حسنعلی فرجی سبکبار
دانشیار گروه کارتوگرافی، دانشکدهجغرافیا دانشگاه تهران
[ 1 ] - کاربرد روش تصمیمگیری چندمعیاره و مدل تلفیقی ANP-DEMATEL در آنالیز تناسب اراضی کشاورزی (مطالعۀ موردی: دشت قزوین)
تغییر شکل نواحی پیرامون شهرها، به علت روند توسعۀ بیرویۀ شهر باعث کاهش اراضی کشاورزی حاشیه میشود. در بخش کشاورزی، اهداف پایدار معمولاً شامل حفظ یا افزایش محیط طبیعی، تهیۀ نیازهای غذایی انسان، زیستپذیری (رشد) اقتصادی و رفاه اجتماعی میشود. از آنجا که، کشاورزی آثار زیستمحیطی بزرگی در نواحی حاشیۀ شهرها دارد، ارزیابی اراضی کشاورزی ضروری به نظر میرسد. بنابراین، آنالیز تناسب اراضی کشاورزی (ALSA) ش...
[ 2 ] - تحلیل فضایی کیفیت زندگی در ایران
آمارها حاکی از آن است که طی چند دهه اخیر ایران از نظر کیفیت زندگی در زیر متوسط جهانی قرارداشته است. علیرغم فعالیتهای توسعه ای که طی نیم قرن اخیر در ایران صورت گرفته و همواره بهبود شرایط و کیفیت زندگی در دستور کار قرار داشته است ، هرچند بهبودهایی در برخی زمینه ها صورت پذیرفته است اما همچنان کیفیت زندگی در ایران با شرایط ایده آل فاصله زیادی دارد. از سویی به دلیل تنوع جغرافیایی و سمت و سوی برنامه ...
[ 3 ] - بررسی روابط بین مراکز اقامتی گردشگری روستایی با رویکرد تحلیل شبکه (مطالعه ی موردی: لاریجان، شهرستان آمل)
امروزه با توجه به مشکلات فراوان اقتصادی جوامع روستایی، توجه به فعالیتهای جدید مانند گردشگری در نواحی روستایی امری ضروری میباشد. از ویژگیهای گردشگری بخصوص در نواحی روستایی، ماهیت پراکنده بودن آن است. از مهمترین اثرات مثبت گردشگری میتوان به توسعه کسب و کارهای مربوط به آن اشاره کرد. یکی از مسائلی که باعث توسعه این کسب و کارها میشود، روابط آنها در قالب شبکه میباشد. از این روی پرداختن به رو...
[ 4 ] - تحلیل اکتشافی الگوهای فضایی- زمانی رفتار بازدیدکنندگان (مطالعۀ موردی: مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد)
بهتازگی رفتارگرایان ذهن محققان را در توسعة گردشگری بیش از پیش به شناخت ویژگیهای فردی شهروندان سوق دادهاند؛ زیرا کاربریهای گردشگری بهشدت از الگوهای رفتاری جوامع تأثیر میپذیرد. در این بین، درک بهتر الگوهای رفتاری گردشگران به ارائة مبنایی علمی در گردشگری برای مدیریت جاذبه، نوسازی محصول و بازاریابی جاذبه میانجامد. جغرافیای زمان مکان هاگراستراند چارچوب مفید و مفهومی را برای مطالعة الگوهای فعا...
[ 5 ] - الگوسازی تغییرات کاربری اراضی دهستانهای استان اصفهان با استفاده از مدل GWT-test
مدیریت و برنامهریزی منطقهای نیازمند اطلاعات فضایی دقیق و بههنگام کاربری اراضی و الگوی تغییرات آن است. رصد و کشف این الگوها اطلاعات مورد نیاز درمورد وضعیت فعلی توسعه و ماهیت تغییرات را بهمنظور برنامهریزی درست و دقیق در اختیار برنامهریزان و تصمیمگیرندگان قرار میدهد. از اینرو، تحقیق حاضر در پی کشف الگوی فضایی تغییرات مکانی-زمانی کاربری اراضی طی یک دورة 10 ساله در سطح دهستانهای استان اصف...
