مرتضی حیدری

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

[ 1 ] - تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصّة «ماه‌پیشانی»

ماه‌پیشانی از شناخته شده‌ترین قصّه‌های ایرانی است که روایت‌های گوناگونی از آن در ایران و جهان وجود دارد. مقاله حاضر به تبیین و تحلیل ساختار‌های این قصّه بر پایه نظریّه ریخت-شناسی پراپ می‌پردازد و شخصیت‌ها و خویش‌کاری‌های آن‌ها را در ژرفنای زمان پی می‌گیرد. گر چه ساختار کلّی این قصّه با نظریّه پراپ هم‌خوانی دارد و این نظریّه مطالعه قصّه را سامان می‌دهد، امّا در آن موتیف بسیار مهمّی یافته شده که از الگوی ن...

[ 2 ] - ارزیابی آرایه های حروفی در بدیع فارسی از دیدگاه زبان شناسی، آواشناسی و واج شناسی

هدف مقاله حاضر آن است تا ثابت کند آرایه­هایی که در کتاب­های بدیع فارسی با مبنا قرار دادن حروف الفبا شناسانده شده‌اند، فاقد دقّت علمی و زیبایی­شناختی هستند. این پژوهش بر اساس دانش­های زبان­شناسی، آواشناسی و واج­شناسی سامان یافته و آرایه­های حروفی از این دیدگاه آفت­یابی شده­ است. نگارنده پس از بررسی آرای پژوهشگران قدیم و جدید حوزه بدیع لفظی به این نتیجه می­رسد که مبنای زیبایی­شناختی همه آرایه­های ...

[ 3 ] - بررسی اندیشه‌های حکمی ـ عرفانی منعکس شده با سمبولیسم الفبایی در دیوان عارفان ایرانی

سمبولیسم، مهم‌ترین شیوة بیان رمز و رازهای عرفانی است و گسترة زبان عرفان را از چنبرة پدیدارهای هستی تا فراسوی جهان ناپیدا و بیان‌ناپذیر افزایش می‌دهد. از میان رویکردهای سمبلیستی عارفان ایرانی، سمبولیسم الفبایی شگردی هنری برای تبیین اندیشه‌های عرفانی بوده است و سروده‌های آنان را آکنده است. پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیل محتوا، شاخص‌ترین آثار حکمی ـ عرفانی و برجسته‌ترین دیوان‌های عارفا...

[ 4 ] - کاربرد آمار استنباطی در سبک‌شناسی (مطالعة موردی تشبیهات حروفی قرن ششم)

سبک‌شناسی با مطالعة بسامدها سر و کار دارد. از همین رو، به کارگیری تحلیل‌های آماری در ارزیابی‌های سبک‌شناسانه بسیار سودمند است. از آنجا که آمارهای توصیفی همیشه نمی‌توانند نوسان‌های سبکی را توضیح دهند، استفاده از روش‌های آمار استنباطی، دقّت علمی بالایی در ارزیابی پدیدارهای سبکی خواهد داشت. «سبک‌سنجی» اصطلاحی است که برای پژوهش‌های سبک‌شناسانة مرتبط با رایانه وضع شده است. در مقالة حاضر، رابطة میان ف...

[ 5 ] - تحلیل ریختاری قصّه حضرت هود (ع) در ترجمه تفسیر طبری

نشان دادن توانش­های ارتباطی متون قرآنی با برخی از حوزه­های نوین اندیشگانی در جهان امروز، از مهمترین رسالت‎های دانشمندان مسلمان است. این مقاله با همین هدف نگاشته شده است و نگارنده، قصّه حضرت هود (ع) را در ترجمه تفسیر طبری از دیدگاه نظریّه ریخت­شناسی ولادیمیر پراپ بررسی کرده است. شمارگان شخصیت­ها و خویش­کاری­های آن­ها، همچنین طرح برآمده از توالی خویش­کاری­ها در قصّه حضرت هود (ع) با نظریّه پراپ و تبصر...

[ 6 ] - بررسی انواع اقتباس‌های قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه

دریافتن ژرفنای سروده‌های بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوه‌های تأثیرپذیری سروده‌های حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونه‌های آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است. تأثّر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباس‌های مستقیم و اقتباس‌های غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام...

