موسی عنبری
عضو هیات علمی گروه توسعه‌ی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران
[ 1 ] - ارزیابی جامعهشناختی نظریه‌ی «استبداد ایرانی» در تحلیل توسعه‌ی تاریخی ایران
بر دیدگاههای توسعه‌ی تاریخی ایران، رویکرد اقتصاد سیاسی غالب بوده است. این رویکرد عامدانه از حضور فرهنگ و رفتارهای اجتماعی مردمی در فهم تحولات توسعه ممانعت کرده است. اقتصاد سیاسی تقریبا برای کلیه‌ی اشکال تکثر یا تمرکز ثروت، طبقات اجتماعی و مطالبات فرهنگی- سیاسی، تعینی سیاسی (بامحوریت مفهوم قدرت) و تاحدی محیطی قائل است. در میان نظریه‌های زیرمجموعه‌ی اقتصاد سیاسی، نظریه‌ی استبداد ایرانی از وجاهت ...
[ 2 ] - چالش‌های فرهنگی و هویتی جانبازان جنگ تحمیلی
با گذشت بیش از دو دهه از پایان جنگ تحمیلی، همچنان بار رنج ناشی از جنگ‌زدگی و آسیبدیدگی بر دوش برخی از خانوادهها سنگینی میکند. در میان آسیبدیدگان از جنگ، جانبازان به‌عنوان نمادهای عینی و ماندگار گفتمان ایثار و شهادت، از جایگاه ویژه برخوردارند. جانبازان با مسائل و مشکلات گوناگونی مواجه‌اند که یکی از مهمترین آنها «دغدغۀ هویت جانبازی» و چالش‌های مربوط به آن است. پرسش مقاله این است که جانب...
[ 3 ] - بختک «توسعه» و خواب ناآرام آبادی ما
بختک «توسعه»، باوری نافذ اما کسالت‌آور و مبهم است که بر اجتماع‌‌های محلی و آبادی‌ها سایه افکنده و اجازة تنفس آسان و لذت از زندگی بی‌آلایش را به آنان نمی‌دهد. این بختک به روستاییان القا کرده است که عقلانی نیستند و باید دانستن، عقلانیت و توسعه را از دیگران یاد بگیرند. درواقع، باید عقلانیت را از شهر وارد کنند. تاکنون بر آبادی‌ها، چنین بختکی حکومت کرده است. پیمانکاران «توسعه» و در رأس آنها سازمان...
[ 4 ] - بازنمایی «فقر» در رسائل و متون تاریخی ایرانی
مفهوم فقر تحت تلقی‌ها و برداشت‌ها، معانی متعدد یافته است، اما در سال‌های اخیر با برساخت شکل خاصی از آن به عنوان مقوله‌‌ای اقتصادی و مادی و به عبارتی نقصان و کمبود، از بازنمایی سایر چهره‌های فقر و فقرا در تاریخ ایران غفلت شده است. مطالعۀ حاضر با بازنمایی فقر در آثار مکتوب متفکران ایرانی بعد از اسلام، در پی خروج از فضای غالب مطالعات فقر در جامعه ایرانی است. الگوی نظری غالب در پژوهش، فهم فرهنگی و...
[ 5 ] - مطالعه ی جامعه شناختی نقش مذهب در توسعه ی بومی مستقل،در ایران بعد از انقلاب ، با تأکید بر آموزه های فقه سیاسی امام خمینی(ره)
در این مطالعه هدف اصلی تبیین ریشه‌های دستاوردهای توسعه‌ی بعد از انقلاب به عنوان پدیده‌ای منحصربه‌فرد و خاص تحت عنوان «توسعه‌ی بومی مستقل»، بر پایه واقعیات خاص جامعه ایران است. بدین منظور از چارچوب تحلیلی و مفهومی جامعه‌شناسی وِبِر در تبیین دگردیسی‌های کیفی استفاده شده است. طبق این مدل، در ایجاد تحول هم شرایط مهم است و هم عوامل؛ هرچند آمادگی عاملان از اهمیت بیشتری در نزد وبر برخوردار است. به نظر و...
[ 6 ] - بررسی ارتباط کیفیت زندگی با تغییرات دینداری دانشجویان
این مقاله به بررسی رابطة میان ابعاد کیفیت زندگی با تغییرات دینداری دانشجویان و تحلیل عوامل مؤثر بر آن میپردازد. جامعة آماری پژوهش کلیة دانشجویان سه دانشگاه دولتی استان مازندران است که 445 نفر از آنان به‌روش نمونه‌گیری طبقه‌بندی، انتخاب و مطالعه شدند. یافتهها نشان میدهد که گستردگی دو مفهوم کیفیت زندگی و دینداری مانع از تأیید یا رد یک فرض یا بحث قابل اجماع و واحد نمی‌شود. به همین دلیل نمی‌توا...
[ 7 ] - بازسازی اجتماعی مناطق جنگ‌زده: روایت شکل‌گیری مجدد اجتماعات هویتی روستایی در سه روستای نژمار، قلاجی و قلعه‌گاه
از مسائل مهم در دوران بعد از فاجعهها از جمله جنگ‌ها، مسئله بازسازی ویرانی‌ها و همچنین برپایی حیات اجتماعی در جامعه آسیب‌دیده است. مقاله حاضر به بررسی ابعاد فرایند بازسازی اجتماعی جوامع جنگ‌زده میپردازد. مطالعه میدانی در سه روستای جنگ‌زده استان کردستان (نژمار، قلاجی و قلعه گاه) انجام شد. پژوهش با به‌کارگیری روش‌های کیفی تجربه خانواده‌هایی را در کانون مطالعه قرار میدهد که به طور مستقیم از...
