علی اکبر کجباف
دانشگاه اصفهان دانشکده ادبیات وعلوم انسانی گروه تاریخ استاد گروه تاریخ
[ 1 ] - سیاست‌های روسیه در تسلط اقتصادی بر مسیرهای تجاری شمال و شمال غرب ایران از طریق ساخت راه (با تأکید بر اسناد امتیازنامه‌های راه تبریز به قزوین در دورۀ قاجار)
هدف: بررسی اهداف اقتصادی و تجاریِ روس‌ها از راه‌سازی در شمال و شمال غرب ایران. روش: مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، و بهره‌گیری از اسناد موجود در وزارت امور خارجه و سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایرانموضوع راه‌سازی در شمال و شمال غرب ایران در دوره قاجار، بررسی شده است. یافته‌ها و نتایج: روس‌هاکه از دورۀ صفویه تا اواسط دورۀ قاجار، سیاست‌های تصرف اراضی را در شمال و شمال غرب ایران دنبال می‌کردند، در دور...
[ 2 ] - بررسی و تحلیل مؤلفه‌های جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی) ایرانی در اولین دهۀ پس از انقلاب اسلامی 1357ش
هدف: هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مؤلفه و شاخص‌های اصلیِ جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی) ایرانی در اولین دهۀ پس از پیروزی انقلاب اسلامی 1357ش است. در پاسخ به این سؤال که جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی)، دارای چه مؤلفه‌ها و مشخصه‌هایی در این دوران بوده‌است. فرضیۀ این پژوهش این است که جریان تاریخ‌نگاری چپ در دهۀ شصت شمسی به‌عنوان یکی از پرکارترین دوره‌ها در ادوار تاریخ‌نگاری این جریان با تأثیر از ف...
[ 3 ] - آرمانشهر شاعران چپ‌گرای مشهد(1320 تا 1325)
شکلگیری احزاب سیاسی یکی از نتایج ورود نیروهای متفقین و سقوط رضاشاه بود. حزب توده فعالترین حزب سالهای دوره اشغال به شمار میرفت که پیوستگیهای بسیاری به اردوگاه چپ داشت. این علقهها در میان اعضای اصلی کمیته ایالتی حزب توده در خراسان که بسیاری از آنان در شمار مردان فرهنگ و ادب بودند نیز وجود داشت. علاوه بر رسوب تفکرات حزبی که نقش محوری داشت، حضور موثر ارتش سرخ در مشهد و نیز عضویت بسیاری از آنا...
[ 4 ] - تبیین و تحلیل وضعیت جمعیت و ﺗﺄثیر کشاورزی برآن در دورﮤ صفویه
در طول قرن دهم قمری/شانزدهم میلادی، ازیک‌طرف جنگ‌های مکرر با عثمانی و ازبکان و ناآرامی‌های داخل کشور و ازطرف‌دیگر شیوع بیماری‌های واگیردار، بهخصوص در اواخر قرن، از موانع مهم در رشد جمعیت بودند. در طول قرن یازدهم قمری/هفدهم میلادی، پس از اقدامات شاه عباس اول، کشور دوره‌ای از امنیت داخلی و خارجی را شاهد بود و از اوایل این قرن، جمعیت رشد یافت که بیشترین رشد آن به دﻫﮥ هفتاد این قرن مربوط است. در ا...
[ 5 ] - بررسی ابعاد تحولات روابط ایران با روسیه در دورﮤ صفوی
از دورﮤ صفویه و مقارن با تحولات بین‌المللی، مجالی فراهم شد تا کشورهای اروپایی به گشایش مناسبات دیپلماتیک و پایدار با ایران اقدام کنند. دراین‌میان، روسیه در موقعیت گسترش ارضی و تحکیم اقتدار سیاسی و نظامی خویش، برای برقراری و توﺳﻌﮥ روابط با ایران امکان بیشتری داشت؛ اما در عهد صفوی، موانع ناشی از مشکلات گاه‌به‌گاه داخلی و کنش دول رقیب و معارض، این مناسبات را چندان پیوسته و رو به جلو قرار نداد. مقا...
[ 6 ] - تبیین تاثیر درآمدهای نفتی در پیدایش نهادهای جدید (آموزش و مطبوعات) در ایران و نقش این عوامل در شکلگیری زمینه‌های انقلاب اسلامی ایران (۱۳۳۲ تا 1357 ش/1953 تا ۱۹۷۹ م)
تاریخ قرن اخیر ایران، همواره متاثر از درآمدهای ناشی از نفت بوده است. به نظر می‌رسد، بررسی تغییرات و تحولات این سال‌ها بدون توجه به جایگاه نفت و تاثیر آن در عرصه‌های گوناگون، عملی مشکل یا غیر ممکن است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی نقش نفت در شکلگیری زمینه‌های انقلاب اسلامی ایران است تا از زاویه‌ای نو، بخشی از علل و عوامل شکلگیری و وقوع انقلاب در ایران تبیین شود. با استفاده از دو متغیر واسطهِ آموزش...
[ 7 ] - تحلیل و نقش رقابت‌های حمدانی ـ بریدی در رشد و ارتقای آل‌بویه
در آستانۀ ورود آل‌بویه به بغداد در سال 334 هـ ق، چند گروه عمده مدعی امارت و حاکمیت بر بغداد بودند. نخست گروه حمدانیان، دوم گروه ترکان و سوم برادران بریدی که بر ثروتمندترین و کلیدی‌ترین منطقۀ نزدیک به بغداد (اهواز، واسط، بصره و بطائح) حاکمیت دیرینه سالی داشتند. در چنین گردونه رقابتی، نبردی سرنوشت‌ساز به نام جنگ کیل (نزدیک مدائن) در سال330هـ ق میان حمدانیان و متحدانشان (ترکان) به عنوان یاران خلاف...
