‌اند. پارادایم اثبات‌گرایی (پوزیتیویستم)، به جهان یگانه مستقل از ذهن باور دارد، در نتیجه علم را واحد می‌داند، بر همین اساس روش‌های علوم طبیعی را بر علوم انسانی و اجت...
[ 2 ] - نظریه انتقادی یورگن هابرماس: نمونه‌ای از تفکر میان‌رشته‌ای در عصر حاضر
یورگن هابرماس از جمله متفکرین مکتب انتقادی است که به سختی می‌توان وی را به یک حوزه معرفتی خاص محدود و مقید نمود. با تفحص در آثار وی آشکار می‌شود که وی همزمان به چند حوزه معرفتی متفاوت از جمله فلسفه، جامعه شناسی، روان شناسی و زبان شناسی تعلق دارد. هابرماس برای حل معضلات بشر امروزین چندین رشته علمی را در هم بیامیزد که حاصل آن نظریه خویشتن نگری (تامل بر خویشتن) و نظریه کنش ارتباطی است. در هر دو نظ...
[ 3 ] - عرفان سیاسی نجم‌الدین رازی: حلقه‌ی وصل عقل و عشق
درباره‌ی نسبت عرفان و سیاست دو دیدگاه کلان وجود دارد: یک دیدگاه میان این دو تمایز مطلق قائل است؛ دیدگاه دیگر بر هم‌پوشانی نسبی آنها حکم میکند. بر این اساس، در نگاه به اندیشه‌های نجم‌الدین رازی، این پرسش‌ها قابل طرح هستند که: نجم‌الدین رازی چه نسبتی میان عرفان و سیاست برقرار میکند؟ جایگاه حکمران خوب در عرفان سیاسی وی کجاست؟ از نظر وی، حکمران خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ نجم‌الدین رازی، ع...
[ 4 ] - اسلام سیاسی انقلاب ایران در فضای مجازی چندلایه و متکثر: رخ‌نمایی براساس تفاوت
فضای مجازی، عرصه‌های تازه‌ای را برای زندگی بشر به وجود آورده است، به‌گونه‌ای که با قبلش مقایسه‌پذیر نیست(تاریخچه)، اما همچنان تأثر و تأثیر پدیده‌های نوینی مانند اسلام سیاسیِ برآمده از انقلاب اسلامی در فضای مجازی با منطق متفاوت، ابهام‌های فراوانی را برمی‌انگیزاند(مسئله). دربارة آینده اسلام سیاسی، پژوهش‌های گوناگونی با دو گرایش بدبینانه و خوشبینانه صورت گرفته، اما درباره سرنوشتش در فضای مجازی، اثر...
[ 5 ] - بررسی افراط‌گرایی و اعتدال‌گرایی در جنبش اخوان‌المسلمین مصر
چکیده اعتدال و افراط از موضوع‌های اساسی جنبش‌های اسلامی معاصر هستند؛ به بیان ساده، جنبش‌های اسلامی معاصر، اغلب به اعتدال یا افراط گرایش‌داشته‌اند یا در حال نوسان میان این دو طیف بوده‌اند. یکی از بزرگ‌ترین جنبش‌های اسلامی معاصر، اخوان‌المسلمین مصر است؛ به‌نظرمی‌رسد، این جنبش نیز از زمان تأسیس در سال 1928 تاکنون، میان اعتدال و افراط در نوسان بوده‌است؛ بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش، بررسی دلایل...
[ 6 ] - خوانش انتقادی نظریۀ عدالت مایکل والزر در پرتو تفسیر متن-زمینه محور
عدالت به‌عنوان یکی از نیازهای جامعۀ بشری، در عرصۀ فلسفۀ سیاسی همیشه مورد مداقه بوده است؛ در اواخر قرن بیستم مایکل والزر در مقابل کتاب نظریه‌های عدالت جان رالز، کتاب قلمروهای عدالت را به نگارش درآورد. وی با رویکرد زمینه‌محورانۀ خود، تفسیری نسبی‌گرا و کثرت‌گرا از عدالت توزیعی به‌دست میدهد که نحوۀ توزیع مواهب اجتماعی در آن براساس فهم مشترک اعضای جوامع سامان می‌یابد. والزر عدالت توزیعی خود را...
