محسن قاسم پور

دانشگاه کاشان گروه علوم قرآن وحدیث

[ 1 ] - النوادر اشعری مصدر حدیثی الکافی الکلینی

کتاب الکافی یکی از کتب متقدم و معتبر حدیثی شیعه است که با استفاده از تألیفات و مصنَّفات پیش از خود تدوین شده است. احادیث الکافی غالباً از منابع اصول (اربع مائة) و دیگر مصادر اطمینان بخش برگرفته شده که یکی از آنها النوادراحمد بن محمد بن عیسی اشعری است؛ که پیش از کلینی تدوین شده است. نوشته حاضر به روش توصیفی - تحلیلی به بررسی روایات کتاب النوادرو مقایسه آن با روایات الکافی پرداخته و نشان داده که بخش...

[ 2 ] - بررسی تطبیقی دیدگاه‌های فیض کاشانی و مجلسی درباره معنای عقل با تکیه ‌بر احادیث شیعه

این پژوهش معنا و کارکرد عقل را از دیدگاه فیض کاشانی و مجلسی مورد بررسی قرار میدهد. پرداختن به ماهیت عقل و چیستی آن از منظر دو محدث صاحب نام قرن یازدهم که رویکردشان در مباحث معرفت دینی با رویکرد متکلمان متفاوت است، از اهمیت این پژوهش حکایت دارد. با وجود آنکه هم فیض کاشانی و هم علامه مجلسی محدثاند با این حال ضمن برخورداری از نظرگاه مشترک هرکدام، در مواجهه با عقل، تفاوت دیدگاههایی هم دارند. فی...

[ 3 ] - بررسی تحلیلی روش تفسیری صدرالمتألهین

تفسیر فلسفی ملاصدرا را باید در درون مکتب اصفهان مورد ارزیابی قرار داد. سنخ نقد او در آثارش از روشهای تفسیری رایج تا زمان او نشان میدهد که وی با ابتناء بر رهیافت فلسفی، آنها را نابسنده میداند. میدانیم که کوششهای پژوهشی صورت گرفته درباره مکتب اصفهان بر محور دستاوردهای عقلی بوده و رویکردهای حدیثی، تفسیری و کلامی آن مورد غفلت واقع شده است. کمتر تحقیقی وجود دارد که شروح حدیثی مانند الرواشح السم...

[ 4 ] - رویکرد حدیثی نجم‌الدین رازی در مرصاد العباد

[ 5 ] - برخی نو‌آوری‌های میرداماد در الرواشح السماویه

Although Mirdamad is mainly known for his philosophical writing, he has many other works on narrational sciences, which are important to discuss and study. While writing his book Glosses on Al- Usul Al- Kafi, which considering the title of the book and its introduction seems to be written to explain the traditions collected by al-Kafi in his magnum opus of hadith, he understood that an investig...

[ 6 ] - اعتبارسنجی و روش‌شناسی اولین مستدرک نهج البلاغه

There is no doubt that Nahj al-Balāgheh, after the holy Quran, is the greatest and most valuable source of the cultural legacy of Islam and has been the focus of the attention of its lovers since the fourth century AH and throughout the different periods of the history of Islam. Writing supplements to this work has been one of the main interests of the scholars in different ages. Although some ...

[ 7 ] - مقایسه دیدگاه‌های رجالی ابن غضائری و نجاشی

Ibn al-Ghazāeri and al-Najāshi are assumed to be rijāl scholars of early era whose thoughts have undoubtedly affect on rijāl scholars of late era. Ibn al-Ghazāeri was dependent to rijāli views of Qom’s Hadith narrators. Analyzing their rijāli perspectives indicates a sort of similarities between them. This point results from especially describing and introducing narrators in his Kitāb al-rijāl....