[ 6 ] - تحلیل فضایی پراکنش سکونتگاههای روستایی منطقۀ سبزوار- نیشابور براساس منابع اکولوژیکی موجود
هرگونه مطالعه و برنامهریزی در نواحی روستایی بهمنظور تغییر و تحول برای پایداری، مستلزم بررسی دقیق و دستیابی به شناخت صحیح از نحوة استقرار و پراکندگی سکونتگاههای روستایی است. اگر سکونتگاههای روستایی در بستر طبیعی مناسبی شکل نگرفته باشند، بیشک در جریان رخدادهای طبیعی هزینههای گزافی متحمل میشوند و از مؤلفههای پایداری فاصله میگیرند. با توجه به ناهمسانی پراکنش فضایی سکونتگاههای روستایی از ن...
[ 7 ] - سنجش وضعیت توسعۀ کارآفرینی گردشگری در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای بخش لاریجان شهرستان آمل)
یکی از ابعاد بسیار مهم نظریههای توسعۀ پایدار روستایی، توسعۀ اقتصادی در کنار توسعۀ اجتماعی و اکولوژیک است. در این میان، گردشگری در جوامع روستایی، نقش بسیار مهمی در توسعۀ اقتصادی آنها دارد. یکی از مهمترین عوامل توسعۀ گردشگری در روستاها، توجه به کارآفرینی گردشگری است. بدینصورت که کارآفرینی گردشگری، با ایجاد اشتغال، بهبود کیفیت زندگی، توزیع مناسب درآمد و بهرهبرداری بهینه از منابع، نقش مهمی در ...
[ 8 ] - بررسی و ظرفیتسنجی شهرداری بابلسر از نظر پیادهسازی و توسعۀ زیرساخت دادههای مکانی بخشی
یکی از مهمترین و کلیدیترین موارد برای تصمیمگیری، برنامهریزی و مدیریت شهری یکپارچه، وجود اطلاعات مکانی جامع است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی و ظرفیتسنجی شهرداری بابلسر از نظر پیادهسازی و توسعۀ زیرساخت دادههای مکانی (SDI) انجام شده است. این پژوهش، توصیفی- تحلیلی مبتنیبر مصاحبه و بهلحاظ هدف کاربردی است. جامعۀ آماری تحقیق، شامل کارکنان شهرداری بابلسر است و نمونههای آماری آن از واحدهای کلیدی ...
[ 9 ] - برنامهریزی فضایی خدمات گردشگری (مطالعۀ موردی: استان فارس)
دسترسی مناسب به خدمات گردشگری، یکی از مهمترین پارامترهایی است که نقش مهم و تعیینکنندهای در رفاه اجتماعی گردشگران و بهطورکلی در عرصة حیات گردشگری دارد. با توجه به اینکه دسترسی به خدمات، حلقة ارتباط میان دو عنصر تقاضا (گردشگران) و عرضه (مراکز ارائهکننده) است، خدمات گردشگری کارا و مطلوب و توزیع بهینه و متناسب آن برای گردشگران و سایر استفادهکنندگان، به توازن و تعادل سایر کارکردهای گردشگری کمک...
[ 10 ] - ارائۀ مدلی برای ناحیهبندی پهنههای شهری بهکمک الگوریتم ناحیهبندی خودکار (AZP)
دو مسئلۀ اساسی در منطقهبندی شهرها مطرح است. بهدلیل پیچیدگیهای محیطهای شهری، روشهای مرسوم راهگشای این مسائل نیستند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر، با استفاده از الگوریتم AZP به ارائۀ راهکاری برای این مسائل و پیادهسازی آن در یک منطقة شهری (زنجان) پرداخته میشود. روشهای خوشهبندی فضایی (مانند AZP) در سالهای طولانی توسعه یافتهاند و با ترکیب و معاوضة واحدهای پایۀ فضایی (مانند محلههای شهری، همسای...
