حسن زندیه
استادیار دانشگاه تهران
[ 1 ] - ساماندهی منابع و ذخایر آب شهر قم در دورۀ قاجار (با تکیه بر اسناد کاخ گلستان)
هدف: بررسی میزان رونق منابع و ذخایر آب شهر قم در دورۀ حکومت قاجار و همچنین واکاوی نقش حکومت و طبقات مردمی در احداث و احیا و کنترل منابع و ذخایر آب شهر قم است. روش: مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای تنظیم شده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: شهر قم در ابتدا آب فراوانی داشت؛ ولی مشکل اهالی آن، روش درست استفاده از این آب برای آشامیدن و آبیاری بود. پس ا...
[ 2 ] - بینش و روش در تاریخ نگری و تاریخ نگاری ابوالحسن غفاری کاشانی
چکیده ابوالحسن غفاری کاشانی، مورخ ایرانی قرن دوازدهم هجری، در تثبیت اندیشه تاریخ نگاری در عصر زندیان، بسیار تأثیر گذار بوده است، این نوشتار با توجه به جایگاه تاریخ نگاری او در ایران، می‌کوشد که زندگی، خاستگاه اجتماعی، روش و بینش تاریخ نگارانه وی را واکاوی کند. گلشن مراد اثر غفاری کاشانی با برخورداری از منظومه فکری و روش تاریخ نگارانه از متون تاریخی مهم این دوره به شمار می‌رود که در ادوار بعد ب...
[ 3 ] - عملکرد سازمان بازرسی شاهنشاهی در دورۀ ریاست ارتشبد حسین فردوست (۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ش/۱۹۷۲ تا ۱۹۷۹م)
حاکمان استفاده از نهادهای ناظر و کنترل‌کننده را با هدف شناسایی مسائل مختلف قلمرو حکومتی خود، امری لازم می‌دانستند و همواره به آن توجه می‌کردند. بازرسی شاهنشاهی، یکی از مجموعه سازمانهای اطّلاعاتی عصر پهلوی دوم بود. این مرکز در سال 1337ش/1958م، بنابه فرمان محمدرضاشاه تأسیس و مجدداً در اواخر دهه 1340ش، بعد از وقفه‌ای کوتاه، احیا شد. انگیزه‌ها و اهداف شاه از احیای این سازمان در واقع تلاش برای حذف مخ...
[ 4 ] - جایگاه روحانیون متنفّذ در مدرنیزاسیون قضایی و تدوین قانون مدنی در عصر پهلوی اول
در طول اعصار پیشین در نظام قضایی ایران، منصب قضاوت همواره در حیطه اختیارات علما و روحانیون بوده است که این امر با رسمی شدن مذهب تشیع در عصر صفوی، از استحکام بیشتری برخوردار گردید. با روی کار آمدن دولت پهلوی، مدرنیزاسیون در کلیه ابعاد و ارکان مملکت در دستور کار قرار گرفت، طبعاً نظام قضایی سنتی مبتنی بر عرف و شرع نیز از دایرۀ شمول مدرنیزاسیون برکنار نماند. این تغییر و تحولات در ساختار اداری و اجرا...
[ 5 ] - پیامدهای برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه در دوره صفویه
آیین‌های مذهبی شیعه بالغ بر دو قرن تحت حمایت و پشتیبانی حکومت صفویه برگزار شده و گسترش یافت، اما برخلاف آنچه انتظار می‌رود، پیامدهای این برگزاری کمتر مورد توجه قرار گرفته است و تحقیقات تاریخی بیش از هرچیز، بر چگونگی برگزاری این آیینها تمرکز یافتهاند. این نوشتار می‌کوشد با هدف جبران این کمبود و کمک به فهم بهتر فرآیند برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه در دورهی صفویه، پیامدهای برگزاری این آیینها را ...
[ 6 ] - بررسی جایگاه علم طب و طبابت در دوره ناصری
علم پزشکی در عصر ناصری به علت چالشهای سیاسی- اجتماعی اهمیت زیادی پیدا کرد. از یک طرف حاکمان وقت به این فکر افتادند که برای حفظ جمعیت نخبه نظامی و دیوانی، سلامت عمومی در کشور را ارتقا بخشند و از سویی دیگر ورود پزشکان خارجی به ایران، این فکر تقویت شد. به دین ترتیب در حکومت ناصرالدین شاه، علم پزشکی از طریق تأسیس مدرسه دارالفنون، استخدام پزشکان خارجی و چاپ و نشر کتب طبی توسط پزشکان ایرانی گسترش یا...
