الهه کولایی
استاد گروه مطالعات منطقهای دانشگاه تهران
[ 1 ] - حکمرانی خوب و مدیریت یکپارچۀ مناطق ساحلی دریای خزر
مناطق ساحلی به علت برخورداری از منابع غنی، همواره در معرض بهره‌برداری بی‌رویه قرار داشته‌اند. مدیریت یکپارچۀ مناطق ساحلی نه تنها به کاهش مشکلات زیست‌محیطی سواحل و دریا کمک میکند، بلکه سبب تسریع روند اجرای سیستم حکمرانی خوب در مناطق ساحلی میشود. مشکلات مناطق ساحلی بدون راه‌‌حل‌‌های جامع، فراگیر، مشارکت همگان و گروه‌‌های ذی‌نفع حل نمی‌‌شود. مدیریت یکپارچۀ مناطق ساحلی دریای خزر فرایندی مربوط به...
[ 2 ] - بحران اوکراین و آیین نظامی روسیه
اوکراین بهدلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود بهعنوان محل تلاقی شرق و غرب، ظرفیتهای صنعتی و پیشینة تاریخی در منطقۀ اوراسیا اهمیت زیادی دارد. همین ویژگیهای منحصر به فرد و همچنین بافت قومیتی دو پارة آن، این کشور را به محلی برای برخورد و رقابتهای شرق و غرب تبدیل کرده است. اولین برخورد جدی روسیه و غرب در این کشور در جریان انقلاب نارنجی و در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2004 رخ داد. اگر در سال 2004 ر...
[ 3 ] - تاثیر آزادسازی اقتصادی بر رشد جامعه مدنی در قزاقستان
قزاقستان آخرین جمهوری اتحاد شوروی بود که استقلال خود را اعلام کرد. پس از فروپاشی اتحاد شوروی، این کشور به‌دنبال بازسازی هویت ملی خود، اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد. به‌سبب وابستگی شدید به مسکو، تغییر ساختارهای سیاسی و اقتصادی در این کشور آسان نبود. در سال‌های اولیۀ استقلال، قزاقستان برای انجام اصلاحات اقتصادی، بهدلیل رخداد بحران مالی آسیا، مسیر سختی پیش رو داشت؛ اما دولت با جدیت این برنامه‌ها را...
[ 4 ] - موانع شکلگیری جامعة مدنی در روسیه
به‌نظر بسیاری از ناظران حوزة سیاست، فروپاشی اتحاد شوروی و از میان رفتن حزب کمونیست گامی بلند در مسیر مردمسالار شدن روسیه برآورد میشد. ولی درپی دگرگونیهای نخستین دهة پس از تجزیة اتحاد شوروی آشکار شد که این روند با چالشهای اساسی رو‌به‌رو است. ضعف شدید جامعة مدنی در این کشور همراه با تداوم قدرت متمرکز دولت، جنبههای پیچیدة این دگرگونی را مشخص میکند. پرسش اصلی این نوشتار این است که موانع شک...
[ 5 ] - روابط روسیه و آمریکا در پرتو سیاست «از سرگیری» اوباما
بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، آمریکا درپی برقراری روابط همکاری‌جویانه با روسیه برآمد. ولی به جز دوره کوتاهی، افزایش تنش بین آمریکا و روسیه بر سر مسائلی مانند پیشروی ناتو به شرق و طرح سپر دفاع ضد موشکی آمریکا در اروپا، جنگ روسیه با گرجستان در سال 2008 این همکاری‌ها را به‌حالت تعلیق درآورد. دولت اوباما تلاش کرد تا با سیاست معروف به «از سرگیری » روابط آمریکا با روسیه را بهبود ببخشد. این مقاله به‌دن...
[ 6 ] - نقش انتقال انرژی در روابط ترکمنستان با روسیه
جمهوریهای سابق اتحاد از نظر منابع انرژی، نقش دوگانه این عامل را در روند استقلال خویش مشاهده کردند. هرچند وجود منابع انرژی بهعنوان سرمایه‌ای خدادادی فرصتی استثنایی برای این کشورها تلقی میشد اما در همان حال، وابستگی آنها به مرکز سابق( روسیه) برای انتقال انرژی به بازارهای مصرف، چالشهای گوناگونی را برای این کشورها پدید آورده است. ترکمنستان یکی از این جمهوری‌ها است که منابع عظیم گاز طبیعی، از دی...