[ 11 ] - تحلیل اکتشافی دادههای فضایی ازدواج در نواحی روستایی ایران
ازدواج، یکی از وقایع حیاتی در هر جامعه محسوب میشود که اثری مستقیم بر ساخت، ترکیب و تحولهای جمعیتی آن سرزمین دارد. شناخت الگوهای فضایی ازدواج، به برنامهریزی فضایی و پایش تحولهای آتی سرزمین کمک میکند. سؤال محوری پژوهش این است که الگوهای فضایی ازدواج در ایران چیست و از چه روندهایی تبعیت میکند. برای انجام پژوهش از روش اکتشافی دادههای مکانی استفاده شده است. تحلیل اکتشافی دادههای فضایی، بسط ت...
[ 12 ] - مکانیابی مناطق بهینۀ توسعۀ اکوتوریسم در پارک ملی کویر با استفاده از GIS و الگوریتم ژنتیک
پارک ملی کویر بهعنوان گسترهای از سرزمین ایران، با جاذبههای گردشگری چون ورزشی، تاریخی، علمی، تنوع خوب گیاهان و جانوران همساز با محیط و عوارض ژئومورفولوژیکی خاص، یکی از فضاهای نادر در کشور است که در صورت مطالعه و شناسایی قابلیتهای گردشگری آن و برنامهریزی در این زمینه، قابلیت تبدیل به یک منطقة اکوتوریستی فوقالعاده را دارد. با توجه به اینکه سازمان یونسکو به این منطقه، عنوان ذخیرهگاه زیستکر...
[ 13 ] - ارزیابی توانمندی ها و کاربری های ژئومورفوسایت ها (مطالعه موردی: ژئومورفوسایت های شهرستان طبس)
ژئوتوریسم، شاخة جدیدی از گردشگری مسئولانه است که با هدف حفاظت از میراث زمین و همچنین ارتقای سطح زندگی جوامع بومی، حفظ ارزشهای فرهنگی و توسعة اقتصادی، بر استفاده از جاذبههای زمینشناختی و ژئومورفولوژیکی تأکید میکند. مجموعة میراث ژئومورفولوژیکی، فرهنگی و گردشگری ژئوتوریسم، در قالب مکانهایی نمایان شده است که بهعنوان ژئومورفوسایت از آنها یاد میشود. شهرستان طبس با وجود فرایندهای مختلف زمین...
[ 14 ] - سطحبندی فضایی محورهای گردشگری استان فارس بر مبنای خدمات و تسهیلات گردشگری
خدمات و زیرساختهای گردشگری، بهدلیل رابطۀ مستقیم بین افزایش کمیت و کیفیت زیرساختها و تعداد گردشگران اهمیت دارد. از مهمترین ارکان توسعۀ مقاصد گردشگری، وجود سیستمی کارآمد از تسهیلات، خدمات و تأسیسات گردشگری است. کیفیت بالای خدمات گردشگری اثر مستقیمی بر افزایش درآمد منطقۀ گردشگری دارد، بهافزایش مدت اقامت گردشگران و درنهایت افزایش رضایت آنان منجر میشود و بر انگیزۀ بازدید مجدد گردشگران از مق...
[ 15 ] - پیشبینی ماهانۀ تقاضای گردشگر برای مجموعۀ تاریخی تخت جمشید
پیشبینی شمار ورود گردشگران، اهمیت ویژهای برای گردشگری و فعالیتهای وابسته به گردشگری دارد؛ چرا که پیشبینی، شاخصی برای تقاضای آینده بوده و به موجب آن، در پی فراهمکردن اطلاعات پایه برای برنامهریزی و سیاستگذاریهای پیدرپی است. در برنامهریزی گردشگری، پیشبینی تعداد گردشگران بیشترین ارتباط و کاربرد را در مبحث مدیریت گردشگری دارد؛ زیرا یکی از ابعاد اصلی برای برنامهریزی گردشگری، برنامهریزی ب...
