ابراهیم استاجی
استادیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری
[ 1 ] - فرضیّه تعلّق «نوفل» در لیلی و مجنون به گروه عیّاران و فتیان
هدف از پژوهش حاضر شناخت و تحلیل شخصیت نوفل و طبقۀ اجتماعی او در لیلی و مجنون و بررسی نقش این شخصیت‌گذاری در جریان رویدادها بوده است. این پژوهش به روش کتابخانهای و در دو بخش انجام یافته است: در بخش آغازین، به جریان مستقلّ ادب عیّاری و مرام جوانمردی از دوران پیش از اسلام تا کنون و نخستین نمودهای مکتوب این جریان در آثاری چون سمک عیّار ، داراب‌نامه، حمزه‌نامه، ابومسلمنامه، امیرارسلان و... توجّ...
[ 2 ] - فتوت‌نامة سلطانی؛ ضرورت تصحیح مجدد
مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری یکی از نویسندگان ذی‌فنون فارسی در قرن نهم هجری است. این نویسنده در بیش‌تر شاخه‌های علوم و شبه‌علوم روزگار خود متبحّر و صاحب تألیف بوده است. یکی از مهم‌ترین آثار او، فتوت‌نامة سلطانی، از آثار ارزشمند ادبیات عامیانة تصوف به‌شمار می‌رود. محمدجعفر محجوب این اثر را بیش از چهل سال پیش بر اساس دو دست‌نویس ناقص تصحیح کرده و، بر همین مبنا، به دلیل نقص و شمار اندک دست‌نویس‌ه...
[ 3 ] - اندرزهای مینوی خرد و تأثیر آن بر شاهنامة فردوسی
مینوی خرد یکی از مهم‌ترین اندرزنامه‌های دورة فارسی میانه و ادبیات پهلوی و از متون به‌دینان است. این اثر کم‌حجم، سرشار از پند و اندرزهای زیبا و خردمدارانة دینی و تجربی در زمینه‌های گوناگون است. شاهنامه اثر بزرگ فردوسی، چکیده و میراث‌دار فرهنگ ایران باستان و پیش از اسلام و نیز نگهدارندة این فرهنگ از خطر نابودی است. مسئلة پژوهش این است که آیا پند و اندرزهای مینوی خرد بر شاهنامه تأثیر گذاشته و آیا...
[ 4 ] - تحلیل ریخت‌شناسی داستان سیاوش بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ
شاهنامه فردوسی، بزرگ‌ترین اثر حماسی ادب فارسی، با داشتن داستان‌هایی با ویژگی‌های مدرن و امروزی، راه را بر نظریه‌های ادبی متاخر برای آزمون، مقایسه و تطبیق باز کرده است. روش ولادیمیر پراپ روسی یکی از بهترین شیوه‌های تحلیل و طبقه‌بندی ریخت‌شناسی داستان‌ها و قصه‌های اساطیری و حماسی شاهنامه به جهت ماهیت خاص آن‌ها است. نوشته حاضر با بهره‌گرفتن از شیوه پراپ، که کارش را بر پایه کنش شخصیت‌ها نهاده است، ...
[ 5 ] - تحلیل مناسکِ حافظِ نظامِ اتوکراتیک در سیاست نامه ی نظام الملک طوسی با تمرکز بر آرای روان شناختی اریک برن
سیاست نامه اثری است متعلق به دوره ی سلجوقیان که به قلم یکی از وزرای صاحب نام و خراسانی این حکومت، نظام الملک طوسی نگاشته شده است. در بررسی این کتاب، بایستی این نکته ی مهم را در نظر داشت که وی به عنوان یک شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی مطرح که از منطقه ی خراسان برخاسته، خواه ناخواه ذهنیاتش تحت تأثیر فضای فکری این منطقه است و بررسی اثر وی را می توان، به مثابه ی بررسی و تحلیل "تأثیرات فضای فک...
[ 6 ] - سنجش «خودشیفتگی» در شخصیت گرشاسب بر پایه‌ی نظریّه‌ی ژاک لکان
در مقالۀ پیش رو، برآنیم تا با معرّفی «خودشیفتگی» و دیگر مفاهیم مرتبط از جمله «امر خیالی»، «مرحلۀ آیینهای» و «غیر بزرگ» از دیدگاه ژاک لکان، این پدیده روانی را در شخصیت گرشاسب در گرشاسب نامه بررسی و تحلیل نماییم. این پژوهش نشان میدهد که ضحّاک سبب ایجاد خودشیفتگی در گرشاسب می‌شود؛ زیرا برای او به مثابه «غیر بزرگ» است. این خودشیفتگی در شخصیت گرشاسب به اوج خود می‌سد، تا جایی که او را بسیار بی‌رحم و...