[ 7 ] - ژئوپلیتیک انتقال نفت از قفقاز
فروپاشی اتحاد شوروی شرایط جدیدی را ایجاد کرد که با مداخله های بازیگران منطقهای بین المللی دچار پیچیدگی روز افزون شده است. این روند "بازی بزرگ" جدیدی را پیرامون دریای خزر به‌وجود آورده که یاد آور رقابت های استعماری روس و انگلیس در قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم است. نیازهای روزافزون جهان صنعتی به منابع انرژی سبب شده تا توجه جهانی به منابع دریای مازندران به سرعت افزایش یابد .آذربایجان، قزاقستان و ت...
[ 8 ] - علل و انگیزه‌های عملیات نظامی روسیه در سوریه
در حالی که روسیه یکی از مهمترین مخالفان اقدام نظامی در سایر کشورها و احترام به تمامیت ارضی دولتهای مستقل است، پرسش اینجاست که چه منافعی این کشور را به دستزدن به اقدام نظامی‌در سوریه قانع کرده است؟ از نظر نویسندگان این مقاله، تلاش روسیه برای ارائه تصویر خود به عنوان دولتی مقتدر در مناطقی که در حوزه امنیتی آن قرار میگیرند در سطح بینالمللی؛ لزوم حمایت از محور سوریه، ایران، عراق و حزب الله ل...
[ 9 ] - توسعه و حقوق شهروندی زنان
[ 10 ] - عوامل خارجی مؤثر بر توسعه‌نیافتگی روابط ایران و گرجستان
پس از فروپاشی شوروی، به‌دلایل مختلف و از جمله نبود مرز مشترک میان دو کشور، وزن اندک گرجستان در عرصۀ منطقهای و نیز بی‌علاقگی ج. ا. ایران به ارتباط با این کشور، روابط ایران با گرجستان پیشرفتی نداشت و اولویتی در سیاست خارجی ایران نیافت. در چند سال اخیر، به‌ویژه پس از حملۀ نظامی سنگین روسیه به گرجستان در اوت 2008 و برقراری رژیم لغو روادید میان دو کشور در نوامبر 2010، سطح مناسبات دوجانبۀ تهران-تفلی...
[ 11 ] - مطالعه تطبیقی رهیافت های امنیت انرژی چین و ژاپن در آسیای مرکزی
بر خلاف برخی بحث ها در زمینه اهمیت فزاینده رویکرد تامین امنیت انرژی در سیاست های کشورهای بزرگ واردکننده انرژی، به نظر می رسد گسترش حضور چین و ژاپن در عرصه های مختلف بین المللی، تنها به واسطه افزایش نیاز آن ها به واردات نفت و تلاش آن ها برای ایمن سازی عرضه انرژی در سطح جهان نیست. این دو کشور در پی تداوم بخشیدن به رشد اقتصادی و پیشبرد اهداف سیاسی و استراتژیک خود هستند. گسترش پیوندهای آن ها با کشو...
[ 12 ] - عوامل موثر در رویکرد روسیه به برنامه هسته ای ایران؛ از نیروگاه بوشهر تا برجام
روسیه یکی از بازیگران موثر در روند فنی و سیاسی برنامه هسته‌ای ایران بوده است؛ اما دیدگاه‌های یکسانی نسبت به رویکرد آن وجود ندارد. به منظور ارزیابی این دیدگاه‌ها پرسش این پژوهش این است که عامل یا عوامل موثر در شکل‌دهی به رویکرد و رفتارهای فنی و سیاسی روسیه به برنامه هسته‌ای کشورمان چیست؟ در پاسخ به پرسش فوق، این فرضیه مطرح است که رویکرد مسکو را باید در قالب کلان سیاست خارجی آن و در رابطه با نقش...