[ 16 ] - ارزیابی مکان استقرار شعب بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری منطقه 6 شهر تهران با استفاده از تکنیک DEMATEL و فرآیند تحلیل شبکهای(ANP)
ارزیابی وضعیت استقرار مراکز مالی و تجاری، به ویژه بانک ها و مؤسسه های مالی و اعتباری، دربرابر سایر رقبا را می توان مهم ترین مسئله ی پیش روی بانک ها در راستای بازنگری مجد د درساختار شبکه ی بانکی آنها به منظور کاهش هزینه ها و افزایش بهر هوری دانست. این پژوهشبرای ارزیابی وضعیت استقرار (GIS) به دنبال ارائه ی مدلی در سامانه ی اطلاعات جغرافیاییبانک ها و مؤسسه های مالی و اعتباری است. برای رسیدن ب...
[ 17 ] - ارائهی مدل مفهومی برای مدیریت زیرساخت دادههای مکانی بخشی ـ شهرداری مطالعهی موردی: شهرداری بابل
زیرساخت دادههای مکانی، بهاشتراکگذاشتن دادههای مکانی در سطح سازمان یابین سازمانها است. زیرساخت دادههای مکانی، مجموعهی موافقتنامهها در زمینهی استانداردهای فنّاوری، ساختارو گردش سازمانی، سیاستها و خطّمشیها هستند که امکان بهاشتراکگذاشتن اطلاعات مکانی را فراهممیکنند و براساس مقیاس و سطح کاربرد دستهبندی میشوند که از سطح سازمان گرفته تا سطح ملّی و بینالمللی، پیش میروند. مجموعههایی ما...
[ 18 ] - بررسی تطبیقی بهرهگیری از آبهای زیرزمینی روستایی بهوسیلهی قنات و چاه (مطالعهی موردی: بخشهای شوقان و سنخواست شهرستان جاجرم)
هدف از این مقاله بررسی تطبیقی بهرهبرداری از منابع آب و نقش آن بر توسعهی سکونتگاههای روستایی بخشهای شوقان و سنخواست است. بنابراین روی آوردن به احداث چاههای عمیق و نیمهعمیق و گسترش روزافزون آنها، باعث تغییراتی شدید در نظام بهرهبرداری از منابع آب و درنهایت، از بین رفتن روشهای سنّتی میشود. هر چند هزینههای احداث قنات بالاتر از چاه است، اما بازدهی قنات در درازمدّت در قبال مخارج آن، بسیار زیاد...
[ 19 ] - اولویتبندی توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک پرومتی، مطالعه موردی: دهستان حومه بخش مرکزی شهرستان خدابنده استان زنجان
کارآفرینی از فعالیتهایی است که میتواند به نوعی برطرفکننده بسیاری از چالشهای عمده بزرگ (همچون بیکاری، درآمد پایین، عدم تنوع اقتصادی و جز آن) در مناطق روستایی باشد و در سایر جنبههای زندگی انسانی روستاییان نیز تأثیر مثبت نهد. به همین علت اقتصاددانان و صاحبنظران معتقدند که کارآفرینان از عوامل اصلی و راهبردی توسعه اقتصادیاند که با استفاده از تجربیات روشهای کهنه و حذف ناکارآمدیهای آنها و جا...
[ 20 ] - سنجش میزان پایداری نواحی روستایی برمبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا
امروزه توسعه روستایی به عنوان یکی از مباحث توسعه با چالش های فراوانی روب ه روست و بدون انجام سنجش و برنام ه ریزی و تصمی م گیری، پویایی از تصمیم گیری بهینه و فرایند بازخورد توسعه پایدار حذف می گردد. در این تح ق یق برای سنجش میزان پایداری نواحی روستایی از مدل تحلیل شبکه ای که یکی از تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره ب ه شمار می آید، استفاده شده است . مدل تجزیه و تحلیل شبکه از سلسله مراتب کنترل، ...
[ 21 ] - مقایسه مدلهای گسسته و پیوستة مکانی مطالعه موردی: مکانیابی محل واحدهای تولید روستایی بخش طرقبه
مکانیابی و تعیین مکانهای مناسب برای انواع کاربریها، ازجمله موضوعات مکانی و تصمیمگیری دربارة مکان محسوب میشود. مدلها و روشهای متفاوتی در این حوزه وجود دارد، که میتوان آنها را به دو دستة گسسته و پیوسته تقسیم کرد. در این تحقیق به مقایسه روشها و مدلهای مختلف و مزایا و معایب آنها پرداخته شده، و از روشهای TOPSIS در گروه مدلهای گسسته و روشهای شاخص وزنی و بولین برای مدلهای پیوسته استفاده ...
