ابوالقاسم رادفر
استاد، پژوهشکدۀ ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
[ 1 ] - اقسام و توابع مسمط در شعر فارسی
مسمط که مبتکر آن را منوچهری دامغانی دانستهاند، در طول تاریخ شعر فارسی دچار تغییراتی شده و انواعی گوناگون از آن پدید آمده است. همچنین میان این قالب و برخی قالبهای دیگر مانند ترجیعبند و ترکیببند، ویژگیهای مشترک وجود دارد که سبب میشود بتوانیم آنها را جزو توابع مسمط قلمداد کنیم. مقالۀ پیش رو که براساس روش توصیفی ـمطالعه و پژوهشـ نگاشته شده است، ضمن تعریف دقیق قالب مسمط و بررسی تاریخچۀ آن...
[ 2 ] - درآمدی بر مطالعات مولانا و شمس پژوهی در کشورهای انگلیسی زبان
جایگاه بلند و رفیع مولانا و شمس در عرصۀ ادب و عرفان از گذشتههای دور تا امروز در ایران و برخی کشورهای جهان به ویژه سرزمینهای آلمان، انگلیس، فرانسه، آمریکا و ... گسترش و پیشرفت فراوان داشته است. وجود آثار و ترجمههای فراهم آمده در کارنامۀ شمسپژوهی و پژوهش در آثار و افکار مولانا و تهیّه و تدوین کتابشناسیها در این خصوص، به ویژه شهرتی که شمس در دهههای اخیر پیدا کرده، این امر را ثابت میکند.از ط...
[ 3 ] - فرهنگ‌نویسی فارسی در هند جنوبی (دکن)
پیوند دیرینۀ ایران و شبه قارّۀ هندوپاکستان به زمان‌های دور می‌رسد. اسناد و مدارکی از دورۀ هخامنشی در دست است و تصاویر غارهای اجانتا در جنوب هند حکایت از ارتباط ایران و هند در دورۀ ساسانی دارد. با نفوذ و گسترش اسلام در ایران در دوران حکومت سلطان محمود غزنوی و لشکرکشی‌‌های او به هند، اسلام به همراه زبان فارسی و تصوّف وارد آن سرزمین پهناور شد و به مرور ایّام با تشکیل حکومت‌‌هایی از مسلمانان و بعضاً ای...
[ 4 ] - چراغ‌‌های مُرده نقدی بر تصحیح دیوان بیدل دهلوی از اکبر بهداروند
از هنـــر آیینة مقدار هرکس روشن است رشتة شمع است بیـدل موج جوهر تیغ را تصحیح متون همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و محققان و مصححان توجه ویژه‌‌ای به آن مبذول داشته‌‌اند. بدیهی است که امر تصحیح، همانند دیگر علوم، دانش‌‌هایی را می‌‌طلبد که بدون دست‌‌یابی بدان‌‌ها، نیل به تصحیحی علمی متعذر می‌‌نماید. در این مجال، سعی بر آن است که به شیوه‌‌ای علمی، تصحیح دیوان بیدل دهلوی از اک...
[ 5 ] - مضمون‌سازی با برخی احجار کریمه در شعر شاعران سبک آذربایجانی
یکی از ویژگی‌ها و اختصاصات مهم شعری سبک شاعران آذربایجانی و ارّان کاربرد اصطلاحات و مضامین علمی و کمک‌گرفتن از آنها برای مضمون‌سازی است؛ چنان‌که بیشترین مضامین و اصطلاحات علومی، مانند نجوم، طبّ، گیاه‌شناسی، داروشناسی، در آثار شاعران این سبک دیده میشود. در این مقاله، اصطلاحات، تشبیهات، استعارات و مضامین ساخته‌شده با برخی احجار کریمه (شامل الماس، پیروزه، درّ، عقیق، لعل، و یاقوت) بررسی شده و مسائل ...
[ 6 ] - تطبیق مبحث حروف کتاب نه جالأدب رامپوری هندی با مباحث حروف دستور زبا نهای فارسی در ایران
کتا ب نه جالأدب، تألیف نج مالغنی رامپوری ( 1339 ه . ق.) است. ای نکتا ب درحکم دایره المعارفی است که تمامی مباحث دستوری را با توضیح و تفصیل بسیار و مثا لها و شواهد متعدد، با استفاده از حدود 300 کتاب، رساله و فرهنگ، در سه باب در خود جای داده است. باب سوم این کتاب، به مبحث حروف اختصاص داده شده است؛ که در آن، پس از تعریف حرف و تقسیم بندی آن به دو دسته حروف مبانی و اصطلاحی، ویژگی های هش ت حرف مختص زب...