[ 13 ] - عوامل و موانع گسترش روابط جمهوری آذربایجان و اسراییل
چکیده روابط جمهوری آذربایجان بهعنوان عضوی از سازمان کنفرانس اسلامی با دولت اسراییل، بسیار سریع پس از استقلال این کشور ایجاد شد. در زمانی کوتاه، با وجود اعتراضها و برخی موانع داخلی و منطقهای؛ روابط سیاسی، امنیتی، نظامی و اقتصادی دو کشور گسترش یافت. در این نوشتار عوامل داخلی، منطقهای و بینالمللی که این دو کشور را به هم نزدیک ساخته و همکاری گسترده آنها را شکل داده، مطالعه ش...
[ 14 ] - ریشههای اسلامگرایی در ازبکستان
پس از فروپاشی شوروی، پدیده اسلامگرایی در آسیای مرکزی و به‌ویژه ازبکستان از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار‌شده‌است. اسلامگرایی در ازبکستان از نوع بنیادگراست. این مقاله بر اساس رویکرد مقایسه‌ای و تاریخی به بررسی، شناسایی ریشههای پیدایش و گسترش اسلامگرایی در ازبکستان می‌پردازد. در ادامه زمینه‌های پیدایی و گسترش این پدیده از منظر عوامل بیرونی ازجمله نقش کشورهای مختلف مانند ایران، ترکیه، عربستان سعود...
[ 15 ] - زنان و توسعه فرهنگی، پس از انقلاب اسلامی (با تاکید بر سینما)
این مقاله می‌کوشد نقش زنان در توسعه فرهنگی ایران را با تاکید بر سینما، به‌مثابه یک پدیده مدرن و افزایش نقش زنان در آن مطالعه کند. مفهوم توسعه بر بهبود همه عرصه‌های زندگی دلالت دارد و توسعه فرهنگی از مولفه‌های مهم آن است. از آنجا که دغدغه اصلی دولت‌ها رسیدن به توسعه همه جانبه است و مبنای این توسعه، انسان (موجودی فرهنگی) است، پس زیربنای توسعه واقعی و پایدار نیز توسعه فرهنگی خواهد بود. اما چگونه م...
[ 16 ] - دیپلماسی علمی ایران در روابط با گرجستان
دیپلماسی علمی، مفهومی است که در قرن بیست‌ویکم و بهواسطۀ پیشرفت‌های فناورانه در حوزههای مختلف دانش بشری طرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. به‌طور کلی، این مفهوم عبارت است از استفاده از همکاریهای علمی میان ملتها به‌منظور رسیدگی و حل‌وفصل چالشهای مشترک. یکی از مسائلی که جمهوریهای بازمانده از فروپاشی اتحاد شوروی به‌طور کلی و از جمله کشورهای منطقۀ قفقاز جنوبی در دورۀ پس از فروپاشی شوروی با آن...
[ 17 ] - دولت شکننده در عراق و امنیت زنان
پس از جنگ سرد و حمله‌های تروریستی یازدهم سپتامبر 2001، اصطلاح «دولتهای شکننده» اهمیت فزاینده‌ای در مباحث امنیتی پیدا کرد و توجه جامعۀ بین‌الملل به چگونگی رویارویی با چنین دولت‌هایی معطوف شد. این نگرانی از چندین عامل ناشی میشد: تأکید بر ساختن صلح و امنیت، گسترش این برداشت که توسعه و امنیت ارتباط متقابل دارند و این اصل که ثبات دولت تأثیر زیادی در توسعه دارد. مفهوم دولت شکننده به دولتهای ضعیفی ...
[ 18 ] - نوسازی و تحزب (مطالعۀ موردی: دولت هاشمی رفسنجانی)
این نوشتار در پی آن است تا ریشههای شکلگیری یکی از پدیدههای سیاسی و اجتماعی، یعنی یک حزب سیاسی را در دورهای مشخص از تاریخ معاصر ایران واکاوی کند تا بهواسطۀ آن بتوان از تحلیلهای سطحی و همیشه در دسترس که همواره نتایج ساده و اغلب گمراهکننده در پی دارد، فراتر رود و امکان شناخت دقیقتر آنها را فراهم آورد. چگونگی شکلگیری حزب کارگزاران سازندگی و نقش برنامههای نوسازی دولت هاشمی رفسنجانی در آن، ...
