کاظم رحمان ستایش
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه فقه و حقوق، تهران، ایران
[ 1 ] - مقصود از قول صحابه
قول صحابهی پیامبر(ص) از ادلّهی احکام در علم اصولفقه عامّه مطرح و در حجیت آن دو دیدگاه حجیت و عدم حجیت وجود دارد. نظریهی شیعه با قول عدم حجیت سازگار است. پیرامون موضوع «قول صحابی» همواره ابهاماتی وجود داشته است. مفهوم قول صحابی، تفاوت آن با موارد مشابه و مایز آن با آنچه در علم حدیث مطرح است، محل اختلاف و اتفاق آن نزد اصولیین به روشنی تبیین نگشته است. مشخص شدن موضوع و حدود آن نیازی ضروری میب...
[ 2 ] - تحلیلی بر اندیشه انعکاس فرهنگ زمانه در قرآن
هم‌زمان با پیشرفت علم و فناوری در جوامع بشری، در حوزه علوم انسانی نیز تفکرات و اندیشه‌های جدید خصوصاً در حوزه الهیات و کیفیت نزول وحی و متون دینی مطرح شده است. در این میان عده‌ای از اندیشمندان اسلام با تأثیر از علمای یهودی و مسیحی خبط کرده و راه آنان را پیموده‌اند، و کاری که آنها با کتاب تحریف‌شده انجام داده‌اند، ایشان با قرآن که از هرگونه تغییر، تبدیل و تحریف به دور بوده و خدای سبحان تحریف ناپ...
[ 3 ] - بررسی و شرح مستند قاعدۀ رجال نوادرالحکمه
تصحیح روایات به قرینۀ وجود آنها در یکی از جوامع اولیه و آنگاه استثنا کردن برخی از آنها، از روش‌های معمول در ارزیابی روایت و شناساندن راویان نزد قدما بوده است. امروزه نیز بسیاری با پیروی از ابن‌ولید (م 343 ه.ق) – که روایت عده‌ای از راویان نوادرالحکمه یا مشایخ مؤلّف آن، محمد بن احمد (م حدود 290 ه.ق)، را استثنا کرده است – تمام روایات نوادرالحکمه، جز آنها که از مستثنین نقل شده است، را معتبر دانسته‌ا...
[ 5 ] - روش آیتالله خویی در کشف تحریف‌های سند
One of the features of the Dictionary of the Transmitters of Hadith is comparing the documents of the traditions that are identical or similar in content in order to find out the corruptions of the documents. Khoie has elaborated on the difference among the four Books in regard of their documentation in “The Difference among the Books” and “The Difference among the Editions”, and has highlighte...
[ 6 ] - بازیابی منابع تفسیر قمی
One of the most significant characteristics of Shia heritage is said to be the fact that it is provided in written discourse. From their outset, Hadiths that are attributed to Prophet and Imams have always been conveyed to the next generation through books and Shia’s principles. Then, Authors of Hadith bookss, especially writers of The Four Books, gathered them together and provided a written...
[ 7 ] - گفت وگوی ملائکه با حضرت فاطمه
In many narrations the pure Imams introduce Fātemah as a person to whom angels speak. This description is not confined to her, but in some narrations Fātemah is stated to have this virtue. The sum of these discourses is collected in the scripture of Fātemah and was available to the Imams. There are many narrations from the people of the household in this regard which besides demonstrating thi...
[ 8 ] - حدیث موثّق و اعتبار آن نزد دانشمندان امامی
The study and investigation of the credibility of reliable tradition due its many instances in the sources of Shiite hadith has a remarkable importance. In a general view the Shiite scholars can be divided into two groups. First, a group that admits the credibility of reliable hadith, which is divided further into those who give absolute credit to reliable tradition and those who acknowledge ...
[ 9 ] - بررسی تطبیقی و تحلیلی آراء تفسیری علامه معرفت و ابن عاشور ذیل آیه امامت
تحقیق حاضر در مقایسه و تحلیل آراء تفسیری آیت الله معرفت و ابن عاشور، ذیل آیۀ امامت (بقره/124)، است. «امام» در نظر معرفت، پیشوای معصوم و واجب الاطاعه در امور دینی و دنیوی و والاتر از رسول و نبی است؛ ولی در نظر ابن‌عاشور، رسول و مجاز به انجام ارتکاب گناهان صغیره است. به نظر می رسد، حضرت ابراهیم(ع) قبل از ابتلائاتش رسول بوده‌است و مقام امامت ایشان، جدای از مقام رسالت اوست؛ زیرا «رسول» طبق روایات ک...
