ابراهیم خدایار
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
[ 1 ] - تخلّص در شعر فارسی و عربی(بررسی تطبیقی نام‌های شعری در نزد شاعران فارسیزبان و عرب)
یکی از ویژگیهای اصلی شعر فارسی، تخلّص شعری است. این موضوع دستکم تا پایان عصر مشروطه، دغدغۀ ذهنی بخش گستردهای از شاعران محیطهای فارسیزبان در مشرق زمین بوده و از طریق شعر فارسی در میان دیگر ملل مسلمان نیز رواج یافته است. تخلّص، بدان گونه که در میان ایرانیان گسترش داشته، در میان عرب شهرت نیافته است و با نام لقب شعری در نزد آنان شناخته شده و از این راه بر میراث شعری شاعران عربی تأثیر گذاشته اس...
[ 2 ] - بررسی تطبیقی لهجه‌ی بخارایی اوایل قرن بیستم (زبان تاجیکی)با فارسی معاصر
لهجه‌ی بخارایی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است که در دهه‌ی دوم قرن بیستم همزمان با شروع فعالیت‌های روشنفکران بخارا، جدیدان، در آثار سران فکری این جنبش به کار گرفته شد و در خدمت روشنگری و تعلیم درآمد و پس از تقسیم ماوراءالنهر، به نام زبان تاجیکی به زبان رسمی و دولتی جمهوری تاجیکستان، یکی از جمهوری‌های مستقل پنج گانه آسیای مرکزی، ارتقاء یافت. نقش فطرت بخارایی (1886- 1938 م)، که از سران جنبش جدیدا...
[ 3 ] - تاثیر محیط ادبی و فرهنگی استانبول بر ماورالنهر معیط ادبی و فرهنگی استانبول و نقش آن در بیداری روشنفکران آسیای مرکزی در دو دهه نخست قرن بیستم،،
بررسی تاثیر ادبی انقلاب مشروطه در عثمانی لم اد 1908 م درکنارتاثیر انقلاب لاب مشوطه درایران 1906 م برآسیای مرکزی _که ازانظر تعلقات زبانی ملی و مذهبی با دوکشور یادشده دارای اشتراکات تاریخی هستند _ مسئله اصلی این نوشتاراست. ما دراین مقاله، با استفاده از روش تحلیلی محتوا پس از بررسی تاثر محیط فرهنگی استانبول برحلقه نخست جنبش روشنفکری آسیای مرکزی، یعنی احمد دانش 1314-1242 ق و 1897-1827 م معاصران وی،...
[ 4 ] - شوقِ وصل: تحلیل شعر «ای شوقِ وصل و شورِ شهادت» تقی پورنامداریان بر اساس دستگاه اندیشگی سهروردی در قصۀ غربت غربی
سهروردی (549؟- 587ق) یکی از مؤثّرترین شخصیّت‌های عرفانی و فلسفی در تاریخ فرهنگ ایران و جهان اسلام و بنیان‌گذار مکتب اشراق است. در دستگاه‌اندیشگی وی، وقوف بر غربت انسان در جهان و شوق بازگشت به موطن نخستین جایگاهی خاص دارد. این موضوع بهطور عمده در آثار رمزی وی، بهویژه در رسالۀ قصةالغربةالغربیهبهزیبایی مجال طرح یافتهاست.در این پژوهش سرودة پورنامداریان با نام «ای شوق وصل و شور شهادت» از مجموعۀ ش...
[ 5 ] - رمان مسلمانان دارالراحت و ویژگیهای ترجمۀ فارسی آن
در اواخر نیمة دوم سدة نوزدهم میلادی، در میان مسلمانانِ تحت سلطة امپراتوری روسیه، جنبشی اجتماعی و فرهنگی درحال شکل‌گیری بود که به تأسی از شیوة ابداعی بنیان‌گذار آن، اسماعیلبیک گسپرینسکی (1851-1914م)، برای آموزش نوین در مکاتب ابتدایی مسلمانان، موسوم به «اصول صوتیه» یا «اصول جدید»، به «جدیدیه» مشهور شد. این جنبش پس از شکست سنگین ارتش روسیة تزاری از ارتش ژاپن و وقوع انقلاب اول روسیه در سال 1905م...
[ 6 ] - تأملی در چرایی بازگشت به بیدل در آسیای مرکزی (بازگشتی از روی عجز یا اقبال از سرِ عشق؟)
پژوهشگران حوزة ادبیات در آسیای مرکزی، در مسیر شناخت میراث ادبی و زبانی این منطقه در بازة زمانی نیمة دوم سدة سیزدهم تا نیمة نخست سدة چهاردهم قمری/ نوزدهم تا اوایل سدة بیستم میلادی۱ با پدیدة منحصربهفرد فرهنگی و ادبی با نام بیدل (1054-1133ق./ 1644-1720م.)، و تأثیر بیچونوچرای اندیشه، قالب و سبک بیان این شاعر نازکخیالِ فارسیسرایِ هند بر ادیبان فارستاجیک و ازبکزبان این منطقه مواجه می...
[ 7 ] - برگی از شوق جاویدان
[ 8 ] - تحلیل نوستالژیِ وطن در میراثِ شعری بانوی تاجیک، گلرخسار صفی اوا
گلرخسار صفی اوا (تولد 1947م) یکی از برجسته ترین نمایندگان ملی گرایِ شعرِ معاصر تاجیک است. وی با قرار گرفتن در فضای ناسیونالیسم فرهنگی و پناه بردن به خاطرات قومی ـ ملی، حسِ نوستالژیک عمیقی در مخاطب نسبت به گذشتۀ مشترک ایجاد میکند. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که شاعر در مسیر تحول اندیشگانی خود از دوران شوراها تاکنون (2016م)، چه تعریفی از وطن در ذهن خود داشته و این مفهوم چگونه در دیوان وی منعکس شده...
[ 9 ] - تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک: از معارف پروری تا استقلال و خودآگاهی ملی
همزمان با تحولات سیاسی رخ داده در جغرافیای سیاسی منطقۀ ماوراءالنهر و تبدیل آن به آسیای مرکزی و سپس تشکیل جمهوری‌های پنجگانۀ شورایی، مفهوم وطن نیز در ادب معاصر تاجیک تحولات مهمی را از سر گذرانده است. مسألۀ اصلی این پژوهش، بررسی تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک از دورۀ معارفپروری (1905-1870 م) تا استقلال و خودآگاهی ملی (1991م) در بستر دورهبندی ادب معاصر تاجیک است. مفهوم وطن در این دورۀ 145 سا...
[ 10 ] - تذکرۀ افضل و تحلیل دیدگاه های انتقادیِ مؤلف آن
افضلمخدوم پیرمستی، ادیب، شاعر و تذکرهنویس هراتیتبار بخارایی (ف1334ق/1916م) است. افضل بنابر اشارۀ خود در مقدمه، تذکرۀ افضلالتذکار فی ذکرالشعراء و الاشعار مشهور به تذکرۀ افضل را به سفارش امیر وقت بخارا، عبدالاحدخان (حک.1303-1328ق/ 1886-1910م)، در سال 1322 ق/1904م در شرح حال صدوسیوهفت (137) شاعر معاصر خود در محیط ادبی بخارا و مناطق فارسیزبان مرتبط با این امارت را که در بخارا اقامت داشتند،...
نویسندگان همکار