[ 7 ] - درآمدی تطبیقی بر شعر فارسی و اردو در دورة مشروطه
پیشینة ادبیات تطبیقی، بنا بر اسناد و مدارک، به گذشته های دور می رسد؛ اگرچه به طور رسمی، واژگان ادبیات تطبیقی را پیشینیان برای موازنه و سنجش ادبیات و دانش های تطبیقی به کار نبرده اند. امّا سال 1828 م. را برخی محقّقان ادبیات تطبیقی آغاز پیدایش این دانش می دانند که در دانشگاه سوربن فرانسه، در درس تاریخ ادبیات فرانسه، ویلمن ارائه کرده است. دانشی که چشم اندازِ تازه ای از بررسی و تحقیق برروی مطالعة ادبی...
[ 8 ] - بررسى جنبه هاى نفوذ واژگان زبان فارسى در زبان هاى شبه قارۀ هند و پاکستان
از آنجا که زبان پدیده اى زنده و نهادى اجتماعى است، همواره در سیر تحولى خود، به ویژه در برخورد با زبان هاى هم خانواده، تحت تأثیرعوامل سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى قرار مى گیرد و بنا به جایگاه و موقعیت خود، حالتى تأثیرگذار یا تأثیرپذیرنده پیدا مى کند. براثر این برخورد است که عناصرى از زبانى به زبان دیگر راه مى یابد و در موارد بسیارى سبب غناى زبان وام گیرنده می شود. البته این امر به زبان یا دوره ...
[ 9 ] - پژوهشی تطبیقی در وجوه مشترک فرهنگ و ادبیات فارسی و یونانی
دوکشور ایران و یونان با پیشینة تاریخی، سیاسی، فرهنگی و ادبی طولانی و عمیق و ریشه دار، همواره در طول تاریخ، ارتباطات بسیار مهم و گسترده ای با یکدیگر داشته اند: از این رو، در مقالة حاضر، روند پیوندهای مختلف سیاسی ،فرهنگی و ادبی دو کشور که در برخی موارد همگنی های بسیاری بین آنها وجود دارد، بررسی می شود. از آنجا که هدف ما از نوشتن این مقاله، بیشتر بیان مساثل فرهنگی و ادبی است، از جنبه های مبادلات ...
[ 10 ] - ترجمههای منظوم قرآن مجید به زبان اردو
یکی از راههای پیشرفت علمی و فرهنگی هر ملتی انتقال دانشها و معارف بشری از راه ترجمة علمی است. همواره مللی که به نحو شایسته این گونه عمل کرده‌اند شاهد فرهنگ و دانش تخصصی والا و ارزشمندی بوده اند. تاریخ تمدن ملتهای بزرگ جهان چون ایران، یونان، چین و هند گویای این واقعیت است. حتی دربارة بهره‌گیری کشورهای اروپایی از فرهنگ و تمدن مشرق زمین، نقش ترجمه بسیار چشمگیر است. قرآن یکی از معروف‌تری...
[ 12 ] - وطنیّات و رویکردهای آن در مسمّط های دوره ی مشروطه
وطنیّات آثاری دربارهی وطن، دوست داشتن آن، مسایل و حوادث مربوط به آن و داشتن احساسات و عواطف مشترک اجتماعی، سیاسی، زبانی، مذهبی نسبت به آن است. وطنیاّت هم از لحاظ حجم اشعار و هم از لحاظ نوع رویکرد و مسایل مطرحشده در آن، در عصر مشروطه، نسبت به سایر ادوار شعر فارسی بیسابقه بوده است.از آنجا که قالب مسمّط از سوی شاعران دورهی مشروطه به عنوان مؤثّرترین قالب برای انتقال مفاهیم به کار گرفته شده است، ای...
[ 13 ] - بررسی و تحلیل کاربرد اصول مکتب نئوکلاسیسیسم در اشعار تقی رفعت
نئوکلاسیسیسم نوعی بازگشت به معیارها و آداب نویسندگی قدماست و به‌رغم تفاوت‌هایی در محتوای آثار، غالباً به همان اصول کلاسیک معطوف است؛ شعر مشروطه هم در مقابل شعر قبل از آن، نئوکلاسیسیسم در مقابل کلاسیسیسم است. تقلید از طبیعت، تقلید از قدما، پیروی از خرد، ایجاز و وضوح، حقیقت‌نمایی، برازندگی، و قانونِ سه‌وحدت اصول مکتب نئوکلاسیسیسم‌اند که می‌‌‌توان آنها را در اشعار دورة مشروطه هم مشاهده کرد. تقی...
