رحمت الله فتاحی
استاد گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
[ 1 ] - پیوند سازماندهی اطلاعات با منطق کاربران پژوهشی پیرامون میزان تطابق سازماندهی اطلاعات وبسایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران با منطق کاربران به منظور ارائه الگوی مناسب
هدف: هدف این پژوهش، آگاهی از دیدگاه کاربران دربارة چگونگی سازماندهی (دستهبندی) اطلاعات در وبسایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران [1](IALW) از نظر میزان همخوان بودن دستهبندی اطلاعات با منطق کاربران به منظور شناسایی دستهبندی مناسب و همخوان با منطق آنهاست. جامعه و روش بررسی: جامعة پژوهش حاضر را دو گروه وبسایت کتابخانه‌های مرکزی دانشگا...
[ 2 ] - کاربرد مدل سازی معادله ساختاری در پژوهشهای کتابداری و اطلاع رسانی: ساخت و آزمون نظریه ها
در بسیاری از پژوهشهای کتابداری و اطلاع‌رسانی، بویژه در حوزه‌های مربوط به نگرش و رفتار، همزمان چند متغیر بررسی می‌شود. ماهیت این متغیرها به گونهای است که به سادگی قابل مشاهده و اندازهگیری نیست (این‌گونه متغیرها را سازه مفهومی یا متغیر پنهان مینامند). پژوهشگران متغیرهای پنهان را از طریق شاخصهای قابل اندازهگیری تخمین میزنند. این تخمین همواره با خطا همراه است. هدف اغلب آنان بررسی رابطه...
[ 3 ] - بررسی چگونگی تعامل کاربران مختلف با محیط فرا پیوندی وب و مطالعه عملکرد آنها در جستجوی مروری
محیطهای فراپیوندی در وب برای یافتن اطلاعات مورد نیاز از طریق بررسی، مرور و دنبال کردن پیوندها مورد استفاده قرار میگیرند. کاربران برای رسیدن به صفحه یا صفحاتی از وب که اطلاعات مرتبط را در اختیار آنها قرار دهد، درباره انتخاب پیوندها و جهتیابی تصمیمگیری و از علایم و نشانههایی استفاده میکنندکه عناصر وب در اختیار آنها قرار می‌دهد. در پژوهش حاضر، برای بررسی رفتار جستجوی ...
[ 4 ] - خانواده‌های کتابشناختی در فهرستهای رایانه‌ای: نگاه کاربران به خانواده شاهنامه فردوسی از رویکرد الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (FRBR)
هدف این پژوهش، بررسی همخوانی میان الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی با فهرستهای رایانه‌ای کنونی از رویکردی کاربرگراست. در این راستا، دیدگاه کاربران بالقوة فهرستهای رایانه‌ای نسبت به موجودیتهای مختلف الگو و خانواده‌های کتابشناختی، بررسی شد. بدین منظور، خانواده کتابشناختیِ شاهنامه فردوسی به منزلة نمونه انتخاب شد و یک مجموعه 40 کارتی در پیوند با این خانواده در اخ...
[ 5 ] - ملزومات کارکردی داده‌های مستند (فراد): الگوی مفهومی رابطه ـ موجودیت مستندات در پیشینه‌های کتابشناختی
ملزومات کارکردی داده‌های مستند (فراد)الگوی مفهومی رابطه، موجودیتی است که توسط ایفلا به وجود آمد تا بین داده‌های ذخیره شده در پیشینه‌های مستند کتابخانه با نیازهای کاربران این پیشینه‌ها پیوند ایجاد کند. این الگو، جزئی از الگوی دیگر ایفلا یعنی ملزومات کاربردی پیشینه‌های کتابشناختی (FRBR) است. فراد، موجودیتها و توزیعهای خاص مهار مستند در پی...
[ 6 ] - مبانی طراحی رابط کاربر مبتنی بر شناخت ویژگیها، ادراک و رفتار کاربران
به موازات افزایش تعداد پایگاه‌های اطلاعاتی که در کشور طراحی و تولید می‌شود، توجه به مبانی و اصول علمی طراحی محیط رابط کاربر نیز بیش از پیش با اهمیت شمرده می‌شود. از همین رو، این موضوع به حوزه پژوهشی عمده‌ای تبدیل و نظریه‌های بسیاری در این رابطه مطرح شده است. طراحی محیط رابط اکنون نیازمند استفاده از یافته‌های علمی، نظریه‌ها و مدلهای متأثر از علوم گوناگون است. مقاله حاضر به توصیف پژوهشهای...
[ 7 ] - بررسی درک کاربران از محیط رابط پایگاه‌های اطلاعاتی بر اساس مدل نیلسن (مقایسه پایگاه مقاله‌های الکترونیکی مرکز منطقه ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری با پایگاه مقاله‌های پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران)
پژوهش حاضر، با هدف تحلیل و تبیین، و شناسایی نقاط قوّت و ضعف عناصر و ویژگیهای مهم در محیط رابط پایگاه‌های اطلاعاتی مقاله‌های الکترونیکی مرکزمنطقهای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی انجام شد. میزان همخوانی محیط رابط پایگاه‌های مورد بررسی با 10 مؤلفه نیلسن، مشکلات اساسی محیط رابط این پایگاه‌ها، و نیز تفاوت بین میزان درک کاربران متخصص و مبتدی، پرسشهایی بود که مورد س...