[ 10 ] - بررسی تطبیقی روایات تفسیری آیۀ ذنب النبی(ع) بر پایۀ قواعد تفسیری
از دیدگاه علم تفسیر، شرط لازم برای صحّت هر رأی تفسیری ـ از جمله روایات تفسیری ـ مطابقت با اصول و قواعد پذیرفته شده تفسیری است؛ از این رو تحلیل تفاسیر مأثور با قواعد تفسیری به صورت تطبیقی روشی مهم در بررسی میزان اعتبار آنهاست. ذیل آیۀ دوم سورۀ فتح، روایات و آراء تفسیری مختلفی در تبیین معنای «ذنب» و انتساب آن به پیامبر (ص) و «مغفرت» آن مطرح شده است. در این نوشتار هر یک از این آراء، دلالت‌ها و مل...
[ 11 ] - تنوع معانی فقهی عدالت، چالش‌ها و پاسخ‌ها (بررسی تحلیلی ماهیت ساختاری عدالت قاضی در کلام فقهای امامیه)
عدالت با امتیاز استخراج معانی فقهی متنوع از آن، یکی از پراهمیت‌ترین و کاربردی‌ترین مفاهیم در فقه امامیه است. مهم‌ترین دیدگاه‌های فقهی مبین ساختار عدالت مشتمل بر: حسن رفتار ظاهری، ملکۀ راسخ در نفس انسانی، ترک ارتکاب حرام، عدم ظهور فسق در اعمال و پایبندی عملی به پایه‌های دین است که با چالش‌ها و ثمرات فقهی معتنابهی مواجه خواهد بود که تحلیل هر یک از آنها به سه عنصر اساسیِ حسن ظاهر، نحوۀ عملکر...
[ 12 ] - بررسی دیدگاه نقادانه قفاری راجع به زراره با تأکید بر دیدگاه خویی
چکیده درباره زرارة بن اعین، از اصحاب امام باقر7 و امام صادق7 و از راویان مشهور و در خور اعتماد شیعه، روایات مدح و ذم متعددی وارد شده، اما دانشمندان امامیه با توجیه روایات ذم، از منظر تقیه یا ضعف سند یا ضعف متن، وی را توثیق کرده‌اند، بلکه در شمار برترین راویان و خواص اصحاب امامان به شمار آورده‌اند. ناصر بن عبدالله قفاری، از علمای معاصر وهابی، در کتاب اصول مذهب الشیعة، با استناد به...
[ 13 ] - رویکرد ابوزید بر سنت و حجیت آن
ابوزید با نگرشی هرمنوتیک، با استفاده از دو اصل تمایز دین با معرفت دینی و تاریخی نگری به بررسی سنت پرداخت. او تعریف اصطلاحی سنت و حجیت بخشی گسترده به آن را، معرفت دینی و مساله‌ای ساخته دانشمندان، در دوره‌ای متأخر از پیامبر(ص) دانست بنابراین دلیلی بر پذیرش آن ندید و آن را به نقد کشید. ابوزید با تکیه بر تاریخی نگری، پیامبر(ص) را بشری محدود به شرایط زمان و مکان، دانست و سنت نبوی را مساله‌ای تاریخی...
[ 15 ] - روش آیتالله خویی در تعارض جرح و تعدیل
بحث دربارة قواعد تعارض جرح و تعدیل، همواره از مباحث مهم و درخور توجه در‌حوزة دانش رجال بوده است؛ زیرا دربارة برخی راویان مهم و برجستة شیعه، آرای رجالی‌ای متعارض در دست است. تعیین وضعیت این دسته از راویان، به کاربرد این قواعد برای حل تعارض و رسیدن به نتیجة درست، وابسته است. آیتالله خویی آرای رجالیان را از‌باب حجیت خبر واحد، معتبر دانسته است؛ از این روی، در اندیشة او، تعارض جرح و تعدیل در آر...
[ 16 ] - تحلیلی بر اندیشه انعکاس فرهنگ زمانه در قرآن
هم‌زمان با پیشرفت علم و فناوری در جوامع بشری، در حوزه علوم انسانی نیز تفکرات و اندیشه‌های جدید خصوصاً در حوزه الهیات و کیفیت نزول وحی و متون دینی مطرح شده است. در این میان عده‌ای از اندیشمندان اسلام با تأثیر از علمای یهودی و مسیحی خبط کرده و راه آنان را پیموده‌اند، و کاری که آنها با کتاب تحریف‌شده انجام داده‌اند، ایشان با قرآن که از هرگونه تغییر، تبدیل و تحریف به دور بوده و خدای سبحان تحریف ناپ...
