محسن محمدی فشارکی
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
[ 1 ] - توصیف و نقد دستوری مجموعه کتاب های آموزش فارسی به فارسی جامعه المصطفی العالمیه
زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام با معارف این دین الهی رابطه تنگاتنگی دارد بنابراین یادگیری زبان فارسی در کنار آموزههای اسلامی و شیعی برای طلاب غیرفارسی زبان راهگشاست. با توجه به این رابطه مهم، جامعه المصطفی العالمیه میکوشد در بستر زبان فارسی به پرورش پژوهشگر اسلامی، مترجم و مبلغ اسلامی بپردازد. در همین راستا مرکز آموزش زبان و معارف اسلامی که زیر مجموعه جامعه المصطفی محسوب میشود، مج...
[ 2 ] - شیوههای روایت سینمایی در غزل امروز
در این مقاله به بررسی ساختارشناسانه غزل امروز و تحقیق در شیوههای روایت در غزل دهههای اخیر پرداخته شده است. غزل که در همۀ دوره‌ها پرمخاطب‌ترین و جدی‌ترین صورت‌های شعر فارسی بوده، در دوران معاصر نیز شاعران بسیاری را با خود همراه کرده است. با توجه به وجود روشهای گوناگون روایت هنر امروز، در شعر معاصر و بهویژه غزل دهههای اخیر، شکل ویژه‌ای از روایت به چشم می‌آید که با وجود شباهت‌هایش با روایت دا...
[ 3 ] - رشیدالدّین میبدی؛ اهل حدیث یا اشعری؟
چکیدهرشیدالدین ابوالفضل میبدی عارف بنام سدة ششم، و صاحب تفسیر کشف الاسرار است. در مواردی مفاهیم و تعالیم عرفانی میبدی از آراء کلامی او متمایز است اما در بیشتر موارد اعتقادات میبدی با مفاهیم عرفانی او در هم آمیخته است. این آمیختگی و پیوند، و همچنین پراکندگی اعتقادات کلامی میبدی در سراسر متن کشف الاسرار موجب شده تا از یک سو، مذهب کلامی او در بررسی‌های گذرا آشکار نشود و از سوی دیگر دیدگاهها و مشرب...
[ 4 ] - بررسی نمود اسطورة باروری در حماسة برزونامه بر اساس نظریّة جرج فریزر
الگوی باروری یکی ازالگوهای تکرارشونده و بنیادین در اساطیر جهان است که روایتگر داستان عشق ایزدبانوی آب (عشق و باروری) به خدای گیاهی و به دنبال آن، مرگ و نوزایی خدای گیاهی است. به نظر جرج فریزر (George Frazer)، این الگوی مشترک که مظهر رویش هر سالة گیاهان در بهار، پژمردگی در خشکسالی تابستان و رستاخیز هر سالة آنها در نزد اقوام کشاورز است، به صُوَر گوناگون در متون اسطوره‌ای و حماسی جلوه پیدا کرده است....
[ 5 ] - تحلیل داستان گدای ساعدی بر اساس اصول و ویژگیهای مکتب اگزیستانسیالیسم
چکیده اگزیستانسیالیسم مکتبی فلسفی است که نخستین بار سارتر آن را اشاعه داد. بر طبق اصول این نظام اندیشگی انسان نخست به وجود خود پی می‌برد و آنگاه تعریفی از خود و جهانش ارائه میدهد که‌از این پس باید آن را بسازد. پس از این وجود یافتن، او همواره با مسایلی روبه‌‌رو است که عناصر اصلی اندیشة اگزیستانسیالیسم می‌باشند: آزادی و وانهادگی، دلهره، بیچارگی و نوستالژی. در این مقاله بر آنیم تا داستان «گدای» ...
[ 6 ] - بررسی وجوه مشترک داستانی در منظومه‌های «مهر و مشتری» و «ناظر و منظور» بر مبنای نظریة بیش‌متنیت ژرار ژنت
بینامتنیت مبتنی بر این اندیشه است که متن، نظامی بسنده و مستقل نیست، بلکه پیوندی دو سویه و تنگاتنگ با سایر متون دارد، حتی می‌توان ادعا کرد که در یک متن مشخص مکالمه‌ای مستمر میان آن متن و متون دیگر وجود دارد. این متون ممکن است ادبی یا غیر ادبی باشند، هم‌عصر همان متن باشند یا به سده‌های پیشین تعلق داشته باشند. رویکرد بیش‌متنیت ژرار ژنت عبارتست از بررسی رابطة میان دو متن ادبی، به گونه‌ای که بیش‌متن...