[ 8 ] - بررسی میزان تأثیر عوامل مؤثر بر همکاری علمی ... از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
همکاری علمی فرایندی است که طی آن دو یا چند نویسنده با هدف خلق اثری مشترک، منابع و استعدادهای خود را به اشتراک می گذارند. از آنجا که همکاری علمی متأثر از عوامل مختلفی ـ از جمله عوامل فردی، محیطی و فرایندی ـ است، این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی، دیدگاه‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد را در مورد عوامل مؤثر بر همکاری در تولید آثار علمی، بررسی نموده است. عوامل مورد بررسی به دو گر...
[ 9 ] - مقایسة سنجش کیفیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی از دیدگاه کاربران و کتابداران با استفاده از ابزار لایب‌کوآل
پژوهش حاضر با هدف مقایسة دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و کتابداران دانشگاه فردوسی دربارة کیفیت خدمات کتابخانه‌های این دانشگاه و با استفاده از ابزار لایب‌کوآل انجام گرفته است. در این پژوهش کیفیت خدمات کتابخانه‌ها در دو سطح «موجود» و «مورد انتظار»، بررسی شد. جامعه آماری این پژوهش دانشجویان کارشناسی ارشد و کتابداران دانشکده‌های مهندسی، ادبیات، علوم پایه و کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد می‌باشن...
[ 10 ] - مبانی نظری و عوامل مؤثر بر فرایند راهنمایابی و استفاده کاربران از امکانات کمکی در نرم‌افزارهای پایگاه‌های اطلاعاتی
طراحی و استفاده از راهنما و امکانات کمک به کاربران در پایگاه‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ای، آن‌قدر اهمیت یافته است که مفهومی<st...
[ 11 ] - بررسی وضعیت همکاری علمی اعضای هیئت علمی در چهار حوزه موضوعی در دانشگاه فردوسی مشهد
همکاری در حوزه‌های مختلف علمی، سابقه‌ای طولانی دارد. با این حال، این پدیده در ایران کمتر بررسی شده است. این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی و با هدف بررسی وضعیت همکاری علمی در میان اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، به بررسی این پدیده و «تألیف مشترک» که بازتاب فعالیتها و رویکردهای جامعة علمی امروز به شمار می آید، پرداخته است. نتایج به دست آمده عبارتند از: <stro...
[ 12 ] - بررسی میزان رعایت معیارهای ساختاری منابع مرجع چاپی فارسی
منابع مرجع چاپی، به عنوان بخشی عظیم از منابع اطلاعاتی برطرف‌کننده نیازهای اطلاعاتی، نقش بسیار مهمی در جامعه استفاده‌کننده دارد. به همین علت و به دلیل ضرورت زودیابی اطلاعات، هنگام تألیف و نشر، اهمیت زیادی دارد. مقاله حاضر با استفاده از روش پیمایشی و فن تحلیل محتوا به بررسی معیارهای ساختاری منابع مرجع چاپی فارسی منتشر شده در چهار حوزه موضوعی مختلف و در فاصله سالهای 1383-1374 پرداخته است. ...
[ 13 ] - از آرمانها تا واقعیت: تحلیلی از مهمترین چالشها... و رویکردهای سازماندهی اطلاعات در عصر حاضر
سازماندهی اطلاعات همواره از دغدغه‌ها و کارکردهای اصلی حرفه کتابداری و اطلاع‌رسانی بوده و نقش زیربنایی در فرایند مدیریت اطلاعات (تولید، توزیع و اشاعه) داشته است. اصول و قواعد تدوین شده در این زمینه در طول زمان تحول و توسعه یافته و هدف آنها ایجاد چارچوبی برای سازماندهی آرمانی اطلاعات بوده است. با وجود این آرمانگرایی، سازماندهی اطلاعات در عمل و بویژه در محیط الکترونیکی و شبکه‌ای کنونی، با ...
[ 14 ] - بررسی میزان همخوانی سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه‌های عنوان و فهرست مندرجات کتابهای فارسی درحوزه‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم کاربردی و علوم محض
پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان همخوانی سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه‌های به کار رفته در عنوان و فهرست مندرجات کتابهای فارسی با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت پذیرفته است. از میان 88459 کتاب، 472 اثر به عنوان نمونه انتخاب و کلیدواژه‌های عنوان و فهرست مندرجات آنها استخراج گردید. پس از مقایسه کلیدواژه‌ها با فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی، مشخص گردید: 1- از نظر همخوانی کامل سرعنوانه...