[ 17 ] - تحلیل گونه های تزاحم در دانش فقه و اخلاق با تأکید بر تزاحم اهتمامی (اشتغالی) در حوزه اخلاق
یکی از مسائل مهم دانش اصول فقه، که در فقه و اخلاق کاربرد فراوانی دارد، مبحث «تزاحم» است. با توجه به تفاوت حوزۀ فقه و اخلاق، تزاحمی که در حل مسائل اخلاقی مطرح است، در تعریف، تقسیم و مرجحات، با تزاحم مطرح در دانش فقه، اختلاف قابل‌توجهی دارد. در این تحقیق، اولاً در صدد طراحی چهارچوب نوینی برای مسألۀ تزاحم در اصول «فقه الاخلاق» هستیم. ثانیاً برای حل برخی از مسائل اخلاقی که در تبیین سبک زندگی اسلامی س...
[ 18 ] - بررسی تطبیقی دیدگاه ها پیرامون عبارت «مِنَ السَّماءِ» در آیات مربوط به باران
باران، در آیات مختلف قرآن و ضمن بیان صفات الهی، ذکر سرگذشت اقوام مختلف، برشمردن نعمتهای الهی و ... آمده است. در میان این آیات، تعبیر «مِنَ اَلسَّماءِ» به چشم می خورد که می تواند ناظر به مبدأ آبِ باران قلمداد شود و نگاهی به برخی تفاسیر، گویای آن است که عبارت هایی نظیر «مِنَ السَّماءِ» ناظر به سرچشمه ی آبِ باران محسوب شده است. اختلاف نظر مفسّران و استناد ایشان به شواهد و قراین مختلف، بررسی و ارزیابی دلایل ایشا...
[ 19 ] - تقنین احکام حکومتی در حوزه منطقه الفراغ توسط ولیّ فقیه
به جهت نیازهای متغیر جامعه اسلامی، نظریه منطقه و مساحتی خالی از حکم الزامی به عنوان منطقة الفراغ مشخص شده و امر قانون گذاری در آن به ولی فقیه سپرده شده است. طبق نظر امام خمینیv در یک نظام دینی اسلامی، هرگز نمی‌توان زمام حکومت را به دست کسی داد که در فقه و فقاهت متخصص نباشد و یا به آن بیاعتنا باشد یکی از اختیارات ولی فقیه، صدور حکم حکومتی در منطقه فراغ است. این حکم می‌تواند در جهت اجرای احکا...
[ 20 ] - آسیب‌شناسی نقدهای تاریخی علامه شوشتری در حوزه روایات تفسیری
در نقد متن هر حدیثی گردآوری تمامی داده‌های مرتبط و اِعمال دقیق ضوابط نقد، حائز اهمیت است. گاه به رغم دقت ناقد حدیث، وی از خطا مصون نمی‌ماند. این مقاله در صدد پاسخ به این سؤال است که تا چه اندازه نقدهای علامه شوشتری برای اثبات موضوع بودن حدیث، اتقان دارد؟ آسیب‌های نقد و بررسی‌های ایشان در حوزه روایات تفسیری چیست؟ این تحقیق با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی - توصیفی در چهار نمونه روایت تفس...
[ 21 ] - مبانی مشروعیت حکومت از دیدگاه مفسران فریقین
مشروعیت، یک ویژگی در یک نظام حکومتی است که حاکم به مدد آن، حکمرانی خویش را صحیح می داند و مردم تبعیت از حکومت را وظیفه خود می‌شمارند. مشروعیت پاسخی به این پرسش است که چرا عده‌ای حق حکومت دارند و دیگران موظف به اطاعت از آنانند؟ مسأله مشروعیت، همان پرسش از حق حاکمیت فرمانروایان است. مفسران فریقین به دلیل صراحت آیات مربوط به حکومت، به اتفاق، خداوند متعال را، منشأ ذاتی مشروعیت حکومت می دانند و بر ...
[ 22 ] - تحلیل گفتمان احادیث «ده دوازده» در فقه معاملات
اصطلاح «ده‌دوازده» در متون حدیثی، با عنوان روشی در معامله شناخته می‌شود. این اصطلاح به دلیل فاصله زمانی و ناآگاهی مترجم از ابعاد گفتمان متن، اغلب بدون هیچ تغییر یا توضیحی در متون ترجمه وارد شده و این عدم توجه باعث ایجاد گسست گفتمانی و انتساب دو حکم مغایر به این روش معامله شده است. برخی از ابزارهای گفتمان فرکلاف مانند نظام نقش‌گرای هلیدی می‌تواند در تحلیل و شناخت حکم این روش معامله موثر باشد؛ ام...
نویسندگان همکار