[ 22 ] - توسعه و اعتبارسنجی شاخص های موثر درشبکه فضایی بازاریابی محصول شیر درمناطق روستایی
شاخص های شبکه فضایی بازاریابی از عمده ترین معیارها برای موفقیت برنامه ریزی و هدفگذاری برای بهبود معیشت روستاهایی است که اقتصاد آنها بر محوریت کشاورزی، دامپروری و فعالیتهای دامی قرار دارد. در این راستا مقاله در صدد توسعه و اعتبار سنجی شاخص های موثر در شبکه های فضایی بازاریابی محصول شیر در نواحی روستایی است تا برنامه ریزان و محققان اقتصاد کشاورزی روستاها بتوانند در مطالعات بازاریابی محصولات روس...
[ 23 ] - خدمات GIS در میادین نفتی با محوریت سکوهای موبایل
با توسعه تکنولوژی موبایل، بویژه توسعه نسل سوم وIP(1) تکنولوژی موبایل (3G)(2)، ظرفیت محاسباتی گوشیهای موبایل(3) بیش از پیش قدرتمندتر شدند به طوری که این امر روش جدیدی را برای حل مشکلات در مواقع دستیابی به GIS زمان واقعی(4)</strong...
[ 24 ] - تله ژئواینفورماتیک و سامانه اطلاعات جغرافیایی در راه اندازی سامانه های مدیریت بحران
از تلاش و مبارزه بشر برای رویاروی و غلبه بر طبیعت قرن ها می گذرد. این تلاش، تقابل و مبارزه مداوم با طبیعت است که نیروهای مهار نشده اش هر روز وسیعتر شده و بیشتر فاجعه می آفریند. این تلاش و مبارزه در سالهای اخیر به دلیل پیشرفت علوم و تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی برای مدیریت بحران بسیار مفیدتر ظاهر شده است. در محیط رقابتی، بقا در گرو غافلگیر نشدن است و کامیابی پاداش غافلگیر کردن. از...
[ 25 ] - خدمات مکان مبنا (LBS) در خدمت مدیریت بازاریابی گردشگری (مطالعه موردی: شهر بابلسر)
علیرغم اهمیت گردشگری به عنوان اهرمی در تحول و توسعه ملی، منطقهای و محلی، این مهم در کشور ما دچار آفت روزمرهنگری، بیبرنامگی و نگاه غیرتخصصی بوده است و با وجود پتانسیلهای قوی در زمینه گردشگری، به علت ضعف بازاریابی گر...
[ 26 ] - بررسى و مدیریت ریسک سیلاب در منطقه کاشان با استفاده از تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایى (GIS)
بدون شک سیلاب بعنوان یک بلاى طبیعى شناخته شده است ولى در عمل سیلاب هم از نظر تلفات جانى و هم از نظر خسارات مالى یکى از مهیب ترین بلایاى طبیعى در جهان محسوب مى شود. از سال 1988 تا 1997 حدود 390000نفر در اثر بلایاى طبیعى در جهان کشته شدند که 58درصد مربوط به سیلاب، 26 درصد در اثر زلزله، 16درصد در اثر طوفان و بلایاى دیگر بوده است. خسارات کل در این 10 سال حدود 700 میلیارد دلار بوده است که به ترتیب...
[ 27 ] - تحلیلی بر پراکنش فضایی توسعه و نابرابریهای منطقهای در استان یزد با استفاده از تکنیک ORESTE & Cluster Analysis
در فرایند برنامهریزی و توسعه ناحیهای و درون استانی، شناخت و تعیین سطوح توسعهیافتگی شهرستانها و آگاهی از نقاط ضعف و قوت آنها اهمیت زیادی دارد. چرا که بکارگیری معیارها و روشهای کمی جهت تعیین سطوح توسعهیافتگی در سیستم فضایی مناطق از سویی منجر به شناخت میزان نابرابری نقاط سکونتگاهی و از سوی دیگر باعث تخصیص بهینه منابع و در نهایت عاملی بر برنامهریزی هدفمند برنامههای توسعه استانی است. با علم...