[ 19 ] - تحولات سیاست خارجی ترکمنستان؛ اصل «بی‌طرفی مثبت» در عرصۀ نظر و عمل
جهت‌گیری کلی سیاست خارجی ترکمنستان در دورۀ پساشوروی با عنوان «بی‌طرفی مثبت» شناخته میشود. بر این اساس از این کشور انتظار می‌رود که ضمن وارد‌نشدن به اتحادیه‌های نظامی و جنگ‌ها، همکاری فعالانه‌ای را در عرصۀ بین‌الملل و در ارتباط با سایر کشورها از خود نشان دهد. اصول بی‌طرفی مثبت ترکمنستان که در سال 1995م در سازمان ملل متحد تصویب شد نیز حاکی از این موضوع است که ترکمنستان باید بهعنوان یک عضو کامل ...
[ 20 ] - اندیشه ترقی و توسعه در روزنامه پرورش
پیشرفت و توسعه در هر جامعه تنها زمانی به نتیجه می انجامد که دارای پشتوانه های نظری قدرتمند باشد. عقب ماندگی ایران دوره قاجار و پیشرفت شتابان غرب بسیاری از روشنفکران آن دوره را به دنبال پاسخ این سوال برد که چرا ایران این چنین در سراشیب زوال پیش می رود. بر این اساس و در جستجوی یافتن راه حلی برای برون رفت از عقب ماندگی، روزنامه پرورش توجه خود را به مولفه های فرهنگی توسعه معطوف داشته و ایرانیان را...
[ 21 ] - ریشه های داخلی و خارجی انقلاب 2011 تونس
در دو دهه گذشته آزادسازی اقتصادی بهعنوان بهترین شیوه برای توسعه، از سوی بسیاری از دولتهای غرب آسیا و شمال آفریقا بهکار گرفته شده است. شیوهای که هرچند بیشتر بدون توجه به شرایط ویژه فرهنگی و اجتماعی این کشورها عملیاتی شد، اما به دگرگونیهای قابلتوجه از جمله گسترش شهرنشینی، سواد و دسترسی روزافزون به رسانههای جمعی انجامید. تونس در دوره 23 ساله حکومت بنعلی، با ترکیبی از سرکوب سیاسی و سیاست م...
[ 22 ] - مساله آب و روابط کشورهای آسیای مرکزی
چکیده موضوع آب در آسیای مرکزی که سیاست های توسعه اقتصادی شوروی سابق آن را برجسته تر کرده است، در کنار دیگر چالش های میان کشورهای آسیای مرکزی مطرح است. ناتوانی کشورهای آسیای مرکزی در حل این مشکل، زمینه را برای دخالت کشورهای دیگرفراهم کرده است. وابستگی پنج جمهوری به منبعی واحد در توسعه اقتصادی، حل مسئله را دشوارتر کرده است. مساله، مرز آبی و کنترل بر آن نیست که با قراردادی دو جانبه بر طرف شود،...
[ 23 ] - نقش امنیت ساز سازمان همکاری شانگهای در پیرامون افغانستان
دستیابی به امنیت و ثبات، از اهمیت راهبردی ویژه ای در جهان امروز، به ویژه برای قدرت های اقتصادی نو پدید و رو به رشد برخوردار است. در این سال ها، اوراسیا، منطقه ای که بر قلب استراتژیک جهان تکیه زده، در حال تجربه کردن رویدادهای نوینی است که می تواند پایه های ثبات کشورهای منطقه را به لرزه در آورند و دستیابی به امنیت را با دشواری همراه سازد. از این رو، برخی ملاحظات امنیتی در میان کشورهای این منطقه د...
[ 24 ] - نقش ایران در گسترش روابط جمهوری آذربایجان و اسرائیل
اسرائیل و جمهوری آذربایجان کشورهایی فاصله جغرافیایی زیادی از یکدیگر دارند و دارای تفاوت‌های بسیار از نظر دینی، زبانی، فرهنگی هستند، اما با یکدیگر روابط بسیار نزدیک و گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف به‌ویژه امنیتی ـ سیاسی دارند. برای فهم چرایی رابطه نزدیک و گسترده این دو کشور، در کنار توجه به منافع مشترکی که این دو کشور از رابطه با یکدیگر بهره‌مند می‌شوند؛ باید به عاملی خارجی، مانند احساس تهدید این...