[ 8 ] - عقل‌گرایی در تفسیر آیات از منظر سید رضی و زمخشری

سید رضی و زمخشری از مفسرانی هستند که با رویکرد عقل‌گرایی به تفسیر آیات قرآن پرداخته‌اند، اما این رویکرد نشأت گرفته از دو مبنای متمایز از هم است. زمخشری بر مبنای اصول عقلی اعتزال و اصل تأویل به سراغ تفسیر آیات رفته، درحالی که سید رضی بر مبنای جایگاه عقل در گفتمان تشیع و با توجه به محدودیت آن صرفا عقل را به مثابه ابزاری در تفسیر نگاه کرده است. رویکرد سید رضی در آیات 7 و 8 سوره آل‌عمران، قرآن‌محور...

[ 9 ] - تبارشناسی کتاب مصباح الشریعه

The story of the creation of Adam is one of the most important issues in the Bible, the Qur'an, and the Islamic Hadiths. Following these sources, Muslim theosophists have generated extensive discussion about this story, examined the events before Blowing the Soul, and explained the details of creation. Early theosophists have used ascetic Sufism to deal with this issue in accordance with the Qu...

[ 10 ] - رویکرد آلوسی به تفسیر عرفانی

ابوالثناء شهاب‌الدین محمود آلوسی بغدادی از مفسران سدۀ سیزدهم هجری و وابسته به طریقت نقشبندیه و مؤلف تفسیر روح المعانی است. یکی از جنبه‎های مهم این تفسیر، رویکرد مفسر نسبت به سنت تفسیر عرفانی است. آلوسی از گرایش‎های عرفانی استقبال کرده و در مواضعی بر اساس تخصص و دانش، روحیات و ذوقیات و احوال بیرونی و نیازهای مخاطبان، به بازتاب آراء مفسران منتسب به عرفان نظری و عرفان سیر و سلوکی اقدام نموده است....

[ 11 ] - بررسی تطبیقی و تحلیلی تأویل‏های عرفانی نجم‏الدین رازی و نظّام نیشابوری

عرفا و صوفیه به تأویل و باطن قرآن توجهبسیار کرده‌اند. از این رهگذر، برداشت‌های ویژه‌ای از آیات قرآن دارند و مبانی نظری و سیروسلوک عرفانی خود را با آن سنجیده‏اند. ازجمله، نظّام نیشابوری -ادیب و عارف سدۀ هشتم یا نهم قمری- در غرائب‌القرآن و رغائب‌الفرقان آیاتی از قرآن را، پس از تفسیر، تأویل کرده است؛ گرچه در این کتاب، او از مبانی اعتقادی و روش «تأویلات نجمیه» اثر پذیرفته که نجم‏الدین رازی نگاشته اس...

[ 12 ] - بررسی سندی و دلالی حدیث «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاس...»

حدیث «أُمِرْتُ أَنْ أُقاتِلَ الناس...» از جمله مهم‌ترین مستندات احکام جهاد به شمار می‌آید. مستشرقان و تکفیرگرایان با استناد به این حدیث ـ و البته سایر ادله ـ جهاد در اسلام را خشونت‌بار معرفی می‌کنند لکن واکاوی سندی این حدیث بیانگر مخدوش بودن آن است. برخی منابع رجالی نشان می‌دهد در هر یک از طرق این حدیث، افراد ضعیف، متهم به کذب و یا کسانی وجود دارند که دربارۀ آنها توصیفی وارد نشده است. در این مقاله بررسی...

[ 13 ] - آراء معتزله در مطالعه تطبیقی بین گرایش تفسیری طوسی و طبرسی

شیخ طوسی در تفسیر تبیان به‌مثابه متکلّمی بزرگ و تحت تأثیر اساتید برجسته‌ای مانند شیخ مفید و سید مرتضی وارد مباحث عقلی- کلامی شده است. مباحث کلامی در تفسیر تبیان برجسته است و این موضوع بیانگر جایگاه کلامی و ویژه شیخ طوسی است. از سویی دیگر تأثیر مبانی فکری و گرایش شیخ طوسی در مواجهه با آیات قرآن بر مفسّران بعدی هم چون طبرسی، نکته‌ای است غیرقابل‌انکار. بازتاب عقل‌گرایی در تفسیر تبیان به‌ویژه با توجه...