[ 28 ] - ارزیابی میزان انطباق سامانه اتوبوسهای تندرو شهر تهران با رویکرد توسعۀ حملونقل محور
امروزه رشد مالکیت و گرایش روزافزون مردم به خودروهای شخصی در شهرها، سبب افزایش حجم ترافیک و آلودگیهای زیستمحیطی شده است؛ از اینرو در دیدگاههای معاصر شهرسازی، رویکرد «توسعة حملونقلمحور» با گرایش به گسترش حملونقل عمومی و توسعة شهرها بر مبنای آن، یکی از راهکارهای مقابله با این جریان است که موفقیت سامانة حملونقل عمومی در آن، منوط به ...
[ 29 ] - ارزیابی شاخص سالخوردگی در مناطق روستایی ایران به کمک سیستمهای دانشبنیان
انجام تحقیقات در حوزه علوم انسانی بیشتر یک مبحث کیفی است، و نیازمند سطح تحلیل کیفی و کشف ارتباط درونی متغیرهای پژوهش است. یکی از مباحث مهم و پایه در بحث مطالعات انسانی، مبحث جمعیتشناسی و بخصوص شناخت ویژگیهای ساختاری آن است. در این راستا، پژوهش حاضر میکوشد تا با بهکارگیری منطق فازی، وضعیت سالخوردگی جامعه روستایی ایران را در سطح 390 شهرستان کشور مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش از نظر هدف کاربر...
[ 30 ] - رتبه بندی استانهای کشور براساس شاخصهای حمل و نقل جاده ای
حرکت مسافر، کالا و اطلاعات مولفه اصلی جوامع امروزی محسوب میشود. هدف از سیستمهای حمل و نقلی پرکردن فاصله بین مکانهای جغرافیایی که تولید سفر را انجام داده و کالا و مسافر توسط مجموعه ای از مقصدها جذب میشود. ایران کشور گستردهای است که مراکز شهری و روستایی، تولید و مصرف به صورت ناهمگونی در سطح آن پراکنده شدهاند. سیستمهای حمل و نقل جادهای بین این مراکز ارتباط برقرار میکند. از سویی ایران در ...
[ 31 ] - تبیین الگوی فضایی شاخصهای شکوفایی شهری در ایران رویکردی نوین در مطالعه پایداری کلان شهرها (مطالعه موردی کلان شهر تهران)
شکوفایی شهرها نخستین بار در گزارش برنامه اسکان بشر سازمان ملل(UN-Habitat)، در سال 2013، تحت عنوان City Prosperity Index"" ارائه شده است. این گزارش پاسخی به بحرانهای چند بعدی پیشآمده در دهههای اخیر در جهان است. در گزارش ارائهشده، اسکان بشر به تعریف شکوفایی شهری و ارائه شاخصهایی چند بعدی از شکوفایی شهری پرداخته است. بهواقع بهجای اندازهگیری عوامل اقتصادی بهصورت تکبعدی از قبیل میزان تولی...
[ 32 ] - تحلیل تاب آوری اقتصادی بهره برداران کشاورزی در برابر اثرات خشکسالی (مطالعه موردی: سکونتگاه های روستایی شهرستان فسا)
از شروع تمدن انسانی، خشکسالی، تأثیراتی شدید و گاهی فاجعهآمیز بر فعالیـتهـای حیـاتی انسـان در سراسر جهان داشته است. خشکسالی به خودی خود یک بلا (فاجعه) محسـوب نمـیشـود؛ بلکـه تـأثیر آن بـر مردم و محیطزیست است که فاجعهآمیز بودن یا نبودن آن را مشخص میکند. خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی است که پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم بر کره زمین و به ویژه معیشت بهرهبرداران کشاورزی دارد. در این راستا تاب...
نویسندگان همکار