رضا خلیلی
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران (نویسنده مسئول)
[ 1 ] - امنیت و توسعه؛ رویکردی ژئوپلیتیکی به توسعه و توازن در ایران
در این مقاله با برجستهکردن رابطه امنیت و توسعه در چارچوب معادلات ژئوپلیتیک منطقهای، تلاش می‌شود تصویری متفاوت از اثرگذاری معادلات امنیتی فراملی بر توسعه و توازن در ایران ارائه شود. به باور نگارنده، ارتباط میان دو سطح داخلی و بینالمللی از طریق معادلات امنیتی و ساختار ژئوپلیتیک منطقهای، زوایای متفاوتی را در این زمینه پیش رو مینهد. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله این است که معادلات امنیتی و ساخ...
[ 2 ] - فرهنگ استراتژیک عربستان سعودی
با اینکه واقعیتهای ژئوپلیتیک و ملاحظات امنیتی همواره نقش اساسی در تعیین رفتارهای سیاسی و تصمیمات استراتژیک عربستان داشتهاند، اما سیاستمداران سعودی در سالهای اخیر رفتارهایی بروز دادهاند که بیش از آنکه ناشی از این مبانی باشد، متأثر از هنجارهای فرهنگی و مؤلفههای هویتی شکلدهنده به تصمیمات سیاسی و استراتژیک یا به عبارت دیگر «فرهنگ استراتژیک» آنها بوده است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این م...
[ 3 ] - پیامدهای منطقه ای و بین المللی برجام؛ رویکردی استراتژیک
به نظر میرسد رویکرد استراتژیک، که برجام را در چارچوب معادلات کلان منطقهای و بینالمللی مورد توجه قرار میدهد، بهتر میتواند ابعاد مختلف این توافق را مشخص کند. در این مقاله، با محور قرار دادن رویکرد استراتژیک و بررسی وجوه تمایز آن با رویکردهای فنی، حقوقی، سیاسی و امنیتی، تلاش بر پاسخ به این پرسش است که برجام چه پیامدهای منطقهای و بینالمللی برای ایران داشته است. در پاسخ به این پرسش، این فرض...
[ 4 ] - تأثیر شکافهای اجتماعی بر امنیت ملی ایران؛ در جستجوی چارچوبی تحلیلی
جامعه ایران از نظر فرهنگی متکثر است و از این رو، زمینه تعارض اجتماعی و منازعه سیاسی به صورت بالقوه در آن وجود دارد، اما این سؤال به ویژه در دهههای اخیر مورد توجه قرار گرفته که شکافهای اجتماعی چه تأثیری بر امنیت ملی ایران دارند؟ در پاسخ، فرضیه نویسنده این است که تراکم شکافهای اجتماعی طی دهههای اخیر در داخل، همزمان با عوامل تقویت‌کننده منطقهای و بینالمللی باعث تبدیل شکاف به جنبش اجتماعی شده...
[ 5 ] - تبارشناسی مطالعات استراتژیک در ایران
دانش مطالعات استراتژیک در ایران در تعامل با تحولات سیاسی- اجتماعی در سطوح داخلی، منطقهای و بینالمللی تکوین یافته و تغییر در این مؤلفهها روند شکلگیری و ماهیت آن را تحت تأثیر قرار داده است. با مفروض‌دانستن رابطه دانش- قدرت، استدلال نویسنده این است که به تبع تحول از نظام سیاسی پهلوی به جمهوری اسلامی در سطح داخلی، تغییر از نظم منطقهای غربمحور به نظم غربگریز و دگرگونی نظام بینالمللی از دوران...
[ 6 ] - انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و چشمانداز برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران
با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و روی کار آمدن دولت یازدهم، چشمانداز جدیدی پیش روی جمهوری اسلامی ایران، به ویژه در جهت حل و فصل مسئله هستهایاش قرار گرفته که در این مقاله به بررسی آن میپردازیم. گرچه دیدگاه کارشناسان و ناظران داخلی و بینالمللی در این زمینه متفاوت است و هر دو رویکرد خوشبینانه و بدبینانه را در این زمینه میتوان شاهد بود، اما استدلال نویسنده این است که انتخاب آقای روحانی به ر...
