محسن ذوالفقاری
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک
[ 1 ] - کارکردهای هنری و تصویری حروف در شعر (با تاکید بر شعر خاقانی )
شاعر برای انتقال عاطفه به مخاطب، زبان خود را به طرق گوناگون تقویت می کند. ایجاد خلاقیت و نوآوری با ابداع تصاویر تازه، ورود به عرصه های گوناگون خیال و ... از ویژگی های شاعران خلاق در راستای تقویت زبان ادبی خود و ایجاد سبک شخصی است. در این راستا خاقانی از تمهیدات مختلفی بهره برده که هیات فیزیکی و شنیداری، جنبه های معنایی، ابجدی و دیگر ویژگی های حروف، از جمله ی آنهاست. این موضوع موجب برقراری ارتبا...
[ 2 ] - رمزگشایی از دو افسانة هفت گنبد بر اساس اسطورة آفرینش
آثار نظامی گنجوی، به‌ویژه «هفت پیکر» حاوی پیام‌ها و مفاهیمی است که آبشخور بسیاری از آنها برگرفته از ناخودآگاه فردی و جمعی اوست که در بیانی نمادین و در لایه‌های رمز انعکاس یافته است. این نوع زایش ادبی برگرفته از نفوذ به نمایه‌های عمیق اسطوره‌ای در وجود این شاعر و بروز و ظهور آن در غالب داستان‌هایی است که بیش از هر چیز، شگفتی و درک تجربة بی‌زمانی را به خواننده القا می‌کند. این مقاله بر اساس رویک...
[ 3 ] - گزینش مخاطب درون متنی شعر مشروطه (برپایه‌ی تجربه‌های شخصی شاعران)
جستار حاضر چگونگی گزینش مخاطب درون متنی را براساس تجربه‌های شخصی چند شاعر برجسته‌ی عصر مشروطه بررسی می‌کند. پرسش‌هایی که این پژوهش می‌کوشد به آنها پاسخ دهد عبارت است از اینکه: 1ـ هریک از شاعران مورد نظر، در گزینش مخاطب بیشتر تحت‌تأثیر چه جنبه‌هایی از تجربه‌های شخصی بوده‌اند؟ 2ـ آیا تجربه‌های شخصی متفاوت، باعث تمایز سبک ایشان در گزینش مخاطب شده است؟ روش کار در این پژوهش به شیوه‌ی استنتاجی بود...
[ 4 ] - هنر سازه ها در آیات تربیتی قرآن کریم (با تأکید بر نظریه تقابلهای دوگانه)
توجه به هنر سازه های موجود در قرآن کریم با نگاه ساختارگرایانه و پساساختارگرایانه و تحلیل آن بر اساس نظریه های ادبی جدید، با تکیه بر آیات تعلیمی-تربیتی قرآن کریم، موضوع و محور اصلی این مقاله است. نظر به وسعت و گستره موضوع بناست تا هنر سازه تقابل را با نگاه به نظریه تقابل های دوگانه "نیکلای تروبستکوی" (1890-1938) در آیات تعلیمی و تربیتی قرآن کریم بررسی و تحلیل نماییم. سؤال اصلی مقاله این است که: ...
[ 5 ] - تحلیل کارکردهای آیات قرآن در اشعار شاه نعمت الله ولی
الفت و تسلط کم نظیر شاه نعمت الله ولی با قرآن و معارف دینی امری مشهود است که نمود بارز آن در اشعارش به چشم میخورد. در دیوان اشعار او مضامین و آموزه های قرآنی به وفور بافت می شود و به خاطر آشنایی زباد و احاطه فراوان وی بر آیات قرآن به شیوههای مختلف ادبی (اقتباس، تضمبن، تلمیح، تشبیه، تحلیل، تمثیل و ... ) از آیات قرآن بهره برده است. این مقاله با هدف تحلیل کارکردهای آیات ...
[ 6 ] - تحلیل مفهوم تعلیق در ساختار روایت «مطالعه موردی سورة نبأ»
چکیده تعلیق مفهومی است که مرزهای آن از سطح مفهوم بودگی و شناختی صرف فراتر می‌رود و از حوزة نظری، که آن را به یک موضوع منفعل، همچون بی‌نهایت موضوع دیگر که در موقعیت انفعالی بازشناسی یا بازسازی قرار دارند، به سوی حوزه‌های عملی با ساز و کارهایی مؤثر، متمایل است. البته، این ویژگی کاربردی و عملی منجر به نادیده گرفتن جنبه‌های مفهومی تعلیق نمی‌شود؛ زیرا هر عملی، هر چند جنبه‌های شناختی آن...