[ 7 ] - تاثیرگذاری زاویۀ دید بر شبکه‌های ارتباطی در ادبیات داستانی
روایت شنو (مخاطب) از عناصر لاینفک هر متن روایی (داستان) است. در بسیاری از روایت‌ها فقط یک روایت شنو وجود دارد، اما روایت‌های بسیاری نیز وجود دارند که روایت شنوهای آنها بی‌شمار است. نکتۀ جالبی که ما را به انجام این پژوهش برانگیخت، جنبه‌های متمایز کنندۀ راوی از روایت شنو با تکیه بر زاویه‌های دید در ادبیات داستانی است. بسته به زاویۀ دید داستان بین راوی و روایت شنو از جهات اخلاقی، عقلانی، عاطفی، ج...
[ 9 ] - آشنایی‌زدایی زبانی در آثار دولتآبادی (با تکیه بر دو اثر داستانی با شبیرو و عقیل عقیل)
از جمله نظریات محوری فرمالیسم، که توجه بسیاری را به خود جلب کرد، «آشنایی‌زدایی» در ادبیات است. آشنایی‌زدایی رسالت هنر بیگانهسازی مفاهیم آشنا و به‌دست‌دادن ادراک نو از این مفاهیم با کنار‌زدن حجاب عادت از مقابل دیدگان است. آشنایی‌زدایی در ادبیات، در مقام یکی از مظاهر هنر، در سطوح متفاوت و از جمله در سطح زبان صورت میگیرد. زبانشناسان شیوههای بیگانهسازی در زبان را به‌مثابة یکی از عناصر صوری ...
[ 10 ] - بررسی عرفان خراسان در سدۀ نهم از منظر جنون المجانین
جنون المجانین تألیف قوامالدین سنجانی خوافی (734-820ق) از نگاشته‌های صوفیانۀ اوائل سدۀ نهم هجری است که دربردارندۀ اطلاعات ارزنده‌ای از صوفیان آن روزگار، نحله‌های مذهبی و جریان‌های کلامی و نیز واردات و واقعات مولف است که با بیانی ادبی قلمی شده است. مولف، کوشیده تا مجالس و تأمّلات عرفانی خود را به شیوۀ پرسش و پاسخ، و اغلب به یاری تمثیل و زبان حال به مخاطب تفهیم کند و از این رهگذر به شرح و تأ...
[ 11 ] - تحلیل فرآیند تجربۀ عرفانی شیوه ای در کشف بن مایۀ تجربه های عارفان
تبیین دقیق بن مایۀ تجربههای عرفانی همواره از اهداف پژوهشگران متون عرفانی بوده است. گاه این تجربهها چنان با باورهای عموم متناقض است که آن را بدون کمترین تحلیل صحیح طرد میکنند و گویندگانش را بر مرکب چوبین تکفیر می‌نشانند. تحلیل صحیح این تجربهها میسر نخواهد بود، مگر با شناخت زبان عرفانی متون و آشنایی با شیوه های بیان تجربه های بیان ناپذیر عرفانی. آنچه در تحلیل تجربۀ عرفانی بسیار مؤثر است،...
[ 12 ] - مطالعه تطبیقی دو حکایت با درون‌مایه جدال از سعدی و بازنمود آنها در دو نگاره از کمال‌الدین بهزاد و رضا عباسی با نظر به مبانی بینامتنیت
نگارگری و ادبیات به‌عنوان دو گنجینه اصلی هنر ایرانی در طول تاریخ پیوندی قوی داشته‌اند و شناخت هرچه بهتر آنها موجب ارتقای سطح فرهنگی و هویتی ایرانی-اسلامی خواهد شد. با توجه دقیق به وضع موجود و پژوهش‌های قابل‌دسترس، می‌توان دریافت که انتخاب موضوعی واحد در هر دو حوزه، مقوله‌ای است که کمتر به آن پرداخته‌شده است. ضرورت این تحقیق دستیابی به شناخت عمیق در راستای شفاف‌سازی روابط پنهان بین دو مقوله نگار...
[ 13 ] - چندگونگی سازه های فاصله ای راوی از روایت در ادبیات داستانی (با تکیه بر نظریۀ شلومیث ریمون کنان)
چکیده راوی در یک متن (داستانی یا غیرداستانی) ممکن است از رویدادهای روایت شده، شخصیتهای ارائه شده و روایتشنو، کموبیش فاصله داشته باشد. اگرچه انتظار ما از ادبیات داستانی این است که گونۀ روایت آن از نوع متعاقب (روایت رخدادها بعد از حدوث) باشد، اما تفحص در سازههای روایتی برخی داستانها با تکیه بر نظریۀ فواصل روایی شلومیث ریمون کنان نشان میدهد که همیشه این گونه نیست. در رمان آرزوهای بزرگ...