[ 7 ] - آینده اسلام سیاسی در عصر جهانی شدن: مروری بر دیدگاه های مختلف درباره آینده اسلام سیاسی
در سال‌های اخیر دو دیدگاه اصلی درباره اسلام سیاسی شکل گرفته است؛ یک دیدگاه معتقد است؛ اسلام سیاسی، پدیده‌ای مسالمت‌جوو مدرن است و امکان سازش میان آن و مفاهیم مدرن غربی وجود دارد. بدین معنا اسلام سیاسی نه تنها پدیده‌ای سنتینیست بلکه نهایتا منطق مدرنیته غربی را نیز می‌پذیرد و دیدگاه دیگر معتقد است؛ اسلام سیاسی، پدیده‌ای خشونت آمیز، غیر دمکراتیک و سنتی است. بدین معنا اسلام سیاسی پدیده‌ای کهنه و نخ...
[ 8 ] - مقایسه حقوق زن مسلمان از دیدگاه مرتضی مطهری و فاطمه مرنیسی
مرتضی مطهری و فاطمه مرنیسی مساله زن مسلمان در را کانون توجه خود قرار داده اند؛ یکی از منظر فقه سیاسی شیعی و دیگر از منظر فمینیست اسلامی. مقاله حاضر دیدگاه این دو متفکر درباره حقوق زن مسلمان را بررسی می کند و این پرسش ها را طرح می کند که مطهری و مرنیسی، چه حقوق مدنی، اجتماعی و سیاسی برای زن مسلمان قائل هستند؟ و دیدگاه این دو متفکر چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارد؟ یافته های تحقیق نشان می دهد:...
[ 9 ] - بررسی مقایسه‌ای قابوسنامۀ عنصرالمعالی و شهریار ماکیاولی براساس چارچوب نظری توماس اسپریگنز
به‌نظر می‌رسد قابوسنامۀ عنصرالمعالی و شهریار ماکیاولی با وجود شکل‌گیری در بسترهای زمانی و مکانی متفاوت از نظر اهداف و مضامین سیاسی شباهت‌هایی با هم دارند که آنها را قابل مقایسه می‌سازد. شاید مقایسۀ این دو اثر بتواند بخشی از شباهت‌ها و تفاوت‌های سیاست‌نامۀ ایرانی و رساله‌های سیاسی آموزشی غربی را آشکار کند. این مقایسه براساس الگوی منطق درونی اسپریگنز یعنی شناخت بحران، ریشه‌یابی، جامعۀ آرمانی و را...
[ 10 ] - مقایسه مفهوم، ابعاد و حدود آزادی در اندیشه مرتضی مطهری و عبدالکریم سروش
مواجه ایرانیان با مفهوم آزادی به دوران مشروطه باز می گردد، اما تامل فلسفی در باب آن پدیده ای متاخرتر است. مرتضی مطهری و عبدالکریم سروش رو از جمله متفکرانی هستند که درگیری فکری عمیق تری با پدیده آزادی داشته اند. نحوه مواجهه این دو متفکر با آزادی چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارد؟ و به صورت خاص مطهری و سروش چه تعریفی از آزادی به دست می دهند؟ از منظر این دو متفکر، ابعاد و حدود آزادی کدام ها هستن...
[ 11 ] - تحلیل انتقادی ایده شکست اسلام سیاسی الیویه روآ: بر اساس دیدگاه‌های بدبینانه و خوشبینانه اسلام‌پژوهان غربی
اولیویه روآ اسلام شناس فرانسوی، نظریهای دربارة اسالم سیاسی مطرح نموده که به شکست اسالم سیاسی معروف است. به اعتقاد او، اسالم سیاسی نه تنها زادة مدرنیسم است، بلکه هیچ راهی جز پذیرش منطق آن ندارد. روآ استدالل میکند که تنها یک گونه مدرنیسم وجود دارد و آن هم مدرنیسم غرب است؛ از این رو، سازگاری اسالم سیاسی نمیتواند مدرنیتة اسالمی و به تبع نظام سیاسی - اجتماعی مدرن بنا نماید. مقالة حاضر، نظریة شکست اس...
[ 12 ] - واکاوی جایگاه «آموزه تفاوت» در «نظریه عدالت جان رالز» و تبیین جامعه مطلوب متناسب با آن
نوشتار حاضر درپی پاسخگویی به این پرسش اساسی است که دلالت‌های فلسفی «آموزه تفاوت» در نظریه «عدالت جان رالز» کدامند و این آموزه ترسیم‌گر کدامین جامعه مطلوب است؟ روش این مقاله تحلیلی و توصیفی بوده و نتایج نشان داد، «آموزه تفاوت» در نظریه «عدالت رالز»، درپی ایجاد زمینه‌‌های آزادی اساسی و برابر، برای همه شهروندان است، به گونه‌‌ای که منطبق با واقعیات زندگی مدرن باشد. از همین رو، رالز، انسان را در مقا...
