ابراهیم کنعانی
دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان
[ 1 ] - بررسی کارکردهای نشانه ـ معناشناختی نور بر اساس قصّه‌ای از مثنوی
یکی از اصلی‌‌ترین نشانه‌‌ها در فهم متون عرفانی عنصر «نور» است. یافتن دلالت‌‌های معنایی و مناسبات درونی عنصر نور در متون عرفانی، درک ژرفای معانی آنها را آسان میکند. نشانه ـ معناشناسی، به‌مثابة یکی از روش‌‌های نقد ادبی نُو، به ما اجازه میدهد تا به مطالعۀ این کارکردها در درون گفتمان بپردازیم. این مقاله در پی آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، کارکردهای نور را در بخشی از قصّۀ «آمدن جعفر به گرفتن...
[ 2 ] - بررسی جلوه‌های آیین قلندری و عیاری در رمان کلیدر
رمان کلیدر اثر محمود دولت آبادی، یکی از رمان های برجسته ی معاصر است که بسیاری از آیین ها و باورهای پهلوانی و قومی منطقه ی خراسان را شناسانده است، به طوری که با پژوهش در آن، می توان به گنجینه ای ارزشمند از فرهنگ عامه ی خراسان دست یافت. وجود این گنجینه، نشان دهنده ی آن است که رمان کلیدر به پایگاه مناسبی برای انباشت و پاسداشت ذخیره های پهلوانی و قومی تبدیل شده است. آیین قلندری و آیین عیاری، از آیی...
[ 3 ] - نظام زیبایی‌شناختی گفتمان در هم‌کنشی صدا و نور بر مبنای قصه «یاری خواستن حلیمه از بتان»
در مقالة پیشرو، نحوة تحقق نظام زیبایی‌شناختی گفتمان در قصة «یاریخواستن حلیمه از بتان» از دفتر چهارم مثنوی بررسی و تحلیل شده است. تعامل و هم‌کنشی دو عامل ادراکی-حسی «صدا» و «نور» در پی‌رنگ این قصه، نقش بارزی ایفا میکند و اساس شکل‌گیری معنا در آن‌هاست. بررسی کارکرد نشانه-معناشناختی این دو عامل نشانگر آن است که بر زیرساخت این داستان، نوعی نظام زیبایی‌شناختی حاکم است. این نظام، در فرایندی ادراکی...
[ 4 ] - رویکرد نشانه- معناشناختی فرآیند مربّع معنایی به مربّع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی
نشانه- معناشناسی به عنوان یکی از شیوه‌های نقد ادبی نو، در قالب فرآیندها و در ابعاد مختلفی مطرح میشود که یکی از آنها، فرآیند تنشی است. در فرآیند تنشی، بین عناصر نشانه- معنایی، رابطه‌ای به وجود می‌آید که معنا از کم‌رنگ‌ترین تا پُر‌رنگ‌ترین شکل آن، در نوسان است. بر این اساس، در جریان فعّالیت حسّی- ادراکی می‌توان فرایندی را تبیین کرد که مجموع عناصر فضای تنشی، حضور فعّال دارند. شوِش‌گر، با کمک‌گرفتن از...
[ 5 ] - بررسی الگوی نشانه- معناشناسی گفتمانی در شعر قیصر امین‌پور
نشانه- معناشناسی گفتمانی، برآیند نشانه‌شناسی ساخت‌گرا و نظام روایی مطالعات معنایی است. این دیدگاه، جریان تولید معنا را با شرایط حسّی- ادراکی پیوند می‌زند و برای تولیدات زبانی، نوعی هستی‌شناسی قائل است. نشانه- معناشناسی گفتمانی، دلالت بر گونه رخدادی از حضور نشانه- معناها دارد و چگونگی کارکرد، تولید و دریافت معنا را در نظام‌های گفتمانی بررسی میکند. نشانه- معناشناسی گفتمان، در قالب فرایندها و در ...
[ 6 ] - سیاوش، شخصیّتی آیینی و رازناک در شاهنامه
اسطوره سیاوش، با در نظر گرفتن جز به جزء ساخت مایه های آن، یکی از اصلی ترین و محوری‌ترین بخشها در زنجیره اسطورهای ایرانی است. این اسطوره یکی از پشتوانههای ساختاری شاهنامه به شمار می‌آید؛ بهطوری که بیشتر داستانهای پیش از این، در بُنمایه با آن یگانهاند و نقش زمینهساز آن را دارند. سیاوش دارنده والاترین شخصّیت انسانی در اساطیر ایرانی؛ بویژه در شاهنامه است. زایش، زندگی و مرگ او، مایه اس...