[ 7 ] - بازتاب زندگی اجتماعی و فرهنگی زنان ایل بختیاری بر اساس آثار سفرنامه‌نویسان خارجی دورة قاجاریه
مقالة حاضر بر آن است به این پرسش پاسخ دهد که سفرنامه‌نویسان خارجی در نگاشتههایشان چگونه مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی زنان بختیاری را تبیین کرده‌اند؟ پژوهش حاضر، که به شیوة تبیین تاریخی و با مراجعه به منابع و داده‌های سیاحان خارجی تنظیم شده، حاکی از آن است که سیاحان به وضعیت زنان بختیاری توجه خاصی معطوف داشته‌اند، به‌ویژه سفرنامه‌نویسان زن که با زنان بختیاری ارتباط تنگاتنگی داشته‌اند و با موشکافی...
[ 8 ] - بررسی تاثیر جنگ ایران و عراق بر تجدید مساله جزایر سه گانه در 1371ش/1992م
چکیده: موقعیت استراتژیک جزایر سه گانه در دهانه ورودی خلیج فارس موجب اهمیت این جزایر در حیات اجتماعی ساکنین خلیج فارس بوده است. پذیرش حاکمیت ایران به جزایر سه گانه به واسطه بروز رقابت های سیاسی و اقتصادی به رد حاکمیت ایران در 1903م/1320ه منتهی گردید که خود نقطه آغازین مساله جزایر سه گانه بود. مساله جزایر به واسطه تحولات بعدی در سطح منطقه و تحولات بین المللی ادامه یافت تا آنکه در سال 1971م.1350ش،...
[ 9 ] - بررسی روند تأسیس سازمان بازرسی شاهنشاهی 1337ش.
چکیده از جمله ویژگیهای حکومت پهلوی دوم تعدّد و تکثر نهادها و سازمانهای اطّلاعاتی- امنیتی بود و اصولاً این امر جدای از ضرورت وجود چنین سازمانهایی برای مملکت‌داری، از ترس و بدگمانی محمدرضاشاه نسبت به دولتمردان و نهادهای دولتی نشأت می‌گرفت. سازمان بازرسی شاهنشاهی از مهّمترین این مکانیسم‌ها بود که در اوایل مهرماه 1337ش. تأسیس شد و برای اطّلاع شاه از اخبار و رویدادهای کشور و وضعیّت مناطق مختلف شروع به‌کار...
[ 10 ] - روابط سیاسی و مذهبی فاطمیان و زیریان: رهایی دعوت خلافت فاطمی در عصر معز زیری
حکومت بنی‌زیری، نخستین حکومت مغربی خالصی است که بربرها پس از ورود اسلام در افریقیه و بخشهایی از مغرب میانه بنیان نهادند. زیریان از زمان تأسیس حکومتشان(361ق) تا سال 441 هجری پیرو دعوت فاطمیان بودند، اما مُعِزبن بادیس در این سال حکومت زیریان را از فاطمیان مستقل ساخت. در این نوشتار، ضمن بیان چگونگی به قدرت رسیدن زیریان به دو سؤال اصلی پاسخ داده میشود: روابط سیاسی و مذهبی بین زیریان و فاطمیان چ...
[ 11 ] - تحولات جمعیتی شهر قم در دوره ناصری( 1264 -1313ق) با استناد به سرشماری محمد تقی ارباب
سرشماری از جمله مظاهر جنبش ترقی خواهی جهت اصلاح نظام مالیاتی عصر ناصری بود. پژوهش حاضر با استناد به کتابچه "مجموعه ناصری" و مقایسه آن با دیگر منابع روند افزایش و کاهش جمعیت شهری و روستایی و همچنین ساخت جغرافیای جمعیتی محلات مرکزی و رویکرد شغلی و مذهبی اهالی شهر را بر اساس سرشماری مورد توصیف و تحلیل قرار دهد. در این پژوهش نشان داده می شود پس از هجوم مغولان به قم و تخریب آن و درنتیجه کاهش جمعیت ا...
[ 12 ] - وضعیت اجتماعی کاولی ها در غرب ایران
کاولیها، از دیرباز مردمانی آواره در ایران و برخی از نقاط جهان بودهاند؛ و هنوز هم در برخی مناطق غرب ایران میتوان نشانههایی از حضور آنها را مشاهده نمود. قدمت حضور آنها در ایران، به دوره باستان باز میگردد. در دوره اسلامی، در بسیاری از نقاط ایران با اسامی متفاوتی نظیر زط، کاولی، سوزمانی و امثالهم بر آنها اطلاق میشدهاست. آنها بهعنوان جزئی از ساختار جامعه ایران در دوره اسلامی محسوب میشوند. ...
نویسندگان همکار