[ 8 ] - بازخوانی و نقد روش‌شناختی مطالعات توسعه اجتماعات محلی
اجتماع محلی آخرین لایه اصالت فرهنگی و هویت دست‌نخورده و یکدست تلقی می‌شود. مطالعات انجام‌شده در این حوزه با قوت‌های خاص خود و البته کاستی‌های روش‌شناختی همراه بوده‌اند. وجه غالب پژوهش‌های این حوزه با تأثیرپذیری از جامعه‌شناسی پوزیتیویستی، بیش‌ازپیش به‌سوی تحقیقات پیمایشی و پرسش‌نامه‌گرایی کشانده شده است و منطق غالب بر آنها فرضیه‌سازی بوده است؛ به‌گونه‌ای که تناسب بین مسائل و روش‌های تحقیق با ب...
[ 9 ] - مشارکت به مثابه حفظ حیثیت در مقابل "دیگری" (مطالعه فرایند و ساختار مشارکت در تجربه آبرسانی دهستان زِلان)
موضوع پژهش، فهم و بررسی زمینههای اجتماعی و موقعیتی مشارکت در یک تجربهی توسعهای، یعنی فرآیند آبرسانی شش کیلومتری مردمی روستای زِلان از توابع شهرستان جوانرود است که با روش کیفی و تکنیکهای مصاحبهی عمیق و مشاهده، اطلاعات گردآوری شده و با شیوهی گراندد تئوری (کدگذاری باز و محوری) تحلیل شدهاست. اگر در روایت نوسازی، مشارکت اقدامی قابل برنامهریزی و متأثر از عوامل مشخصی چون سطح تحصیلات، درجهی شهر...
[ 10 ] - مبانی «امراجتماعی» روستایی: به سوی جامعه‌شناسی خودبسنده و بومی
ادبیات جامعه‌شناسی اجتماعات محلی و روستایی در ایران، کنش اجتماعی بومی را عمدتاً بر پایۀ ارکان اقتصاد سیاسی شامل نظام قدرت، منابع ثروت و شیوه‌های تولید اقتصادی تحلیل کرده است. به عبارت دیگر در این گفتمان، حیات روستایی بیش از هر چیزی با مقولات «دولت»، «زمین»، «آب» و «اشکال بهره‌برداری» تبیین شده است. با اینکه ارزش تبیین‌گری این مقولات با فرض خودبسندگی جامعه‌شناسی یعنی «تحلیل امر اجتماعی با امر اجت...
[ 11 ] - اثرات ریسک‌های اجتماعی بر نشاط اجتماعی زنان
در مقاله حاضر، آثار ریسک‌های اجتماعی بر میزان نشاط اجتماعی زنان شهری و روستایی دلیجان بررسی شده است. جمعیت نمونه پژوهش، 700 نفر از زنان (49-15 ساله) هشت منطقه شهرستان دلیجان و شش روستای تابعه آن (دهستان جوشق) بوده و اطلاعات حاصله با استفاده از فن پیمایش و تکمیل پرسشنامه گردآوری شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش، میزان نشاط زنان مورد بررسی، بر حسب متغیرهای زمینه‌ای و خانوادگی تغییر یافته است. از ...
[ 12 ] - بررسی اثرات رقابت‌های درون‌گروهی بر توسعة محلی (مورد مطالعه: شهر زرنق در استان آذربایجان شرقی)
در ادبیات جامعه‌شناسی توسعه دربارة نقش مؤلفه‌های تعاون، همکاری، مشارکت و ... در توسعه به‌طور عام و توسعة محلی به‌طور خاص قلم‌فرسایی شده است؛ اما دربارة جایگاه رقابت و کشمکشهای فردی و گروهی به‌عنوان عناصری تعیین‌کننده در مناسبات اجتماعات محلی کوتاهی شده است. هدف این پژوهش در درجة اول، بررسی ارتباط میزان رقابتگرایی مردمی با توسعة اجتماعات محلی و در گام بعدی، بررسی این رابطه با حضور متغیرهای واس...
[ 13 ] - مطالعۀ رابطۀ هویت‌گرایی محلی با کنش‌های انتخاباتی: بررسی انتخابات مجلس شورای اسلامی در لرستان
پژوهش حاضر با هدف تبیین جامعهشناختی مناسبات هویتهای اجتماعی محلی_ قومی با الگوی رأیدهی مردم در انتخابات انجام شده است. پژوهش با روش پیمایش و با نمونۀ 382 نفر در میان شهروندان بالای 18 سال شهرستان سلسله انجام گرفته است. یافتهها نشان میدهد بین قوممداری و طایفهگرایی با رأیدهی بر اساس هم‌ریشگیهای قومی و محلی ارتباط وجود دارد. هویتگرایان محلی، کمتر بر اساس معیارهای عام مانند شایسته سالاری،...
نویسندگان همکار