[ 25 ] - عوامل اصلاحات قوانین اساسی جمهوریهای قفقاز جنوبی
هر سه جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در دوران استقلال، اولین قانون اساسی نوین خود را در سال 1995 به تصویب رساندند و در سال‌های بعد دست‌کم دو یا سه بار این قانون‌ها را اصلاح کردند. همزمانیاین اصلاحاتباانتقالقدرتوانتخابات،آثارسیاسی‌شانراگستردهوشایان توجهکردهاست. با توجه به اینمسئله،سؤال اصلی این نوشتار این است که مهمترین عاملاصلاحات قانون اساسی جمهوریهای قفقاز جنوبی چه بوده است؟ بررسی تطب...
[ 26 ] - عوامل موثر در رویکرد روسیه به برنامه هسته ای ایران؛ از نیروگاه بوشهر تا برجام
روسیه یکی از بازیگران موثر در روند فنی و سیاسی برنامه هسته‌ای ایران بوده است؛ اما دیدگاه‌های یکسانی نسبت به رویکرد آن وجود ندارد. به منظور ارزیابی این دیدگاه‌ها پرسش این پژوهش این است که عامل یا عوامل موثر در شکل‌دهی به رویکرد و رفتارهای فنی و سیاسی روسیه به برنامه هسته‌ای کشورمان چیست؟ در پاسخ به پرسش فوق، این فرضیه مطرح است که رویکرد مسکو را باید در قالب کلان سیاست خارجی آن و در رابطه با نقش...
[ 27 ] - عوامل و موانع گسترش روابط جمهوری آذربایجان و اسراییل
چکیده روابط جمهوری آذربایجان بهعنوان عضوی از سازمان کنفرانس اسلامی با دولت اسراییل، بسیار سریع پس از استقلال این کشور ایجاد شد. در زمانی کوتاه، با وجود اعتراضها و برخی موانع داخلی و منطقهای؛ روابط سیاسی، امنیتی، نظامی و اقتصادی دو کشور گسترش یافت. در این نوشتار عوامل داخلی، منطقهای و بینالمللی که این دو کشور را به هم نزدیک ساخته و همکاری گسترده آنها را شکل داده، مطالعه ش...
[ 28 ] - تحول در نقش و جایگاه تصوف در آسیای مرکزی
در این نوشتار به نقش و جایگاه تصوف بهعنوان یکی از جریان‌ها و عناصر مهم اسلامی در آسیای مرکزی توجه شده است. در این زمینه، تمرکز اصلی بر روی تمایزها و تفاوت‌ها در نقش‌آفرینی صوفیان و طریقت‌های صوفی، نسبت به اوایل شکلگیری آنها در آسیای مرکزی است. بر این اساس بر چگونگی نقش‌آفرینی و جایگاه آنها در دورۀ فرمانروایی مغول‌ها و سلطۀ روس‌های تزاری، به‌ویژه تأثیر سیاست‌های کمونیست‌ها در دوران اتحاد شور...
[ 29 ] - ایران و ترکیه در مجموعه امنیتی آسیای مرکزی
چکیده در بیست و پنج سال گذشته ثبات در محیط امنیتی آسیای مرکزی، همواره با پیچیدگی‌ها و چالشهای فزاینده‌ای رو‌به‌رو بوده است. گرایش‌های ملی‌گرایانه با شدت و ضعف در جمهوریهای آسیای مرکزی تجربه شده‌اند. در کنار این گرایش‌ها، پیدایش چالشهای داخلی، دشواری‌های دوران استقلال، ضعف در دولت‌سازی و ملت‌سازی، سرریز مسایل پیرامونی، خلا ژئوپلیتیکی و سرانجام ورود قدرت‌های خارجی به‌ویژ...
