قاسم صحرائی
عضو هیات علمی دانشگاه لرستان
[ 1 ] - «بدل بلاغی» محملی برای ایهام‌سازی حافظ
یکی از مشخصه‌های اصلی سبک حافظ، چند معنایی بودن کلام اوست. او به روش‌های مختلف کوشیده‌است به این مهم دست یابد. یکی از راه‌هایی که حافظ برای خلق ایهام در پیش گرفته‌است و تا حال در کتب، شروح و مقالاتی که دربارة حافظ و ایهام نوشته شده، نامی از آن آورده نشده، ایهام‌سازی از رهگذر بدل بلاغی است. ظاهراً یکی از کارکردهای بدل، پرهیز از تکرار واژگان است که روزگاری از عیوب فصاحت محسوب می‌شد، اما حافظ در ا...
[ 2 ] - پژوهشی در نامه‌های شاهنامه‌ی فردوسی
در شاهنامه‌ی فردوسی، نامه به عنوان یکی از وسایل برقراری ارتباط و انتقال پیام، کاربرد و اهمیت فراوانی دارد. در این مقاله نامه‌های شاهنامه از جهت سطوح ارتباطی به سه دسته: بالادست به زیر دست، زیردست به بالادست و نامه‌ی همتایان به هم، تقسیم شده است. همچنین اجزا و ارکان تشکیل دهنده‌ی نامه‌ها که معمولاً به تناسب موضوع و مخاطب متفاوت بوده و چگونگی آغاز و انجام آنها مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر ...
[ 3 ] - لحن، صحنه‌پردازی و فضا ابزار انتقاد و اعتراض بیهقی
در این مقاله بر آنیم تا با نگاه تأویل‌گرانه به عناصر داستانی، صحنه‌پردازی، فضاسازی و لحن شخصیت‌ها در تاریخ بیهقی و با کمک گرفتن از تداعی معانی و مفاهیم در محور عمودی و افقی کلام، این فرضیه را اثبات کنیم که ابوالفضل بیهقی از طریق عناصر مذکور، علاوه بر نوشتن تاریخ و داستان‌پردازی و زینت و آراستن کلام، از حکومت مسعود غزنوی و فضای غیرقابل اعتماد دربار او انتقاد کرده است. پس می‌توان ادعا کرد که قلم ...
[ 4 ] - تحلیل تعارض و مذاکره در داستان رستم و اسفندیار شاهنامه
تعارض، چندگانگی در اهداف و احساسات فردی یا بین فردی و گروهی است که باعث تنش در عناصر یادشده میشود. تعارض در داستان رستم و اسفندیار راهکاری است که توسّط گشتاسب برای نابودی اسفندیار چیده شده است. اسفندیار با رستم روبرو میشود؛ آنها ابتدا قصد جنگ کردن ندارند؛ بنابراین بارها به مذاکره میپردازند ولی سرانجام به علت دوری اهداف، چارهای جز جنگ نمییابند. در این مقاله ضمن آوردن خلاصهای از داستان مزبور...
[ 7 ] - بیهقی و ماجرای کوری امیرمحمد غزنوی
بیشتر شارحان و کسانی که از آنان در باب تاریخ بیهقی و غزنویان تألیف یا تعلیقی بر جای مانده است در ماجرای زندانی شدن امیرمحمد به کور کردن وی پس از خلع از پادشاهی اشاره یا تصریح کرده‌اند؛ در حالی که با مطالعۀ تاریخ بیهقی و زین‌الاخبار گردیزی در صحت این خبر باید تردید کرد. در تاریخ بیهقی هیچ‌گونه اشاره‌ای به این موضوع وجود ندارد؛ در حالی که بخش بازماندۀ این کتاب مهم‌ترین و معتبرترین تاریخ موجود عهد...
[ 8 ] - تربیت باد بهار «بحثی در هدایت غیرمستقیم به عنوان یکی از شگردهای تربیتی سعدی»
بخش گستردهای از شهرت شیخ شیراز در گرو قدرت سخنوری و فصاحت و بلاغت اوست. با این همه او از آن هنرمندانی نیست که تنها برای نشان دادن قدرت قلم خود مضامینی را به کار گرفته باشد. او مصلحی نیک‌اندیش است که دردهای جامعه و بویژه مشکلات رفتاری حاکمان روزگار خود را به خوبی دریافته و برای درمان آنها از هنر سخنوری خویش بهره گرفته است. بدیهی است که ابزار مورد استفادة شیخ زبان است؛ ولی هنر مضاعف او در شگرده...