[ 7 ] - تحول تاریخی-گفتمانی مفهوم استراتژی
مفهوم استراتژی نیز مانند بسیاری مفاهیم دیگر، بر اساس شرایط زمانی و مکانی مختلف، تعاریف و تعابیر متعددی شده و هر کس بر اساس برداشت خود به تعریف آن پرداخته است. این مقاله با تمرکز بر تعریف مفهومی استراتژی به دنبال این است که با بررسی تاریخی-گفتمانی تحولات این مفهوم، ابهامات و پیچیدگی‌های موجود در تعاریف آن را آشکار سازد و با کشف منطق تحولات مفهومی استراتژی، بدیهی‌بودن آن را فروریزد. مسئله اصلی ای...
[ 8 ] - هویت استراتژیک: چارچوبی نوین برای مطالعه سیاستهای هستهای
در پاسخ به این پرسش که چرا کشورها هستهایشدن یا غیرهستهایشدن را دنبال میکنند، فرضیات و چارچوبهای نظری مختلفی مطرح شده است. در بررسی این موضوع با فرضیات و چارچوبهای نظری متفاوت و حتی متضادی روبرو میشویم که وضعیتی پیچیده را رقم میزند. این مقاله با بررسی مسائل و مشکلات نظریههای موجود هستهایشدن و غیرهستهایشدن، درصدد است «هویت استراتژیک» را به عنوان چارچوبی نوین مطرح کرده و ابعاد مختلف ...
[ 9 ] - نظارت بر اطلاعات در نظامهای مردمسالار: در جستجوی چارچوبی تحلیلی
در مقاله حاضر، از خلال بررسی رابطه امنیت، سیاست و اطلاعات در چهار گفتمان سنتی، فراسنتی، مدرن و فرامدرن، به بررسی و تبیین نظارت بر اطلاعات در انواع نظامهای سیاسی پرداخته می‌شود تا چارچوبی قابل اتکا برای درک و تبیین بهتر نظارت بر اطلاعات در نظامهای مردمسالار فراهم شود. مفروض نویسنده آن است که برای تبیین این چارچوب، میبایست ابتدا نسبت مذکور را مشخص نمود. فرضیه مقاله نیز نشان میدهد نظارت بر...
[ 10 ] - مطالعات امنیتی غربی؛ محدودیتهای تبیین و الزامات تغییر
ادبیات مطالعات امنیتی که امروزه مبنای بررسی تحولات امنیتی سایر کشورها قرار می‌گیرد، به لحاظ خاستگاه پیدایش و همچنین به دلیل ویژگی‌های ماهوی آن ریشه در تحولات امنیتی کشورهای غربی و به ویژه آمریکا در دوران جنگ سرد دارد. این ادبیات، عمدتاً غربی (غربمحور) است.در این مقاله تلاش می‌شود ضرورت بازنگری در ادبیات مطالعات امنیتی غربی براساس محدودیت قابلیتهای تبیین آن مورد توجه قرار گیرد. بدین منظور ابتدا...
[ 11 ] - مطالعات امنیتی ایرانی؛ امکانسنجی پیدایش نظری و تکوین مفهومی
با وجود اینکه مطالعات امنیتی در ایران، طی دوران کوتاه شکلگیری و حیات خود، فراز و نشیبهای بسیاری را تجربه کرده و هنوز هم ضرورتهای توسعه کمّی و کیفی این حوزه غیرقابل انکار است، اما به هرحال، مطالعات امنیتی در ایران، در شرایط کنونی، به مرحلهای از تکوین رسیده که ضرورت توجه به مطالعات امنیتی ایرانی به عنوان رویکرد بومی را اجتنابناپذیر ساخته و تلاشهای مختلفی را برای دستیابی به این مهم دامن زده ...
[ 12 ] - امنیت و آزادی؛ در جستجوی نگرشی معطوف به توسعه پایدار
نسبت امنیت و آزادی با یکدیگر، مسألهای است که ذهن بسیاری از اندیشمندان، سیاستمداران و حتی تودههای مردم را به خود مشغول داشته و بررسی رابطۀ این دو مقوله در عرصههای نظری و عملی از اهمیت بسیاری برخوردار است. با توجه به این اهمیت، مقاله حاضر به دنبال بررسی نظری رابطۀ امنیت و آزادی با عنایت به مقولۀ مهم دیگری به نام توسعۀ پایدار است. به عبارت دیگر، پرسش اصلی مقاله این است که چه نسبتی میان امنیت و ...