[ 30 ] - Geopolitical Factors of Conflict between the Superpowers during Post-Cold War Era
Aims & Backgrounds: The US and the Soviet Union led the east and the west camps during the cold war and the geopolitical order was laid on the foundation of the rivalries between these two superpowers. But, after the collapse of the bipolar system, the US became the undisputed power in the international arena and the geopolitical order underwent changes during three decades after that and the c...
[ 31 ] - توسعة اقتصادی سنگاپور براساس الگوی دولت توسعه‌گرای دموکراتیک
توسعه بهعنوان مفهومی اساسی در علوم اجتماعی و سیاسی همزمان با تغییرها و دگرگونیهای عمیق جوامع انسانی از نظر مفهومی و نظری و نیز به‌صورت عملی سیر تحول گسترده‌ای را پشت سر نهاده و پس از آنکه مدت‌ها تحت تأثیر اثبات‌گرایی، تغییرهای کمّی را در حوزههای اقتصادی و سیاسی بررسی و دنبال می‌کرد، به‌تدریج در قالب اقتصاد توسعه و اقتصاد سیاسی شاهد تغییرهای اساسی و کیفی در ایستارها و ساختارها بود و مطالعا...
[ 32 ] - پان‌ترکیسم: برساختن هویت و شکلگیری جمهوری آذربایجان (1890 تا 1920)
شکلگیری جمهوری دمکراتیک آذربایجان (1918 تا 1921) در دوران اوج‌گیری جنبشهای ملی‌گرایانه در مناطق مختلف جهان صورت گرفت. قفقاز از مناطقی بود که از موج دولت-ملت‌سازی بعد از جنگ اول جهانی تأثیر زیادی پذیرفت و دولتهای مستقل از دل آن سر بر آوردند. گزینش نام «آذربایجان» برای منطقهای که تا قبل از آن «اران» نامیده میشد، برای ایرانیان اقدامی در راستای زمینه‌سازی برای جداسازی مناطق ترک‌نشین ایران و تح...
[ 33 ] - تبیین تفکر ژئوپلیتیکی در سیاست خارجی روسیه
با پایان جنگ سرد، ملاحظات جغرافیایی و ژئوپلیتیکی که در طول تاریخ در ایجاد امپراتوری روسیه و سپس بر سیاست‌های شوروی سایه افکنده بود، بر سیاست‌های فدراسیون روسیه نیز تأثیرگذار است؛ سیاست‌هایی که با از دست دادن پهنة قابل‌توجهی از سرزمین‌های خود و موقعیت ابرقدرتی در ساختار نظام دوقطبی همچنان بهعنوان یک قدرت منطقهای بازیگری میکند. به‌دنبال فروپاشی شوروی که پوتین رئیس‌جمهور روسیه آن را «فاجعة ژئوپ...
[ 34 ] - بازتاب رویدادهای انقلاب گیلان در آثار ویلیمیر خلبنیکف
جنبش انقلابی گیلان (1300-1294/1921-1915) یکی از مهمترین جنبشهای تاریـخ معاصر ایران بهشمار میآید که همواره محل بحثهای فراوانی از سوی صاحبنظران و کارشناسان مسائل تاریخی و سیاسی بوده است. در طول سالها آثار گوناگون در مورد این جنبش به شکل کتاب و مقاله در حوزههای تاریخی، هنری و ادبی به قلم پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی به نگارش درآمدهاند که هر یک به سهم خود دربردارندۀ نکتههای قابل تأملی در ...
[ 35 ] - بررسی علل تعمیق شکاف قبطی-مسلمان در مصر بر پایۀ نظریۀ میگدال
جامعة مسیحیان ارتدکس مصر که با نام قبطی شناخته می‌شوند، از دهة ۱۹۷۰ به بعد و به‌ویژه بعد از انقلابی که حسنی مبارک را سرنگون کرد، هدف خشونت و تبعیض بوده‌اند. هدف اصلی این مقاله درک علل تعمیق شکاف مذهبی بین مسیحیان قبطی و اکثریت مسلمان در مصر معاصر است. در این زمینه، وضعیت قبطیان از زمان به قدرت رسیدن سادات در سال ۱۹۷۰ تاکنون با تمرکز بر موارد اصلی خشونت و حمله به قبطیان بررسی شده است. چارچوب نظر...
نویسندگان همکار