[ 7 ] - زبان و تصویر در تعبیرات قرآنی قصاید عربی سعدی
تحلیل قصاید عربی سعدی و تبیین ساختار زبانی شاعر در تصاویر قرآنی موجود در این قصاید، محور اصلی مقاله حاضر است که با توجه به جایگاه رفیع سعدی در عرصه ادبیات ایران و جهان، تبیین شاخصه های اصلی زبان تصویری او در راستای اثبات تسلط شاعر بر زبان قرآن و شعر عربی ضرورت می یابد. از آن جایی که رویکرد زبان و تصویر در اشعار سعدی با زیر ساخت تاثیرات شاعر از قرآن، کار نشده است لذا در این مقاله در صدد پاسخگوی...
[ 8 ] - تحلیل شکل مبنا بر غزل حافظ با رویکرد قرآنی واژه یوسف (ع)
توجه به شکل و فرم آثار ادبی و تحلیل رویکردهای شکل مبنا با توجه به نظریات ادبی با تکیه بر واژه یوسف(ع) در غزلیات حافظ و قرآن کریم محور اصلی مقاله است. نظر به این که نگاه فرمی و شکل‌مدار بر محور مزبور مسبوق به سابقه نیست و کار بکری است، لذا ضرورت دارد تا در این زمینه با تکیه بر حاصل نظریات شکل مبنا و فرمی، کار عملی و بومی صورت پذیرد. به همین منظور تبیین اصالتهای شکلی ـ فرمی غزل حافظ و ق...
[ 9 ] - نقد و تحلیل شیوه های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر خاقانی
از دیرباز شعرا و نویسندگان به شیوه های مختلف اشعار خود را با آیات و احادیث زینت داده اند؛ به گونه ای که این شیوه ها در دواوینمختلف وجوه اشتراک و افتراق زیادی دارد. غرض از مقاله حاضر تبیین شیوه های تأثیرپذیری خاقانی از قرآن و حدیث است و یافتن این نکته که اصالت سبک خاقانی در تأثیرپذیری چیست؟ حاصل تحقیق نشان می دهد که خاقانی از شیوه های الهامی– بنیادی، گزاره ا، گزارشی از نوع ترجمه بسیار استفاده می...
[ 10 ] - بررسی کارکردهای تکرار در القای مضامین اخلاقی و تعلیمی (مطالعه موردی شعر شفیعی کدکنی)
«تکرار» در زیباییشناسی شعر معاصر نقش بسزایی دارد و این آرایه بلاغی موجب پیوند ناگسستنی شعر معاصر با موسیقی و اندیشه شده‌است. هدف این مقاله بررسی نقش تکرار و کارکردهای آن در تبیین و تعلیم اندیشههای اخلاقی شعر شفیعی کدکنی در دو مجموعه «شبخوانی» و «در کوچهباغهای نشابور» است و این که عنصر تکرار و کارکردهای آن تا چه اندازه در القای مضامین تعلیمی کلام شفیعی کدکنی نقش دارد. تکرار در این اشعار بیش...
[ 11 ] - بررسی فرمالیستی شعر «ارغوان» از هوشنگ ابتهاج در سه حوزه‌ی زبان، موسیقی و زیباییشناسی
«ارغوان» شعری درخشان با مضمونی اجتماعی، سرودۀ هوشنگ ابتهاج از چهره‌های مشهور شعر معاصر یا نیمایی است. عواطف غالب بر این شعر غم و اندوه و حسرت است که فقدان آزادی بر دل شاعرِ دربند مستولی گردانده است، اما اندیشۀ آرمان‌گرایانۀ او در انتظار دمیدن صبحی برای پرواز و رهایی است. این پژوهش با رویکردی فرمالیستی و با روشی تحلیلی سعی دربررسی شعر ارغوان در سه ساحت زبانی، موسیقایی و زیبایی‌شناختی دارد. بررسی...
[ 12 ] - بررسی کارکردهای تکرار در القای مضامین اخلاقی و تعلیمی (مطالعه موردی شعر شفیعی کدکنی)
«تکرار» در زیباییشناسی شعر معاصر نقش بسزایی دارد و این آرایه بلاغی موجب پیوند ناگسستنی شعر معاصر با موسیقی و اندیشه شده‌است. هدف این مقاله بررسی نقش تکرار و کارکردهای آن در تبیین و تعلیم اندیشههای اخلاقی شعر شفیعی کدکنی در دو مجموعه «شبخوانی» و «در کوچهباغهای نشابور» است و این که عنصر تکرار و کارکردهای آن تا چه اندازه در القای مضامین تعلیمی کلام شفیعی کدکنی نقش دارد. تکرار در این اشعار بیش...