[ 13 ] - تبیین تحولات امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛ در جستجوی چارچوبی تحلیلی
مطالعات امنیتی در ایران از پیشینه تاریخی چندانی برخوردار نیست و مطالعۀ تحولات امنیتی جمهوری اسلامی که بخش کوچکی از این حوزۀ مطالعاتی است، از آن هم جدیدتر است. با وجود این، نگاهها و دیدگاههای مختلفی دربارۀ امنیت ملی و جامعه امن در ادوار مختلف حیات جمهوری اسلامی وجود داشته است که توسط برخی اندیشمندان و پژوهشگران حوزۀ مطالعات امنیتی، شکلی منسجم و تئوریک یافتهاند. حاصل این تلاشها را تا به امروز ...
[ 14 ] - نظام امنیتی؛ چارچوبی بدیل برای مطالعه سیاست مقایسهای
روش مقایسهای جایگاهی مهم در اغلب رشتههای علوم اجتماعی دارد و کاربرد این روش در مطالعات سیاسی نیز نقش مؤثری در درک و تبیین صحیحتر مسائل سیاسی داشته است. با وجود این، نظریههای رایج در سیاست مقایسهای، به دلیل تقلیلگرایی یا کلگرایی، نتوانستهاند دقت و فراگیری را در کنار یکدیگر داشته باشند. نظریههای رایج در ادبیات سیاست مقایسهای، در هر دو پارادایم اثباتگرایی و تاریخگرایی، که شامل پنج محور...
[ 15 ] - دکترین، سیاست و استراتژی؛ نسبت سنجی نظری و مفهومی
در محافل سیاسی و عمومی و حتی در اغلب موارد در محافل علمی، مفاهیم دکترین، سیاست و استراتژی را گاه چنان متداخل و با معانی مشابه به کار میگیرند که تشخیص مرزهای نظری و مفهومی آنها مشکل می‌شود. در این مقاله، ضمن بررسی ارتباط مفاهیم دکترین، سیاست و استراتژی با مفهوم امنیت، به بررسی زمینه‌های تداخل و ابهام میان این مفاهیم پرداخته می‌شود و تلاش برای تعیین مرزهای نظری و مفهومی میان آنها در دستور کار قر...
[ 16 ] - تبارشناسی مطالعات امنیتی در ایران
بررسی مبانی و مؤلفههای ماهوی مطالعات امنیتی در ایران، ضرورتی است که باید بیش از پیش به آن توجه داشت. در این مقاله، با عنایت به همین اهمیت و ضرورت و ضمن تأکید بر تفاوت میان مفهوم امنیت یا احساس نیاز به آن و مطالعات امنیتی از یک سو و تفاوت مطالعات امنیتی در ایران با مطالعات امنیتی ایرانی از سوی دیگر، ابتدا پیشینه و نحوه شکلگیری مطالعات امنیتی در ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد تا مشخص شود این حو...
[ 17 ] - ایدئولوژی و استراتژی؛ نسبت‌سنجی مفهومی نگرش ایدئولوژیک و تفکر استراتژیک
ایدئولوژی و استراتژی مقولاتی هستند که به صورت مستقل، بسیار مورد بررسی قرار گرفته‌اند و تعاریف و مفاهیم بسیاری برای آنها برشمرده شده است؛ اما نسبت میان این دو مقوله را فقط بر اساس این بررسی‌های مستقل نمی‌توان سنجید. برای اینکه نسبت میان ایدئولوژی و استراتژی یا نگرش ایدئولوژیک و تفکر استراتژیک مورد کنکاش دقیق علمی قرار گیرد، لازم است خاستگاه‌های تاریخی، مفاهیم و کاربردها و ویژگی‌های کلی آنها در ک...
[ 18 ] - تبارشناسی مطالعات امنیتی
تداخل مفهومی میان امنیت، سیاست و استراتژی، همواره باعث ایجاد ابهام و وابستگی حوزه مطالعات امنیتی به حوزه‌های مطالعات سیاسی، استراتژیک و روابط بین‌الملل شده است. در این مقاله، با در معرض سؤال قرار دادن مفروضات ادبیات موجود در مطالعات امنیتی، تلاش می‌شود تا زمینه‌های برون‌رفت از این وضعیت مورد بررسی قرار گیرد. به اعتقاد نگارنده، برای حل مشکل تداخل مفهومی امنیت با سیاست و استراتژی و به تبع آن، برا...