[ 7 ] - تحلیل انتقادی نظریّة هنر و ادبیّات در منظومة فکری ـ فلسفی افلاطون

 افلاطون همة پدیدار­های هستی را سایه­ای از عالم مثل می­داند و هویت وجودی آن­ها را مستقل به شمار نمی­آورد. در پژوهش حاضر، نگارنده کوشیده تا بر پایة مفاهیم کلیدی فلسفة افلاطون به تبیین و تحلیل نظام زیبایی­شناسی وی بپردازد. به گمان افلاطون، آثار هنری تقلیدی از زیبایی مطلقی هستند که ازلی و ابدی است. از سوی دیگر، زیبایی را سودمندی و کارآیی می­داند و می­گوید که هنر باید در خدمت اخلاق و جامعه باشد و ه...

[ 8 ] - ریخت‌شناسی قصه حضرت یوسف(ع) در ترجمه تفسیر طبری

بایستگی استفاده از دانش­های نوین ادبی در ارزیابی متون قرآنی و نوشته­های برآمده از معارف قرآنی در جهان امروز بر پژوهشگران مسلمان آشکار و گریزناپذیر است. در پژوهش حاضر ساختار قصه حضرت یوسف(ع) در ترجمه تفسیر طبری با استفاده از نظریه ریخت‌شناسی پراپ تحت ارزیابی قرار گرفته است. برای رسیدن به نتیجه­ای مناسب­تر، این قصه به چهار داستان بخش شده و شخصیت­ها و خویش­کاری­های آنها در هر داستان هدف تحلیل انتق...

[ 9 ] - بررسی فرآیند نشانگی حروف الفبا در دیوان سنایی

سنایی با بهره‌گیری از کیفیت‌های تصویری و ترکیبی حروف الفبا در دیوان خود اشعار بسیار زیبایی سروده است. به‌کارگیری نظریّه‌ای فراگیر در مطالعه این سروده‌ها که زمینه‌های فرهنگی هنر سنایی را پوشش دهد و نتیجه‌ای فراخور یک پژوهش را در بر داشته باشد، نیازی است آشکار. در مقاله حاضر، نگارنده بر پایه آرای چارلز سندرس پیرس به نشانه‌شناسی نگرش‌های الفبایی سنایی می‌پردازد و همه سروده‌های حروفی او را گزارش می‌...

[ 10 ] - اثبات رخداد‌های سبکی با استفاده از آمار استنباطی (مطالعة موردی: تشبیهات حروفی در سبک عراقی)

      سبک­شناسی با مطالعة بسامد­ها سر و کار دارد؛ از همین رو، به کارگیری تحلیل­های آماری در ارزیابی­های سبک­شناسانه بسیار سودمند است. از آنجا که آمارهای توصیفی، همیشه نمی­توانند نوسان­های سبکی را توضیح دهند، استفاده از روش­های آمار­ استنباطی از دقّت علمی بالایی در ارزیابی پدیدار­های سبکی برخوردار خواهد بود. سبک­سنجی، اصطلاحی است که برای پژوهش­های سبک­شناسانة مرتبط با رایانه وضع شده است. در مقالة...

[ 11 ] - کاربرد آرای پیرس در مطالعة نشانه‌های الفبایی دیوان شاعران (مطالعة موردی: دیوان انوری)

در مقاله‌ی حاضر، نگارنده، نخست جنبه‌های نشانه‌شناسی چارلز سندرس پیرس را تبیین می‌کند، آن‌گاه بر پایه‌ی آرای وی به نشانه‌شناسی نگرش‌های الفبایی انوری می‌پردازد و همه-ی سروده‌های حروفی او را گزارش و تحلیل می‌کند. نظریّه‌ی نشانه‌شناسی پیرس با دانش نقد بلاغی رایج در زبان فارسی پیوند تنگاتنگی دارد، امّا از توانش تفسیری بالاتری در مقایسه با آن برخوردار است و رسیدن به نتیجه‌ای علمی‌تر را میسّر می‌کند. در...

[ 12 ] - بررسی انواع اقتباس‌های قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه

دریافتن ژرفنای سروده­های بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوه­های تأثیرپذیری سروده­های حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته و گونه­های آن را در دیوان هر دو شاعر بازنموده است. تأثر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباس­های مستقیم و اقتباس­های غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام، ...

[ 13 ] - بررسی انواع اقتباس‌های قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه

دریافتن ژرفنای سروده­های بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوه­های تأثیرپذیری سروده­های حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته و گونه­های آن را در دیوان هر دو شاعر بازنموده است. تأثر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباس­های مستقیم و اقتباس­های غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام، ...

[ 14 ] - بررسی انواع اقتباس‌های قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه

دریافتن ژرفنای سروده‌های بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایه‌های قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوه‌های تأثیرپذیری سروده‌های حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونه‌های آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است. تأثّر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباس‌های مستقیم و اقتباس‌های غیرمستقیم جای می‌گیرد که هر کدام...

نویسندگان همکار