[ 14 ] - بررسی ترجمه ی کُردی «زاری» از لیلی و مجنون «نظامی»
نظامی، از شاعران بزرگ داستان سرای ادب فارسی است که منظومه های او همواره مورد استقبال و پیروی دیگر شاعران قرار گرفته است. «زاری» (1283 ه.ش، 1360 ه.ش) از شاعران معاصر کُرد، یکی از این شاعران است که لیلی و مجنون نظامی را به زبان کُردی برگردانده است. این مقاله، به بررسی و توصیف مقایسهای لیلی و مجنون «زاری» با لیلی و مجنون «نظامی» پرداخته است. برای نیل به این مقصود، ساختار داستان (هم خوانی ترجمه ب...
[ 15 ] - مستورة کردستانی مهین بانوی شعر و هنر و عرفان
از میان زنان شاعر پارسی‌گوی تنها تعداد محدودی از آنان علاوه بر داشتن جوهره و توانایی شعری از خط فکری معینی پیروی می‌کنند. از این روست که این افراد، نامی درخور و سزاوار در تاریخ ادبیات زنان ایران به دست آورده‌اند. یکی از برجسته‌ترین این بانوان، بزرگ بانوی شعر و ادب و عرفان، ماه‌شرف خانم، معروف به مستورة کردستانی است. شاعری دارای فضل و کمال و خط و ربط و شعر و انشا. در مدت نزدیک به 90 سال که از د...
[ 16 ] - مستورة کردستانی مهین بانوی شعر و هنر و عرفان
از میان زنان شاعر پارسی‌گوی تنها تعداد محدودی از آنان علاوه بر داشتن جوهره و توانایی شعری از خط فکری معینی پیروی می‌کنند. از این روست که این افراد، نامی درخور و سزاوار در تاریخ ادبیات زنان ایران به دست آورده‌اند. یکی از برجسته‌ترین این بانوان، بزرگ بانوی شعر و ادب و عرفان، ماه‌شرف خانم، معروف به مستورة کردستانی است. شاعری دارای فضل و کمال و خط و ربط و شعر و انشا. در مدت نزدیک به 90 سال که از د...
[ 17 ] - تطبیق مبحث حروف کتاب نه جالأدب رامپوری هندی با مباحث حروف دستور زبا نهای فارسی در ایران
کتا ب نه جالأدب، تألیف نج مالغنی رامپوری ( 1339 ه . ق.) است. ای نکتا ب درحکم دایره المعارفی است که تمامی مباحث دستوری را با توضیح و تفصیل بسیار و مثا لها و شواهد متعدد، با استفاده از حدود 300 کتاب، رساله و فرهنگ، در سه باب در خود جای داده است. باب سوم این کتاب، به مبحث حروف اختصاص داده شده است؛ که در آن، پس از تعریف حرف و تقسیم بندی آن به دو دسته حروف مبانی و اصطلاحی، ویژگی های هش ت حرف مختص زب...
[ 18 ] - درآمدی تطبیقی بر شعر فارسی و اردو در دورة مشروطه
پیشینة ادبیات تطبیقی، بنا بر اسناد و مدارک، به گذشته های دور می رسد؛ اگرچه به طور رسمی، واژگان ادبیات تطبیقی را پیشینیان برای موازنه و سنجش ادبیات و دانش های تطبیقی به کار نبرده اند. امّا سال 1828 م. را برخی محقّقان ادبیات تطبیقی آغاز پیدایش این دانش می دانند که در دانشگاه سوربن فرانسه، در درس تاریخ ادبیات فرانسه، ویلمن ارائه کرده است. دانشی که چشم اندازِ تازه ای از بررسی و تحقیق برروی مطالعة ادبی...
[ 19 ] - بررسى جنبه هاى نفوذ واژگان زبان فارسى در زبان هاى شبه قارۀ هند و پاکستان
از آنجا که زبان پدیده اى زنده و نهادى اجتماعى است، همواره در سیر تحولى خود، به ویژه در برخورد با زبان هاى هم خانواده، تحت تأثیرعوامل سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى قرار مى گیرد و بنا به جایگاه و موقعیت خود، حالتى تأثیرگذار یا تأثیرپذیرنده پیدا مى کند. براثر این برخورد است که عناصرى از زبانى به زبان دیگر راه مى یابد و در موارد بسیارى سبب غناى زبان وام گیرنده می شود. البته این امر به زبان یا دوره ...