[ 7 ] - تحلیل رجز‌های شاهنامه بر پایه‌ی نظریه‌ی روان شناختی نیازهای هِنری موری
رجز در لغت به معنی مباهات، فخرفروشی و لاف‌زنی است. در اصطلاحِ حماسه نیز به گفت‌وگوی دو پهلوان گفته می‌شود که با زبانی تهاجمی به خودستایی، بیان افتخارات خود و تحقیر دشمن می‌پردازد. مطمئناً دست‌یابی به تمامی فضاهای روانی حاکم در رجزها ، فقط با تکیه بر معنای ظاهری واژگان آن بدون دخالت دیگر علوم امکان پذیر نیست. امروزه رویکردهای بینا‌رشته‌ای در سیاست‌گذاری‌های علمی، آموزشی و پژوهشی مورد توجه و اشتیا...
[ 8 ] - تحلیل دلایل نگاه فرادستی ـ فرودستی به اقشار در سیاست‌نامه با تکیه بر دیدگاههای روان‌شناختی اریک برن
بررسی سیاست‌نامه، اثرخواجه نظامالملک طوسی، ما را باگونهای نگاه فرادستیـ فرودستی به افراد هر قشر مواجه میسازد؛ مسئلهای که بر بنیاد آرای اریک برن، نشان از فقدان تبادلی سالم از گونۀ بالغـ بالغ و کثرت تبادل والدـکودک دارد؛ تبادلی که کثرت آن، خود نشانی است از وجود استبدادزدگی و خودکامهپسندی در میان افراد یک جامعه. ایجاد یک جامعۀ طبقاتی و گسترش خودکامگی حاکمان، پیامد وجود چنین نگاهی به اقش...
[ 9 ] - بررسی همسنج جدال بر سر تصاحب زن در دو اثر حماسی: بانوگشسپ نامه و ایلیاد
جدال بر سر تصاحب زنان یکی از موضوعاتی است که در برخی حماسه های مطرح جهان به عنوان موضوعی محوری بازتاب یافته است؛ در حماسه های ملی پارسی اما، به ندرت و در صورت وجود، با رویکردی متفاوت شاهد چنین جدال هایی هستیم؛ در حقیقت شاعران حماسه سرای پارسی، از خلق حماسه هایی که در آن زنان به عنوان موضوعی محوری مطرح گردند و جدال هایی بر سر تصاحب آنان رخ دهد، گریزان بودند و آن را خلاف اهداف والای حماسه‌سرایی م...
[ 10 ] - تحلیل مناسکِ حافظِ نظامِ اتوکراتیک در سیاست نامه ی نظام الملک طوسی با تمرکز بر آرای روان شناختی اریک برن
سیاست نامه اثری است متعلق به دوره ی سلجوقیان که به قلم یکی از وزرای صاحب نام و خراسانی این حکومت، نظام الملک طوسی نگاشته شده است. در بررسی این کتاب، بایستی این نکته ی مهم را در نظر داشت که وی به عنوان یک شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی مطرح که از منطقه ی خراسان برخاسته، خواه ناخواه ذهنیاتش تحت تأثیر فضای فکری این منطقه است و بررسی اثر وی را می توان، به مثابه ی بررسی و تحلیل "تأثیرات فضای فک...
[ 11 ] - فیل و بن‌مایه‌های اسطوره‌ای ـ حماسی و آیینی آن در منظومه‌های حماسی ایران
شاهنامة فردوسی اثری گران‌سنگ در ادب حماسی ایران و مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و باورهای قوم ایرانی از دورترین زمان‌ها تا دورة فردوسی است. در شاهنامه همچنان‌که فردوسی به ظاهر روایت‌گر داستان شاهان و پهلوانان ایرانی از دوران اساطیری تا تاریخی است، با مجموعه‌ای از باورها، فرهنگ‌ها و آیینهای مختلف نیز روبه‌رو هستیم که نقش‌آفرین آن‌ها، پهلوانان، شاهان، عناصر مختلف طبیعی و جانوران هستند....