[ 14 ] - تتبّعی در شرح گیسودراز بر الرساله القشیریه
الرسالة ابوالقاسم قشیری یکی از متون مهم نثر عرفانی، بهویژه در زمینة آداب و تعالیم تصوف است. قشیری این کتاب را در فاصلة 437 تا 438 هجری قمری به زبان عربی نوشت. این اثر از همان روزگار تألیف، توجه بسیاری را برانگیخت. الرساله دو بار به فارسی ترجمه شد. سید محمد گیسودراز، یکی از عارفان طریقة چشتیه در سدة نهم، برای نخستین بار الرساله را شرح و تفسیر کرد. اهمیت شرح گیسودراز در آن است که نویسنده افزون ...
[ 15 ] - سازه های هنری عاشق و معشوق در دو اثر نظامی
منظومه های غنایی ازسازه های هنری، بهره ی زیادی می برند از جمله ی این سازه ها، به کارگیری تشبیه و استعاره برای برجسته تر نشان دادن جلوه ی عاشق و معشوق است. نظامی گنجه ای در دو منظومه ی "خسرو و شیرین"و "لیلی و مجنون" از کلماتی مانند ماه، سرو، باغ، خورشید، پروانه، شمع و... برای توصیف تصویر عاشق و معشوق استفاده کرده است. دراین میان بسامد ابیاتی که به ماه، سرو، گل و پری اختصاص یافته بالاست. این تح...
[ 16 ] - تتبعی در تذکرۀ یخچالیه
تذکرۀ یخچالیه، نگاشتۀ محمدعلی مذهّب اصفهانی (بهار)، نقیضۀ موفق تذکرۀ آتشکده آذر بیگدلی است. این تذکره چندین سال پیش به اهتمام احمد گلچین‌معانی تصحیح و منتشر شد. ساقط شدن چند مورد از تراجم رجال این تذکره و شواهد شعری که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد، متن این تذکره را از صورت حقیقی خود بسیار دور ساخته است. در این مقاله کوشش شده است برخی از این تحریفات و افتادگی‌ها و نیز ا...
[ 17 ] - تحلیل الگوی خویشکاری پریان در داستانهای غنایی شاهنامه
در داستانهای غنایی شاهنامه بر ویژگیهای مثبت و منفی عشق پریان به پهلوانان تأکید شده است و معمولاً در جامعه شکارگر و در مرز دشمن در کنار بیشهزارها نمودار میشوند که سعی در اغوای پهلوانان دارند. هدف آنان ربودن تخمه پهلوان همراه با عشقورزی، زیبایی و بعضاً خواب و جادو است. در داستان بیژن و منیژه، رستم و سهراب، سیاوش و زال و رودابه، به ترتیب منیژه، تهمینه، مادر سیاوش و کنیزکان رودابه با خویشکار...
[ 18 ] - بررسی و تحلیل نمادشناسی نگاره‌های هفت خان رستم
نمادگرایی در تفکرات و رؤیاهای نژادهای مختلف بشری وجود دارد و انسان را به گسترة تفکر بدون گفتار رهنمون می‌کند. شاهنامه از دیرباز مورد توجه مردم ایران‌زمین بوده‌است که با توجه به بافت داستانی این اثر، ارتباط نزدیکی با آن برقرار می‌کردند. در دورة صفویه، نقالان در قهوه‌خانه‌ها، داستانهای شاهنامه را با پرده‌خوانی و آرایش صحنه‌ها برای سرگرمی شرح می‌دادند. این پژوهش به بررسی و رمزگشایی نمادها در نگار...
[ 19 ] - بررسی وجوه مشترک داستانی در منظومه‌های «مهر و مشتری» و «ناظر و منظور» بر مبنای نظریة بیش‌متنیت ژرار ژنت
بینامتنیت مبتنی بر این اندیشه است که متن، نظامی بسنده و مستقل نیست، بلکه پیوندی دو سویه و تنگاتنگ با سایر متون دارد، حتی می‌توان ادعا کرد که در یک متن مشخص مکالمه‌ای مستمر میان آن متن و متون دیگر وجود دارد. این متون ممکن است ادبی یا غیر ادبی باشند، هم‌عصر همان متن باشند یا به سده‌های پیشین تعلق داشته باشند. رویکرد بیش‌متنیت ژرار ژنت عبارتست از بررسی رابطة میان دو متن ادبی، به گونه‌ای که بیش‌متن...
[ 20 ] - تاثیرگذاری زاویۀ دید بر شبکه‌های ارتباطی در ادبیات داستانی
روایت شنو (مخاطب) از عناصر لاینفک هر متن روایی (داستان) است. در بسیاری از روایت‌ها فقط یک روایت شنو وجود دارد، اما روایت‌های بسیاری نیز وجود دارند که روایت شنوهای آنها بی‌شمار است. نکتۀ جالبی که ما را به انجام این پژوهش برانگیخت، جنبه‌های متمایز کنندۀ راوی از روایت شنو با تکیه بر زاویه‌های دید در ادبیات داستانی است. بسته به زاویۀ دید داستان بین راوی و روایت شنو از جهات اخلاقی، عقلانی، عاطفی، ج...