[ 15 ] - تحلیل کارکردهای عناصر اطلاعاتی در پیشینه کتابشناختی: رویکردی نو به سازماندهی چند منظوره اطلاعات در فهرستهای رایانه‌ای
پیشینه‌های کتابشناختی، کارکردهای گوناگونی در نظامهای رایانه‌ای کتابخانه‌ها دارند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی، ماهیت و کارکردهای چندگانه هر یک از عناصر داده‌ای (فیلدهای موجود) در استانداردهای مرتبط با پیشینه‌های کتابشناختی (قواعد انگلو ـ امریکن، آی‌اس‌بی‌دی، مارک، و فراداده دوبلین کور) را با توجه به تأثیر احتمالی محیط رایانه‌ای پیوسته بر آنها بررسی می‌کند. نتایج تحلیل نشان می‌دهد، پیشی...
[ 16 ] - برنامه جدید کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی
مقالة حاضر گزارش کوتاهی است از یک طرح پژوهشی که به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توسط گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد در سال های 1383ـ1382 انجام گرفت. هدف طرح، بررسی برنامة جاری و بازنگری در آن به منظور همخوان‌کردن محتوای برنامه و سرفصل درس ها با نیازها و شرایط متحول کنونی بود. در این راستا، برنامه های جاری در کشورهای آمریکا، انگلستان، استرالیا، هند و ایران مورد مطالعه و مق...
[ 17 ] - بررسی عوامل مؤثر بر رضایت شغلی اعضای هیئت علمی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران
جامعة این پژوهش را کلیة اعضای هیئت علمی رشتة کتابداری (90 نفر) که به طور تمام وقت و رسمی، در یکی از دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم و فناوری یا دانشگاه آزاد اسلامی شاغل می‌باشند، تشکیل می‌دهند. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بسیاری زمینه‌ها همچون جنسیت مدرسان، حجم فعالیت‌های علمی‌ـ پژوهشی، م...
[ 18 ] - واکاوی عوامل مؤثر بر انتخاب تصاویر بازیابی‌شده در موتور کاوش گوگل از دیدگاه کاربران
هدف: واکاوی دلایل انتخاب تصاویر بازیابی‌شده از موتور کاوش گوگل از دیدگاه کاربران و بررسی تأثیر متغیرهای جمعیت‌شناختی بر قضاوت ربط تصاویر بازیابی‌شده.روش‌شناسی: این پیمایش با 30 نفر آزمودنی (دانشجوی دوره‌های تحصیلات تکمیلی از رشته‌های مختلف دانشکده فنی- مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد) انجام شد. داده‌ها از طریق پرسشنامه‌ای که علل انتخاب تصاویر توسط کاربران را در فرایند قضاوت عینی بررسی می‌کرد گردآوری...
[ 19 ] - تأثیر القای هیجانی بر بازیابی اطلاعات
هدف: بررسی نقش القای هیجانی کاربران در بازیابی اطلاعات. روش/ رویکرد پژوهش: روش مورد استفاده، آزمایشی و از نظر هدف کاربردی محسوب می‌شود. جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان کارشناسی ارشد رشته‌های علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع) تشکیل می‌دادند که نمونه‌ای شامل 42 نفر در دو گروه انتخاب گردید. اطلاعات لازم از طریق ابزارهای متعددی همانند پرسشنامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و سابقه کار با اینترن...
[ 20 ] - راهبردها و برنامه عملیاتی نظام مدیریت پژوهشی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی (نمونه‌پژوهی: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)
هدف: شناسایی و ارائه راهبردهای پژوهشی مناسب در نظام مدیریت پژوهشی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با تأکید بر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز آستان قدس رضوی. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهشاز نوع کاربردی و ترکیبی از روش‌های پیمایشی، دلفی، و اسنادی است. جامعه پژوهش 34 نفر از کارشناسان ارشد و مدیران سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بودند. برای گردآوری اطلاعات و نظرسنجی از ا...
[ 21 ] - شالوده معرفت شناختی علم کتابداری
نیاز به توجه جدی‌تر به مبانی معرفت‌شناختی علم کتابداری محور اصلی بحث مقاله حاضر را تشکیل می‌دهد. تعریف و طبقه‌بندی دانش از جنبه‌های مختلف و انواع رویکردهای معرفت‌شناختی، مانند معرفت شناختی اجتماعی و جامعه‌شناسی دانش، و نیز راههایی که دانش جذب و به کار گرفته می‌شود جزو مباحث عمیق و موردتوجه برخی صاحب‌نظران در حرفه کتابداری است. تلاش نویسنده بر توجیه شالود...
[ 22 ] - نمایه مقاله‌های فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی (از شماره 1 تا 20)
نمایه حاضر بر اساس مقاله‌های 20 شماره نخست فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی تهیه شده است. هدف این نمایه نشان دادن گستره دامنه موضوعی مقاله‌های مندرج در فصلنامه و فراهم ساختن راههای بازیابی محتوای مقاله‌هاست. تلاش شده است تا از طریق کلیدواژه‌ها و عبارتهای قابل پیش‌بینی و همخوان با عنوان و محتوای مقاله‌ها این هدف تحقق یابد.
نویسندگان همکار