[ 12 ] - بررسی تطبیقی «جایگاه زن» در ضرب‌المثل‌های فارسی و عربی بر بنیاد دیدگاههای آدلر و برن (مطالعۀ موردی: امثال و حکم دهخدا و مَجمَع الأمثال میدانی)
ضرب‌المثل‌ها به عنوان یکی از بهترین زمینه‌های پژوهش بر روی اندیشه‌های گویشوران یک زبان، بخشی از ادبیات هر سرزمین است که مردم آن را به عنوان بهترین راه برای بیان اندیشه‌های رایج میان خویش برگزیده‌اند. بررسی همسنج ضرب‌المثل‌های پارسی و عربی با تمرکز بر موضوع زن، با اتکا بر امثال و حکم دهخدا و مجمع الأمثال نیسابوری میدانی، می‌تواند نمایانگر بخشی از ذهنیت گویشوران زبان پارسی و عربی باشد؛ به ویژه زم...
[ 13 ] - تحلیل گفتمان انتقادی مفهوم «قدرت» در دفتر اوّل رمان روزگار سپری شدۀ مردم سالخورده (اقلیم باد) براساس الگوی گفتمانی نورمن فرکلاف
شمار بسیاری از رمانهای فارسی معاصر، با مفاهیم اجتماعی و سیاسی جامعه پیوند یافته و دغدغههای مردمی و خویشکاری ادبی خالقان اثر را در سطوح روساخت و ژرف‌ساخت بازنمایی کردهاند. محمود دولتآبادی در دفتر اوّل رمان روزگار سپریشدۀ مردم سالخورده (اقلیم باد) از ابزارهای ادبی برای پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی استفاده کرده و گفتمان «قدرت» را به چالش کشیده است. خوانش اقلیم باد </e...
[ 14 ] - تحلیل ساختاری دو حکایت از عجایبنامۀ همدانی بر اساس الگوی روایی تودوروف
حکایت‌پردازی یکی از روش‌های بسیار مهم در بین صوفیان بوده است. افزون‌بر صوفیان، نویسندگان کهن نیز همواره از حکایت برای گسترش اندیشه‌های خود استفاده می‌کردند. محمد بن محمود همدانی یکی از نویسندگان قرن ششم هجری، مؤلف کتاب عجایب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات یا عجایب‌نامه، برای بیان مقاصد خود از حکایت‌پردازی بهره گرفته است. در این مقاله، برای دریافت شیوۀ نویسندگی همدانی در عجایب...
[ 15 ] - بازشناخت تطبیقی پدیدارشناسی دینی و هرمنوتیک میرچا الیاده در عرفانیّات تمهیدات عین‌القضات همدانی
میرچا الیاده، در جایگاه پدیدارشناس و اسطوره‌پژوه دینی، با تأکید بر تأویل دینی - تاریخی، هرمنوتیک را بهترین شیوه برای کشف معانی و تأویل پیام‌های پنهان اساطیر، نمادها و آیین‌ها می‌داند. یکی از وجوه بررسی‌شدۀ او در پیوند با آیین شمن‌ها، جنبۀ عرفانی آن است. در این پژوهش تلاش شده است باتوجّه به دیدگاههای تکثّرگرایانۀ میرچا الیاده در اسطوره‌شناسی، پدیدارشناسی دینی، مطالعۀ دینی مبتنی بر هرمنوتیک، باور...
[ 16 ] - تحلیلِ نگاشت مفهومیِ «بهار» و خوشه‌های استعاری آن در غزلیّات شمس
«استعارهی مفهومی» در چارچوب معناشناسی شناختی، بر نقش تجربیّات در ساختاربخشیدن به مقولههای ذهن و ادراک مفاهیم، تأکید میورزد. فصول سال، یکی از تجربی‌ترین حوزهها، برای تبیین جهانبینی عرفانی هستند. در این میان، توجّه مولانا بیش از همهی فصلها، به «بهار» است. پژوهش نشان میدهد، «بهار» در غزلیّات مولانا، بهعنوان یک نگاشت مفهومی کلان، با همهی نمودهای دیدنی، شنیدنی، بوییدنی، چشیدنی و بسودنی خود، ...
نویسندگان همکار