[ 13 ] - بررسی پدیده جنگ از منظر ابن خلدون
متفکران مسلمان عمدتا از منظر فقهی-کلامی به پدیده جنگ نگریسته اند، به نظر می رسد ابن خلدون نخستین متفکران مسلمان است که از منطر جامعه شناسی-انسان شناسی به پدیده جنگ می نگرد. مقاله حاضر این پرسش ها را طرح می کند: 1- ابن خلدون چه تبیینی از جنگ ارائه می دهد؟ 2-مهمترین عوامل جامعه شناسی-انسان شناسی آغاز گر و پایان بخش جنگ از منظر ابن خلدون چه می باشد؟3) از منظر وی چه عواملی بر نتیجه جنگ تاثیر گذارند...
[ 14 ] - دفاعیه از شهروندی لیبرال درمقابل شهروندی جماعت‌گرا: نقدی بر کتاب مفهوم شهروندی
کتاب مفهوم شهروندی از شهروندی لیبرال به‌منزلة الگوی مناسب عصر مدرن درمقابل شهروندی جماعت‌گرا دفاع میکند. رویکرد کتاب عمدتاً فلسفی است. در این کتاب شهروندی بیش‌تر به‌مثابة یک مفهوم نظری و نه یک پدیدة اجتماعی ـ تاریخی در نظر گرفته شده است. کتاب استدلال میکند: شهروندی لیبرال با شناسای برابری، آزادی، و فردیت روابط انسان مدرن با جامعه‌اش را برمبنای عضویت داوطلبانه، حقوق مدنی، اجتماعی، سیاس...
[ 15 ] - ارئه یک مدل سه وجهی در تبیین مشکله نافرمانی مدنی در ایرانِ دهه های 1390-1370
نافرمانی مدنی، کنش سیاسی است که مطالبات فراقانونی شهروندان را به صورت مسالمت آمیز به تصمیم گیرندگان سیاسی منتقل می کند بدون آن که کلیت یک نظام سیاسی را به چالش بکشد. به نظر می رسد نافرمانی مدنی مستلزم، پیش شرط های فرهنگی - سیاسی و اجتماعی است تا وجه سازنده یابد. فرهنگ سیاسی و شهروندی از جمله مهمترین پیش شرط های اثرگذاری نافرمانی مدنی است؛ بدین معناکه فرهنگ سیاسی منعطف و مشارکتی و همین گونه نهاد...
[ 16 ] - بررسی مواجهه سید قطب و هشام شرابی با پدیده غرب: بر اساس مدل پدیدارشناسانه
مقاله حاضر مواجهه سید قطب و هشام شرابی با پدیده غرب را بررسی می کند. برای این منظور مدل چهار مرحله ای پدیدارشناسانه طراحی شده است که شامل: پیش فرض های مواجهه شونده؛ مواجهه اولیه (شکل گیری تصویر اولیه)؛ آگاهی (شناخت) و نهایتاً عکس العمل (راه حل) است. بر اساس این مدل می توان گفت: پیش فرض های سیدقطب از نگرش اسلام گرایانه وی برآمده اند. به بیان دیگر وی از منظر اصالت اسلام به پدیده غرب می نگرد؛ در مق...
[ 17 ] - مواجهه گفتمان های فکری عربی با مدرنیته: معرفی و نقدکتاب عرب و مدرنیته: پژوهشی در گفتمان مدرنیست ها
عبد الإله بلقزیز فیلسوف مغربی (مراکشی) درکتاب عرب و مدرنیته: پژوهشی در گفتمان مدرنیست ها، شیوه مواجهه گفتمان های فکری معاصر عربی (اصالت، اصلاح طلب و لیبرال) با مدرنیته را بررسی می کند و این پرسش را طرح می کند؛ چرا این گفتمان ها موفق نشده اند راهی به سوی مدرنیته عربی باز نمایند؟ از نظر بلقزیز مشکل اصلی به چهارچوب نظری این گفتمان ها باز می گردد. این چهارچوب بر: 1-تعریف مکانیکی از رابطه خود و دیگر...
نویسندگان همکار