[ 19 ] - امنیت، سیاست و استراتژی؛ تقارن تحول تاریخی ـ گفتمانی
رابطة امنیت، سیاست و استراتژی همواره موضوع بحث و مجادله علمی بوده و تعیین مرزهای میان این مفاهیم و یا حدود و ثغور حوزه‌های مطالعاتی آنها، نتیجه و ماحصل این مباحثات و مجادلات علمی است. در این مقاله زمینه‌های تاریخی تحول مفاهیم مذکور بررسی شده و بر اساس چهار گفتمان سنتی، فراسنتی، مدرن و فرامدرن، رابطه آنها با یکدیگر مورد پردازش و تحلیل قرار می‌گیرد تا بخشی از ابهامات و پیچیدگی‌های مفهوم امنیت تو...
[ 20 ] - تحول تاریخی ـ گفتمانی مفهوم امنیت
مفهوم «امنیت ملی»، اساساً مفهومی مدرن است که با تکوین دولت ملی معنا و مفهوم یافته است. «مطالعات امنیت ملی» نیز بحثی جدیدتر و مربوط به قرن بیستم است. در حالی که «امنیت» را باید مقوله‌ای کهن و دیرینه دانست که با جوهر هستی انسان پیوندی ناگسستنی داشته و آدمی حتی زمانی که بر هیبت و هویت اجتماعی در نیامده بود؛ به امنیت به چشم آشنایی همیشه همراه می‌نگریست. اما با مرور زمان و با تحول در زندگی و هویت اج...
[ 21 ] - مهاجرت‌نخبگان: پدیده‌ای‌اجتماعی یا موضوع امنیت‌ملی
مهاجرت نخبگان یکی از عارضه‌های جدی کشورهای در حال توسعه است که دربارة آن‌بحث‌های زیادی شده و می‌شود. آنچه بیشتر در این نوشته‌ها دیده می‌شود، مهاجرت را تنها درحوزه‌های اجتماعی، اقتصادی یا حداکثر سیاسی محصور می‌کند. اما نویسنده معتقد است با تغییرو تحول در مفهوم امنیت، مهاجرت نخبگان، بر کشورهای در حال توسعه اثرات امنیتی نیز خواهدداشت. اگر تا ...
[ 22 ] - نقش مجتمعهای نظامی- صنعتی در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا
مجتمعهای نظامی-صنعتی با نفوذ در ساختار سیاسی آمریکا، اهداف و منافع اقتصادی خود را به عنوان اهداف و منافع این کشور و همپیمانانش جلوه داده و با بهرهگیری از مکانیزمهای مختلف، نقش برجستهای را در شکلدهی و پیشبرد سیاست خارجی ایالات متحده در دوران جنگ سرد و پس از آن ایفا کردهاند. در این مقاله با طرح این سؤال که مجتمعهای نظامی-صنعتی چه نقشی در سیاست خارجی آمریکا داشتهاند، این فرضیه را به آزمون...
[ 23 ] - تأثیر برجام بر جایگاه راهبردی ایران در نظام بین الملل
هدف اصلی این مقاله، تلاش برای تدوین چارچوبی دقیق و قابل سنجش برای بررسی و تحلیل تأثیر برجام بر جایگاه راهبردی ایران در نظام بین‌الملل است. در این راستا، با استفاده از اسناد و منابع کتابخانهای و اینترنتی موجود و با بهرهگیری از مدل سوات، به بررسی و سنجش تأثیر برجام بر جایگاه راهبردی ایران در قالب دو محور قدرت- ضعف و تهدید- فرصت پرداخته می‌شود. نتایج و یافتهها فرضیه مقاله را مبنی بر اینکه برجام...
[ 24 ] - امنیت و توسعه؛ تاثیر گفتمان‌های امنیت ملی بر برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی ایران
امنیت و توسعه در جهان کنونی دو مقوله مهم و حیاتی برای دولت‌ها می‌باشند و به همین دلیل اندیشمندان به لحاظ نظری تلاش بسیاری جهت تبیین نسبت میان آنها داشتهاند. برقراری این نسبت در کشورهای در حال توسعه مانند ایران نیز با توجه به غلبه رویکردهای امنیتی و اولویت امنیت نسبت به توسعه، با دشواری‌های بیشتری همراه بوده است. با توجه به اهمیت موضوع در این پژوهش به بررسی تأثیر گفتمان‌های امنیتی بر برنامه‌های...
نویسندگان همکار