[ 20 ] - پژوهشی تطبیقی در وجوه مشترک فرهنگ و ادبیات فارسی و یونانی
دوکشور ایران و یونان با پیشینة تاریخی، سیاسی، فرهنگی و ادبی طولانی و عمیق و ریشه دار، همواره در طول تاریخ، ارتباطات بسیار مهم و گسترده ای با یکدیگر داشته اند: از این رو، در مقالة حاضر، روند پیوندهای مختلف سیاسی ،فرهنگی و ادبی دو کشور که در برخی موارد همگنی های بسیاری بین آنها وجود دارد، بررسی می شود. از آنجا که هدف ما از نوشتن این مقاله، بیشتر بیان مساثل فرهنگی و ادبی است، از جنبه های مبادلات ...
[ 21 ] - ترجمههای منظوم قرآن مجید به زبان اردو
یکی از راههای پیشرفت علمی و فرهنگی هر ملتی انتقال دانشها و معارف بشری از راه ترجمة علمی است. همواره مللی که به نحو شایسته این گونه عمل کرده‌اند شاهد فرهنگ و دانش تخصصی والا و ارزشمندی بوده اند. تاریخ تمدن ملتهای بزرگ جهان چون ایران، یونان، چین و هند گویای این واقعیت است. حتی دربارة بهره‌گیری کشورهای اروپایی از فرهنگ و تمدن مشرق زمین، نقش ترجمه بسیار چشمگیر است. قرآن یکی از معروف‌تری...
[ 22 ] - واکاوی کاربرد معانی حرف اضافة «از» تا پایان قرن ششم (مطالعة موردی در چهارکتاب: تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، قابوس‌نامه و جامع‌‌الحکمتین)
شناخت معانی حروف اضافه ازجمله «از» بهدلیل نقش تعیینکنندهای که در القای مقصود دارد، ضروری است. بهمنظور شناخت بیشتر «از»، با رویکرد سبک‌شناسی زبانی در سطح لغوی و با اتخاذ روش توصیفی– تحلیلی کاربرد بیستونه معنی «از» در تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، قابوس‌نامه و جامع‌‌الحکمتین مربوطبه دورة اوّل و دوم نثر فارسی پژوهش شدهاست. هدف این تحقیق تسهیل درک مفاهیم متون این دو دوره، یافتن اشتراک، افتراق...
[ 23 ] - نقش احجار کریمه در مضمون‌سازی شعر شاعران سبک خراسانی
یکی از ویژگیهای مهم شعری شاعران سبک خراسانی کاربرد واژگان و اصطلاحات علمی و بهره بردن از آنها برای مضمون‌سازی است. شاعران سبک خراسانی آغازگر استفاده از علوم مختلف مانند نجوم، پزشکی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و کانی‌شناسی بوده‌اند. در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است، واژگان، اصطلاحات، تشبیه‌‌ها، استعاره‌‌ها و مضامین ساخته‌شده با برخی احجار کریمه مانند الماس...
[ 24 ] - مقایسة معانی حرف اضافة «به» در تاریخ بلعمی با حرف جر «باء» در زبان عربی
فارسی زبانان تا چند قرن اخیر توجّه زیادی به نگارش دستور زبان فارسی به‌ویژه در زمینة حروف اضافه و معادل بودن معنای آن با حروف جر زبان عربی نداشتند. به علّت نقش مهمّ این حروف در انتقال معانی مخصوصاً در متون ادبیات کهن فارسی و تفسیری ترجمه‌شده، پژوهشگران با دشواری‌های فراوانی مواجه‌شده‌اند. در زمینة تطبیق معانی حرف اضافة «به» با حرف جرّ «باء»، تحقیق چشمگیری انجام‌نشده‌است. این مقاله به بررسی تطبیقیِ حرف...
[ 25 ] - سنجش و سازش برهان، عرفان و قرآن در هرم معرفتی سنایی
رابطۀ انسان با حق و دامنۀ معرفت او نسبت به خداوند همواره ذهن عرفانپژوهان را به خود معطوف داشته است و از این رهگذر گونههای مختلف رویکرد به حوزۀ معرفتشناختی و میزان دامنۀ احاطه و شناخت انسان نسبت به خداوند وجود دارد. بیتردید رویکرد سنایی به رابطۀ انسان و حق، از این جهت که مشربی متشرّعانه و عارفانه دارد حائز اهمیت است؛ چراکه او پیوندی عمیق بین مبادی دین و عرفان ایجاد کرده است. او برای رسیدن به ...
نویسندگان همکار