[ 14 ] - رهیافت روش شناسانه شهید صدر در موضوع نظریه قرآنی

شهید صدر تفسیر را به دو نوع ترتیبی و موضوعی تقسیم میکند. در دیدگاه او با استناد به تفسیر موضوعی میتوان به نظریات قرآنی در خصوص مسائل مهم زندگی دست یافت . شهید صدر دارای آثار تفسیری مختلفی به شیوه موضوعی است. در دیدگاه شهید صدر، قرآن کریم درباره تاریخ و سنتهای حاکم بر آن دارای نظریه است. اصالت علمی و مبتنی بودن نظریه قرآن بر اصول مسلم علمی از پیشفرضهای تفسیری شهید صدر است. این پژوهش بر آن ا...

[ 15 ] - تأثیر مبنای لایه لایه بودن معنا در قرآن در تفسیر واژه های «شهاب» و «سبع سموات» از منظر علامه طباطبایی

چکیده:مبنای اعتقاد به لایه لایه بودن معنا در تفسیر قرآن از منظر علامه ی طباطبایی به این معناست که هر یک از صور و گونه های ترکیبی کلام الهی که امکان نگاه مستقل را داشته باشد می تواند حجت و معتبر تلقی شود به گونه ای که هر معنایی اختصاص به افق و مرتبه ای از فهم و درک باشد. هدف این نوشتار بر آن است تا تأثیر این مبنا را در تفسیر واژه ها ی «سبع سموات» و «شهاب» در تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن» نشان ...

[ 16 ] - فراز وفرود مکی ومدنی در تفسیر الحدیث

چکیده: دروزه از مفسران معاصری است که تفسیر خود را براساس ترتیب نزول قرآن سامان داده است. از جمله دلایل او در تنظیم چنین تفسیری، فهم بهتر تفسیر قرآن براساس فرآیند نزول تاریخی قرآن است. دروزه شیوه ی امام علی- علیه السلام- را در جمع آیات قرآن پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام- صلی الله علیه وآله- به عنوان پشتوانه چنین نگاهی در تفسیر قرآن به شمار آورده است. اهتمام به سیاق آیات و تقسیم سوره های قرآن به...

[ 17 ] - شیخ طوسی و آرای تفسیری معتزله

تفسیر تبیان یکی از تفاسیر شیعی در قرن پنجم هجری است که با رویکرد کلامی به نگارش آمده است. از نشانه های آشکار آن، کوشش شیخ طوسی برای تحکیم مبانی نظری شیعه در این تفسیر است. تقدم نسبی دانش کلام بر سایر علوم در عصر شیخ طوسی و منازعات کلامی، همچنین مرجعیت و احاطه علمی شخصیت هایی نظیر شیخ مفید، سید مرتضی و خود شیخ در این رشته، در سمت و سو دادن به این تفسیر بی تأثیر نبوده است. طرح دیدگاه های نسبتا ف...

[ 18 ] - روش‌شناسی مواجهه امام علی(ع) با فرهنگ اخلاقی جاهلیت در نهج‌البلاغه

مطالعه چیستی فرهنگ اخلاقی جاهلیت و واکاوی ابعاد گونه‌گون آن یکی از موضوعات قابل بررسی و زمینه‌ساز شناخت بهتر آموزه‌های قرآن و حدیث است. نظام اخلاقی برآمده از عقیده و تفکر جاهلیت، در نهج البلاغه بازتاب یافته و مواضع امام× در برابر دین و عقیده و اخلاق جاهلی از مجموعه فرمایش‌هایشان کاملاً آشکار است. در این پژوهش فقط فرهنگ اخلاقی جاهلیت از منظر امام مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ نگارندگان می‌کوشند مواجهه...

[ 19 ] - رویکرد حدیثی تقریب گرایانۀ مغنیه در الکاشف

bbbb

[ 20 ] - بررسی تاریخی درون‌مایه نگارش‌های ناسخ و منسوخ در سده سوم و چهارم

نسخ در قرآن در سه قرن اول معنای عامی داشته است که در دوره‌های بعد به‌یکی از مصادیق آن مبدل شده است. از قرن دوم تا پنجم، تعداد آیاتی که منسوخ به‌حساب می‌<span lang="F...