[ 8 ] - نقش خاندان نوبخت در پیوند بخشیدن به اندیشه ایرانی و شیعی
خاندان نوبخت یکی از خاندانهای دانشدوست ایرانی (از خطه خوزستان فعلی) بودند که در عصر اول عباسی تلاش زیادی در راه احیای فرهنگ ایران باستان و پیوند اندیشههای ایرانی با اندیشههای شیعه از خود نشان دادند. اگر چه با ورود اسلام به ایران ساختار طبقات اجتماعی، آن‌گونه که در سابق بود، در همریخت؛ اما بعضی از خاندانهای دانشپژوه مانند خاندان نوبخت، با استخدام در کادر اداری و دیوانی، ضمن اینکه موقعیت...
[ 9 ] - بررسی تحلیلی رقابت گرجیان با ائتلاف ترکان و تاجیکان در دوره شاه صفی (1038-1052 ق)
با ورود نیروهای گرجی به تشکیلات صفویان که عمدتاً از اسرای گرجستان و از عناصر غیرمسلمان و نومسلمان بودند، رقابت در دربار صفویان از حالت سنتی خارج شد. دو گروه پایه‌گذار سلسله صفویان؛ یعنی ترکان و تاجیکان از ابتدای تشکیل این سلسله دچار تضادها و رقابت هایی بودند. رقابت ترکان و تاجیکان از جمله مشهورترین رقابت‌های درباری تاریخ ایران محسوب می‌شود. ماهیت رقابت‌ها از زمان شاه عباس اول به بعد شکل تازه‌ای ...
[ 10 ] - نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی ایران در دوران ساسانیان
خاندانهای کهن به علت داشتن املاک و رعایای فراوان و، همچنین، لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری، در طول تمام سلسلههای ایران باستان، در موفقیتها و ناکامیهای سلسلههای ایران باستان تأثیر مستقیم داشتند. خاندان مهران نیز یکی از اعضای همین خاندانهای بزرگ بود که در زمان ساسانیان توانستند، همچنان، موقعیت خود را حفظ کنند و در تحولات سیاسی این سلسله نقش فعال و مؤثری داشته باشند. خاندان مهرانف هم...
[ 11 ] - زمینه‌های ارتباط و دلایل مشکلات در مناسبات ایران و افغانستان(1324-1344ه.ق)
روابط و مناسبات مرزی ایران و افغانستان در سالهای 1324-1344ه.ق دارای فراز و نشیبهای بسیاری بود. این افت‌وخیزها دلایل متعددی داشت که ریشة بسیاری از مشکلات کنونی دو کشور نیز محسوب می‌شود. عامل اصلی این مسائل، جدایی افغانستان از ایران بود. تحرکهای جمعیتی مهمترین معلول این فضا، خود محملِ گرههایِ کور دیگری شد که میتوان به مهاجرت بخشهایی از جمعیت شهرنشین غرب افغانستان و قبایلی از هزاره بهواسطه ...
[ 13 ] - فراز و فرود فازسیاسی سازمان مجاهدین خلق در مشهد(1357-1360)
با پیروزی انقلاب اسلامی منحصربه فردترین دوره تاریخ ایران بهخصوص در قلمرو آزادی های سیاسی و اجتماعی آغاز شد. سازمان مجاهدین خلق یکی از گروه هایی بود که از این فرصت بهره برد و به سرعت به بزرگترین سازمان سیاسی چپ گرا در کشور بدل شد. بهره گیری از ظرفیت های تمام مناطق کشور یکی از این موارد بود. مشهد به دلیل ویژگی های خاص خود یکی از این کانون ها و مهمترین بازوی شهرستانی سازمان بود که به ...
[ 14 ] - زمینه‌های بحران ارزاق عمومی (غله) توسط بریتانیا در ایران و مدیریت بر آن در ﻧﻴﻤﮥ غربی کشور سالهای 1296و1297ش/1917و1918م
ایرانیان در طول تاریخ، به طور متناوب با قحطی و بحران ارزاق روبه‌رو بوده‌اند. در طول سالیان متمادی، عوامل متعددی بر بحران ارزاق تأثیر گذاشته است که در نگرشی کلی میتوان این عوامل را به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم کرد که عامل انسانی در دو دسته داخلی و خارجی جای می‌گیرد. وضعیت شبه‌استعماری و سیاست اقتصادی خاصی که روسیه و به‌ویژه بریتانیا از ابتدای دوره قاجاریه بر ایران تحمیل کردند، کم...
[ 15 ] - خود مشت‌‌مالی در تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران؛ نگاهی انتقادی به حکومت پهلوی و دلایل سقوط آن
سقوط حکومت پهلوی درپی انقلاب اسلامی ایران در دهه‌های پایانی قرن بیستم از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران و جهان است. انقلاب اسلامی از همان روزهای آغازین موردتوجه بسیاری از تحلیل‌گران حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، جامعه شناسی و روانشناسی بوده و حتی تاریخ‌نگاری نیز از این رویداد بی‌نصیب نماند. پیدایش فضای آزاد و طرح موضوعات جدید برای مورخان در اثر سقوط حکومت پهلوی و میل برخی از بازیگران ...
نویسندگان همکار