[ 9 ] - پویایی و ایستایی نظام هستی از دیدگاه مولوی بلخی
مبحث حرکت و تغیّر در اجزای عالم از دیرباز مورد توجه عموم حکما به ویژه حکمای مسلمان قرار گرفته است. در اندیشۀ مولانا، تمام اجزای عالم در حرکت و تکاپوی مستمر است و این حرکت هم در ظواهر پدیدهها و هم در باطن هستی سریان دارد. پدیده‌های عالم، حیات و شعور دارند و حرکت آنها نشانه زندگی و شعور و ادراک آنهاست. به نظر مولانا باطن هیچ پدیدهای ساکن نیست، سکون و رکودی که در ظاهر پدیدهها مشاهده میشود، تص...
[ 10 ] - تحلیل کهن الگوی «پیرخردمند در کلیله ودمنه»
یکی از اصطلاحات مهم که کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung) در روانپزشکی خود به کار برده، کهنالگو (Archi type) است که اقسام مختلف دارد. از برجستهترین کهن الگوهای مطرح شده توسط یونگ، کهنالگوی پیرخردمند است. این کهنالگو غالباً در شخص به صورت راهنما و در ادبیات و اساطیر، در قالب شخصیت پیران خردمند روشنضمیر، نمود پیدا می‌کند. یونگ در آثار خود شاخصههایی همچون دانش، تعمق، بینش، خرد، زیرکی، جذبه،...
[ 11 ] - تربیت باد بهار «بحثی در هدایت غیرمستقیم به عنوان یکی از شگردهای تربیتی سعدی»
بخش گستردهای از شهرت شیخ شیراز در گرو قدرت سخنوری و فصاحت و بلاغت اوست. با این همه او از آن هنرمندانی نیست که تنها برای نشان دادن قدرت قلم خود مضامینی را به کار گرفته باشد. او مصلحی نیک‌اندیش است که دردهای جامعه و بویژه مشکلات رفتاری حاکمان روزگار خود را به خوبی دریافته و برای درمان آنها از هنر سخنوری خویش بهره گرفته است. بدیهی است که ابزار مورد استفادة شیخ زبان است؛ ولی هنر مضاعف او در شگرده...
[ 12 ] - کارکردهای بدل بلاغی در غزلیات حافظ
حافظ به گواهی دیوانش، در انتخاب واژگان وسواس ویژه‌ای دارد. نکتۀ قابل توجه در ابیات خواجه، ارتباط واژگان است؛ که هر بیت را با زنجیره‌ای از تناسبات معنایی و لفظی درهم تنیده‌است. یکی از روابطی که میان مفاهیم و واژگان وجود دارد، رابطۀ جانشینی است؛ که اصطلاحاً آن را بدل بلاغی می‌نامیم. به این معنی که مفهومی که در پارۀ نخست بیت آمده، در پارۀ دیگر تکرار میشود. اما به‌جای این‌که لفظ تکرار شود، همان مع...
[ 13 ] - جایگاه و اهمیت گروه در اندیشه مولوی
گروه یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی است. مولوی در مثنوی، بارها به مفهوم گروه اشاره کرده و مریدان و مخاطبان را به سلوک گروهی سفارش کرده است. آنچه مولوی دربارۀ گروه گفته بسیار پویاست؛ به طوری که نظرات وی را به عنوان دانشی نظری می‌توان به کار بست و بومی ساخت. در این مقاله، تلاش ما آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، نظرات مولوی را دربارۀ گروه مورد بررسی قرار دهیم و به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: 1- مع...
[ 14 ] - بررسی و تحلیل قصه‌های «حیوان-داماد»
قصه، از گسترده‌ترین زمینه‌ها در پژوهش‌های ادبی معاصر است که منبعی سرشار از باورها و اعتقاداتی به‌شمار می‌رود که تقریباً منسوخ گشته و در حال حاضر با اندیشه‌های دینی و اخلاقی هم‌خوانی ندارد. از بن‌مایه‌های اصلی در اغلب قصه‌ها، موضوع ازدواج شاهزاده‌خانم‌ها است. در برخی از این قصه‌ها با موضوع حیوان‌داماد مواجهیم. در تحریرهای جدید و امروزی برخی از این قصه‌ها، بنا به دلایل فراوان، این بن‌مای...
نویسندگان همکار