[ 21 ] - بررسی تحلیلی روش تفسیری صدرالمتألهین

[ 22 ] - صورت‌بندی مفهوم «محبت» در سنت تفسیر عرفانی با تأکید بر دیدگاه فیض کاشانی

موضوع محبت در ادبیات دینی و عرفانی جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است، به‌گونه‌ای که این مقوله افزون بر موقعیت ویژۀ عرفانی‌اش، از ارکان مهم مفاهیم اخلاقی در ادیان ابراهیمی نیز به شمار می‌آید. در تعریف محبت، بین عالمان و اخلاق‌پژوهان اختلاف‌نظر وجود دارد و این اختلاف تا آن حد و اندازه است که برخی تعریف حقیقی آن را اساساً غیرممکن دانسته و بر این باورند محبت زبان حال است نه قال. عارفان مفسر مس...

[ 23 ] - «بررسی تحلیلی روایات تفسیر عصری اهل بیت ع»

تفسیر عصری یکی از مسائل بحث برانگیز در علوم قرآنی است که مخصوصا در قرون اخیر، معرکه آراء مختلف از طرف مسلمانان و مستشرقین شده است و نظریات مختلف و متضاد نیز در این مورد بیان شده و برخی نیز تا مرز انکار آن پیشرفته‌اند.این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا و بررسی و پژوهش متن محور در روایات تفسیری اهل بیت ع، اثبات می‌کند که تاثیر علوم و شبهات و گروه‌ها و عقائد و مسائل رایج عص...

[ 24 ] - شاخص های وظیفه گرایی اخلاقی درمکتب اخلاقی امیرمومنان ع از دیدگاه نهج البلاغه

نهج البلاغه و معارف بلند آن ساحتی اخلاقی و تربیتی دارد و تمام گفتار امام علی ع در صحنه های مختلف بر محوریت اخلاق و تعقل استوار است. امام ع، در تمام عرصه های زندگی همواره به انجام تکلیف و اجرای حق و عدالت، توجه داشتند و هیچگاه برای رسیدن به اهداف متعالی از ابزار و روش های غیر دینی و غیر اخلاقی استفاده نکردند. مکتب وظیفه گرای اخلاقی، از جمله نظریات اخلاق هنجاری است که به ویژگی های خاصی از خود عمل...

[ 25 ] - بررسی نظریه عرف خاص زبان قرآن در نگاه باطنی و اخباری

یکی از نظریات مطرح در حوزه زبان قرآن در بین قرآن‌پژوهان، دیدگاه زبان عرف خاص دانستن قرآن است. در یک نگاه کلی این نظریه دو تلقی دارد که عمدتاً در بین مفسران باطنی و اخباریان است. بر اساس این باور، تنها عده‌‌ای خاص مخاطب قرآنند و فقط ایشان به فهم قرآن نائل می‌شوند. هر دو جریان فکری مورد نظر با بهره‌گیری از آیات و روایات در پی تثبیت اندیشه و فهم خود، به عنوان تنها تفکر غالب و صحیح در فرایند فهم قرآ...

[ 26 ] - کاستی‌ها و بایستگی‌های نقد متنی روایات در آثار علامه عسکری

علامه سیدمرتضی عسکری از محدثان معاصر است که با همتی بلند و از رهگذر بررسی و تحلیل روایات به پیگیریِ ریشه‌ی اختلافات بین مذاهب اسلامی پرداخته است. افزون بر ایران آثار ایشان در سایر کشورهای اسلامی نیز مخاطبانِ بسیاری از جمله در میان علما پیدا کرده است. این حدیث‌پژوه در تحقیقات علمیِ خود با جمع همه‌ی روایات ذیل یک موضوع از اصیل‌ترین منابع حدیثیِ اهل‌سنت به پاسخ‌گوییِ شبهات در مورد مکتب اهل‌بیت پرداخته ...

نویسندگان همکار