[ 7 ] - بررسی جلوه‌های آیین قلندری و عیاری در رمان کلیدر
رمان کلیدر اثر محمود دولت آبادی، یکی از رمان های برجسته ی معاصر است که بسیاری از آیین ها و باورهای پهلوانی و قومی منطقه ی خراسان را شناسانده است، به طوری که با پژوهش در آن، می توان به گنجینه ای ارزشمند از فرهنگ عامه ی خراسان دست یافت. وجود این گنجینه، نشان دهنده ی آن است که رمان کلیدر به پایگاه مناسبی برای انباشت و پاسداشت ذخیره های پهلوانی و قومی تبدیل شده است. آیین قلندری و آیین عیاری، از آیی...
[ 8 ] - تحلیل نظام شَوِشی در غزل کمال خجندی: رویکرد نشانه- معناشناختی
کمال خجندی، غزل‌سرای نام‌آشنا و لطیف‌جان قرن هشتم و آغاز قرن نهم است. غزل های کمال، در مایه‌های عاشقانه، رندانه و ملامتی سروده شده است. ستایش عشق و رندی، تبیین فضاهای مربوط به عشق، عشق‌بازی و عشق‌باری با حسی‌ترین وجه و تحقق نوعی فضای همدلی و هم‌حسی، از بارزترین ویژگی‌های این گونه غزل‌هاست. این ویژگی‌ها، غزل کمال را در ارتباط با گفتمان‌های مختلف شَوِشی، عاطفی، حسی و جسمانه‌ای قرار میدهد. مسأله‌ای...
[ 9 ] - بررسی نشانه- معناشناختی نظام عاطفی گفتمان در گونۀ کودکانۀ رضوی «زائر» عبدالجبار کاکایی
نظام عاطفی از گفتمان هایی است که در نشانه ـ معناشناسی، مطالعه و بررسی میشود. در گونۀ عاطفی، تعامل میان مجموعه های بزرگ نشانه ای که صورت های بیان (دال) و صورت های محتوا (مدلول) نامیده می شود، فرایند نشانه ـ معنایی را تحقق می بخشد. همین تعامل اساس مباحث در این نظام را شکل می دهد. این رابطۀ تعاملی، زمینه ای فراهم میآورد تا شَوِش گران با حضور ادراکی ـ حسی و عاطفی خود در فرایند معنادهی مشارک...
[ 10 ] - دیگری و نقش آن در گفتمان مولانا
«دیگری»، از موضوعات مهم طرح شده در حوزه‌های مطالعات فرهنگی، فلسفی، انسان‌شناختی و نشانه- معناشناسی است. یکی از مباحث اصلی گفتمان عرفانی شرق، «دیگری» است و اصولاً در تمام عرفان مسألۀ مهم، نگاه کردن از منظر «دیگری» است. مسألۀ «دیگری»، از ویژگی‌های شاخص گفتمان عرفانی و فرهنگی مولانا نیز به شمار می‌آید. در گفتمان مولانا، دیگری در کارکردهای مختلف گفتمانی نمود می‌یابد و پیوسته تعاملی میان دیگری و من ب...
[ 11 ] - تحلیل نشانه ـ معناشناختی کارکرد گفتمانی مقاومت اسطورهای در داستان سیاوش
در مقاومت اسطورهای، حضوری متمرکز شکل می‌گیرد که قدرتی درونی‌شده دارد و سوژه در نقش کنش‌گر گفتمانی عمل میکند. سیاوش (سوژۀ گفتمانی)، یکی از محوری‌ترین شخصیت‌های شاهنامه است که توانسته به چنین حضوری دست یابد؛ بدین ترتیب، او تصویر منسجمی از حضور ارائه داده که وجهی استعلایی می‌یابد. این حضور، سوژه را به عنوان نماد هویت‌بخشی در مرکز ثقل گفتمان قرار میدهد. سوژۀ رقیب نیز حضور خود را در ارتب...
نویسندگان همکار