[ 21 ] - پژوهشی در احوال و آثار عبداللطیف عباسی بنیروی گجراتی و شرح حدیقۀ او موسوم به لطایف الحدایق
از میان شروح متنوعی که در هند بر حدیقة الحقیقۀ سنایی نگاشته شده، شرح عبداللطیف عباسی گجراتی، ادیب و فاضل نیمۀ نخست سدۀ یازدهم از شروح ماقبل و مابعدش قابل اعتناتر است؛ زیرا وی هم نسخۀ قابل قبولی از حدیقه، تصحیح و فراهم کرد و هم ابیات مشکل آن را شرح داد. کتاب لطایف الحدایق که دربردارندۀ شرح موصوف است، به اذعان سنایی‌شناسان معاصر، بهترین و کامل‌ترین و اصیل‌ترین شرحی است...
[ 22 ] - Analysis of “Gol -o- Norooz” by Khwaju Kermani According to the Jungian Archetype of Individuation
Carl Gustav Jung, the founder of the analytical psychology in the twentieth century believes that under the appearance of human consciousness exists an eternal collective unconscious which is part of the hereditary psychological factor common in the entire human race. He successfully introduced the common archetypes in the mythology of the di...
[ 23 ] - تحلیل مقایسه‌ای دو ترجمۀ فارسی کلیله و دمنه (مطالعۀ موردی: حکایت بوزنگان / حمدونگان)
تحلیل مقایسه‌ای دو ترجمۀ فارسی کلیله و دمنه (مطالعۀ موردی: حکایت بوزنگان / حمدونگان) این نوشتار در صدد تطبیق حکایت بوزنگان کلیله و دمنه با دو ترجمۀ فارسی قرن ششم هجری، یعنی ترجمه‌های نصرالله منشی و محمد بن عبدالله بخاری است. نگارندگان تلاش کرده‌اند تا با روش توصیفی ـ تطبیقی به تحلیل ساختاری این دو ترجمه بپردازند و در ضمنِ آن به طور خاص به شیوۀ آنها در برابریابی واژگانی نیز توجّه دهند...
[ 24 ] - از سماع تا رؤیت (سماع قرآن از نگاه عارفان)
سماع در اصطلاح به شنیدن، سرور، دست‌افشانی و پایکوبی صوفیان گفته میشود. این حالات درظاهر به غنا نزدیک است و به‌همین‌دلیل، موضوع سماع موجب اختلاف‌نظر فقها و اهل‌حدیث با عارفان شده است. علما، برپایه دستهای از احادیث، سماع را حرام دانسته‌اند و عارفان با استناد به قرآن و شمار دیگری از احادیث، آن را جایز شمرده‌‌اند. عارفان، اساس سماع را بر احوال درونی و تجارب عرفانی مستمع نهاده‌اند، نه صرفاً بر مسمو...
[ 25 ] - مقایسۀ تحلیلی ردیه های عالمان اخباری عصر صفوی با تکیه بر درایت نثار محمد علم‌الهدی
محمد علم‌الهدی (1039-1115هـ .ق)، فرزند ارشد ملامحسن فیض کاشانی، در رسالۀ درایت نثار به نقد مجدانۀ صوفیه پرداخت. این رساله از جمله ردیههای عصر صفوی است که تاکنون به نثر ادیبانه و تصاویر شاعرانۀ آن توجه نشده است. دستهای از عالمان و فقیهان شیعه در عصر مذکور، به قصد تثبیت تشیع و دفاع از شریعت محمدی به مخاصمۀ صوفی برخاستند. همگی ایشان از زبانی ساده و بیپیرایه بهره جستند؛ اما در این میان علمالهد...
[ 26 ] - «علل دگرگشت نام شخصیتها در قصه‌های مثنوی»
بررسی نام شخصیتها، کاربردی بنیادین در تحلیل داستانها دارد. شخصیتها اغلب به واسطۀ نامشان، نقش خود را در درون‌مایه ایفا میکنند و خوانندگان نیز در بیشتر موارد به مدد آنها با درون‌مایه ارتباط برقرار میکنند؛ بنابراین نامها، همواره به نحوی در تعیین فضای مواجهۀ با متن و بافتار بیرونی آن تأثیرگذارند. از نظر روایتشناسان، این پرسش که نویسندگان چگونه شخصیتهای داستانهایشان را به مخاطبان نشان خواه...
نویسندگان همکار