احمد پاکتچی
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)
[ 1 ] - رویکردی ریشه‌شناختی به مادۀ قرآنی عزم
مادۀ عزم حامل مفهوم تعیین‌کننده در حیطه‌های مختلف فرهنگ اسلامی از عقاید، اخلاق، احکام و اندیشۀ سیاسی است که در 9 آیه از قرآن کریم دیده می‌شود و به نظر می‌رسد، مطالعۀ ریشه‌شناختی و تحلیل واژگانی دربارۀ آن در برداشت‌های قرآنی سبب افزایش دقت می‌شود. در کتب تفسیر و لغت تشتت آشکاری در توضیح این ماده دیده می‌شود که تا حدی برخاسته از دورشدن از زبان عصر نزول و تا حدی مربوط به تعدد خودِ ریشه‌ها در سابقۀ ...
[ 2 ] - بازخوانی اعتباریات علامه طباطبائی در پرتو نظریه اومولت
هر یک از علامه طباطبایی و یاکوب اوکسکول با ابتنا واتکا بر واقعیات زیستی و تکوینی جانداران به نظریه پردازی در حوزه جهان ادراکی و انسان پرداخته اند . نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظریه اومولت اوکسکول از این حیث در اهداف واجد همسانی ها و قرابت هایی است که بستری را مهیا می کند تا بتوان پاره ای امکانات و قابلیت های تئوریک را در نظریه علامه بسط و گسترش داد. ادراکات اعتباری ، تمهیدات ذهنی و ...
[ 3 ] - واکاوی نظریه فرهنگی «سپهرنشانه‌ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما
یوری لوتمان پایه‌گذار مکتب نشانه‌شناسی فرهنگی تارتو ـ مسکو با طرح نظریه فرهنگی با محوریت مفهوم سپهرنشانه‌ای به توصیف و تبیین سازوکار عملکرد نشانه‌ای فرهنگ در مقام یک سپهرنشانه‌ای می‌پردازد. نشانه‌شناسی فرهنگی که نظریه و روش‌شناسی آن مکتب است، با هدف مطالعه تعامل، همبستگی یا جدایی و تضاد میان نظام‌های نشانه‌ای شکل می‌گیرد. به‌زعم لوتمان، سپهرنشانه‌ای نه تنها حاصل جمع نظام‌های نشانه‌ای، بلکه به‌ع...
[ 4 ] - فرایند معناسازی مشرق و مغرب:گونه‌های صورت‌بندی
در مقاله مقایسه‌ای صورت‌بندی ساخت معنا، گونه‌ای کاهش زبان‌شناختی- تاریخی است که فارغ از روابط خویشاوندی زبان‌ها، امکان مطالعه‌های تطبیقی میان آن‌ها را فراهم می‌آورد.این گونه مطالعه، تا بدانجا که به زبان‌شناسی مربوط می‌شود، زمینه شناخت برخی ریشه‌های ناشناخته را فراهم می‌آورد و در یافتن حلقه‌های گم‌شده از زنجیره دگرگونی‌های واژگانی، ما را یاری می‌رساند.پژوهش در حوزه صورت‌بندی ساخت معنا، فراتر از...
[ 5 ] - انسان‌شناسی حکیم ترمذی
حکیم ترمذی، عارف نامدار ماوراء‌النهر، از عارفانی است که دربارۀ انسان‌شناسی سخنان درخور توجهی دارد و مسئلۀ اصلی در این مقاله، چیستی انسان، ابعاد و ساحات وجودیِ او، و اهداف و مسیرش در زندگی از منظر اوست. روش پژوهش در این مقاله، نظام‌دهی داده‌بنیادِ آموزه‌ها با رویکردی تحلیلی، در مسیر بازخوانی اندیشۀ این حکیم است. بخش مهمی از منظومۀ فکری حکیم ترمذی دربارۀ انسان، به مطالعۀ خلقت و ابعاد سرشتی او بازمی...
[ 6 ] - نسبت فقه و اخلاق در آموزه‌های امام رضا(ع)
نسبت فقه و اخلاق، نه‌تنها از دیرباز محل تأمل عالمان دینی بوده و ذهن آنان را مشغولساخته است، بلکه در شرایط امروز، به‌دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده در زندگی بشر و تغییرات رخ‌داده در سبک زندگی، نیاز حس‌شده به توسعة فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافته است. در میان ائمه اطهار(ع) چنین می نماید ک...
[ 7 ] - چندمعنایی ماده «نذر» در قرآن کریم؛ تحلیلی زبان‌شناختی بر همگرایی ریشه ای میان «نذر» و «انذار»
«نذر» ازجمله مادههایی در قرآن کریم است که نقشی مؤثر در ساخت برخی مفاهیم کلیدی ایفا کرده است. از یک سو باید از «نَذر» یاد کرد که ازجمله انگارههای دینی محسوب می‌شود که ناظر به منسکی خاص در رابطه انسان با خداوند متعال است. از دیگر سو، با طیفی از واژگان چون «إنذار»، «مُنذِر» و «نَذیر» مواجهیم که با معنای «ترس» و «هراس» در ارتباطند. قاطبه لغویان و مفسران قرآن کریم، در بحث از ماده «نذر» به ذکر این م...
[ 8 ] - معناشناسی قسم درقرآن کریم . رویکردی تاریخی و فرهنگی
. مفهوم قسم در قرآن کریم همواره از موضوعات مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده و در این باب، به‌خصوص قالب تکرارشوندۀ «لا اُقسِمُ» چالش گسترده‌ای را هم برای مفسران، هم برای نحویان ایجاد کرده است. این درحالی است که تحلیل‌های ارائه شده برای معنای «لا اُقسِمُ» در کاربردهای قرآنی در عمل از تکلف عاری نیست و نیاز به بازنگری نیاز دارد. در این مقاله با ترکیبی از روش‌های معناشناسی تاری...
[ 9 ] - معناشناسی تاریخی و فرهنگی سَبیل در قرآن کریم
سَبیل پُرکاربرد‌‌ترین واژۀ متعلّق به حوزۀ معنایی راه در عصر نزول است و به دلیل کاربرد در سیاقهای متنوع گاه از نگاه عالمان مسلمان بر 14 معنای مختلف حمل شده است. مروری بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که عالمان مسلمان اطلاع چندانی از فرایند ساخت و مؤلفههای معنایی سبیل و ویژگیهای این نوع از راه در بافت نزول نداشتهاند. در مطالعۀ حاضر با هدف جبران این خلأ مطالعاتی میکوشیم با بهرهگیری از روشها...
[ 10 ] - سکنا یا اُنس گرفتن مردان به زنان در قرآن و حدیث با رویکرد ریشه‌شناسی
سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نه‌تنها امروز که در سده‌های متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبه‌رو بوده است. امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی مبانی خانواده و تا چه اندازه به لذت‌جویی مردان مربوط می‌شود...
نویسندگان همکار