[ 13 ] - تحلیل ساختارگرایانۀ اشعارپروانه نجاتی
پروانه نجاتی از جمله شاعران متعهد معاصر است که بخش عمدۀ اشعارش به موضوع دفاع مقدس اختصاص یافتهاست. وی با به کارگیری زبان ساده و عاطفی توانستهاست سبک ویژهای را در سخنش ایجاد کند. با تحلیل این دسته اشعار او می‌توان به ویژگی‌های اصلی شعر این شاعر دست یافت؛ بدین منظور در این پژوهش، به بررسی شعر او به‌ویژه اشعار دفاع مقدس، به شیوة نو و ساختارگرایانه پرداخته‌ایم و سه مؤلفة انسجام، آشنایی‌زدای...
[ 14 ] - تحلیل بلاغی عناصر چندمعنایی در شعر فروغ فرخزاد
یکی از شاخصه‌های هنر مدرن و به طور اخص شعر، معنی‌گریزی و ابهام است. از مهم‌ترین ابزارهای ایجاد ابهام در شعر، بهره‌گیری از ظرفیت چندمعنایی واژه‌هاست. در کاربرد هنری، چندمعنایی برخی از فنون بلاغی و ادبی کلاسیک و مدرن ادبیات را در بر می‌گیرد؛ فنونی مانند استعاره، مجاز، کنایه، نماد و ایهام. بررسی کمّی و کیفی نحوۀ کاربرد این عناصر در کنار یکدیگر نقش عمده‌ای در تعیین اصالت سبکی شاعردر خلق ابهام دارد. ...
[ 15 ] - رمزگشایی از مضمون شکار در هفت‌پیکر بر اساس رویکرد اسطوره‌شناختی
مفاهیم اسطوره‌ای به دلیل گستردگی آنها در عمق ساختارهای ذهنی انسان قسمت وسیعی از زیر‌ساختهای وجودی ما را تشکیل داده‌اند. شکار نیز به منزله آیینی بنیادین و دیرینه و به دلیل شاخصه‌های اسطوره‌ای در دایره مفاهیم اسطوره‌ای می‌گنجد. از جهتی این مثنوی سراسر مشحون از رمز و نمادهای اسطوره‌ای است که در برخی از موارد با شکار پیوندی وثیق برقرار می‌کند. از دیدگاه رویکرد اسطوره‌شناختی، بهرام در هفت پیکر تنها ...
[ 16 ] - بررسی آیات «تحدّی» براساس نظریة تحلیل گفتمان انتقادی « نورمن فرکلاف»
تحلیل گفتمان انتقادی«نورمن فرکلاف» یکی از نظریات مهم در حوزۀ گفتمانکاوی است که ضمن بیان رابطۀ میان ملاکهای درونی و بیرونی متن و با تکیه بر اشکال زبانی و نشانهها، درتلاش است قدرت مسلّط جامعه و فضایی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته از طریق سه محورِ «توصیف»، «تبیین» و «تفسیر» مورد واکاوی قرار داده و نوعی مفهوم ایدئولوژیک را در ورای متن، بازخوانی کند؛ لذا با عنایت به اهمیت آیات تحدّی در مبحث إعجاز...
[ 17 ] - نزاع بر سر معنا در گفتمان شعر انقلاب
شعر انقلاب محصول کشمکش گفتمان‌های مختلفی است که از اواخر دهة چهل تا اواخر دهة پنجاه فضای ادبی جامعه را با مفاهیم و مضامین انقلابی و اعتراضی خود انباشته بودند. در این پژوهش موضوع کشمکش گفتمان ادبی سکولار دربرابر گفتمان ادبی اسلام‌گرا بررسی شده‌است.در این بررسی از نظریة تحلیل گفتمان ( از منظر ارنستو لاکلو و شانتال موف) و همچنین آراء گفتمان‌شناسانة میشل فوکو استفاده شده‌است.کشمکش دو گفتمان یادشده ...
[ 18 ] - survey and analysis of purposes of compositional sentences in Asra sureh
Abstract: The men of eloquence divide the word in respect of capebility of truth and mendacity to report and composition.on the conterary of compositional sentence ,report sentence is not truthful and mendacious. It consists five types of imperative,interdictional,interrogational,supplicational and vocative.some compositional sentences have secondary purpose.Asra,the seventeenth sureh of Holy ...
نویسندگان همکار