مرتضی محسنی
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران
[ 1 ] - جنبه های برﺟﺴﺘﮥ سبکی در موسیقی شعر ناصرخسرو
برای کسی که اندک اطّلاعِ سبکشناختی از ادوار شعر فارسی دارد، مسلّم است که قصاید ناصرخسرو هم از نظر فنّی و هم از لحاظ محتوایی بهکلی با قصاید سایر شاعران قرن پنجم هجری متفاوت است. این تفاوت حتی در حوزههایی از شعر او به چشم میخورد که شاعر برای ایجاد تنوّع و نوآوری با محدودیّت روبهروست. در این مقاله، سعی شده است از طریق مقایسة قصاید ناصرخسرو با سه تن از معروفترین معاصرانش (عنصری، فرخی و منوچهری) در ...
[ 2 ] - عوامل مؤثر درایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو
از میان تمامی زبان‌شناسانی که نظریه‌هایی دربارﮤ نقش‌های زبان ارائه کرده‌اند، به نظر می‌رسد که طرح ارتباطی یاکوبسن (1896- 1982) از دقت و شمول بیش‌تری برخوردار باشد. طبق نظرﯾﮥ ارتباطی یاکوبسن، هر ارتباط زبانی متشکل از شش عنصر است و یک پیام در اثر جهت‌گیری به سمت هرکدام از آن عناصر، دارای یک نقش غالب میشود. یکی از این نقش‌های شش‌گاﻧﮥ زبان، «نقش ترغیبی» است که در اثر تمرکز پیام بر مخاطب ایجاد می‌ش...
[ 3 ] - دگردیسی منطق گفتگویی در اشعار قیصر امین‌پور: از آرمانگرایی تا درون‌گرایی
نظریّة منطق گفتگویی باختین به بررسی زمینه‌های ایجاد گفتگو و چندصدایی در متون میپردازد. مطابق دیدگاه باختین، از آنجا که گفتگومندی در ذات یک اثر هنری نهفته است، در این مقاله، فضای گفتگویی حاکم بر مجموعة اشعار قیصر امین‌پور به عنوان یک شاعر برجستة معاصر مورد توجّه قرار گرفته است. حیات شعری قیصر امین‌پور به سال‌های 1386ـ1357 برمی‌گردد و اندیشة حاکم بر اشعار او، سه دورة مختلف آرمانگرایی، سرخوردگی و د...
[ 4 ] - بررسی و تحلیل ارتباطات غیرکلامی در حکایت حسنک وزیر
صاحبان آثار ادبی برای بیان مؤثرتر افکار و اندیشههای خود از ارتباطهای کلامی و غیرکلامی سود میجویند. هرچند شاعران و نویسندگان برای بیان زیبایی شناختی از زبان ادبی بهره میبرند از ارتباطهای غیرکلامی غافل نیستند. ارتباطهای غیرکلامی تمامی محرکهای غیرکلامی در یک محیط ارتباطی است که هم بهوسیلة منبع و هم استفادة آن از محیط بهوجود میآید و دارای ارزشهای پیامی بالقوه برای فرستنده و گیرنده است. ...
[ 5 ] - بررسی و مقایسه متناقضنما در غزلیات سنایی و عطار
متناقضنمایی در شعر، هم در حوزه زبان و هم در حوزه معنا باعث آشناییزدایی و برجستگی کلام میشود. این شگرد از دیرباز مورد توجه شاعران بوده و عواملی چون تحوّل تکاملی ادبیات از سادگی به پیچیدگی و آمیختگی عرفان با ادب فارسی در پیدایش و گسترش آن نقش داشته است. عناصر متناقضنما به صورت ترکیب یا تصویر پارادوکسی و جمله یا بیان پارادوکسی به کار می روند. در این مقاله ضمن تعریف متناقضنما و پیشینه و زمینه...
[ 6 ] - تحلیل بدرالشروح اکبرآبادی بر غزلیات حافظ )بر اساس نظریۀ زیبایی‌شناسی دریافت یاوس(
نظریۀ دریافت، بر جایگاه منحصر به فرد خواننده و عوامل اجتماعی در تداوم خوانش متن تأکید می‌ورزد. بدرالشروح اکبرآبادی در سال 1835م. در اوایل سال‌های استیلای انگلیس در هند نوشته‌شد. با توجه به اهمیّت روابط فرهنگی و ادبی ایران و هند در طول تاریخ و تفاوت‌ها و شباهت‌های ساختاری دو جامعه، در این مقاله تلاش میشود تا از طریق روش تحقیقی و توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، دریافت‌های اکبرآبادی متأثر ...
[ 7 ] - تحول شخصیت‌های زن در آثار سیمین دانشور و غزاله علی‌زاده
شخصیت یکی از مهم‌ترین عناصر داستان است. شخصیت‌های داستانی آفریده‌ی ذهن زمانمندِ نویسنده و بافتهای در تاروپود واقعیت و خیال است. شخصیت‌های داستان می‌تواند متأثر از برهم کنش ساختار اجتماعی و ساختار ذهنی نویسنده باشد. داستان موفق داستانی است که شخصیت‌های آن پویا هستند و در روند داستان متحول می‌شوند و به رشد و پویایی جامعه کمک می‌کنند. در زمینه‌ی تحول شخصیت‌ها در جهان داستان عواملی گوناگون چون: زمی...
[ 8 ] - ماهیت و جایگاه انواع مشارکت اجتماعی در ضرب المثل هایداستان نامه ی بهمنیاری
مشارکت کنشی اجتماعی است که عمل کنشگران را برای رسیدن به اهدافشان تسهیل میکند. مشارکت به مفهوم عمومی آن به عنوان عمل گروهی، پیشینهای به درازای زندگی بشر و سابقهی طولانی در حیات اجتماعی و فرهنگی مردم ایران دارد و با مفاهیمی چون تعاون،همکاری ویاریگری مرتبط است.این مقاله با رویکرد جامعهشناختی به بررسی امثال داستاننامه میپردازد و در آن مشارکت به عنوان یکی از مؤلفههای سرمایهی اجتماعی ...
[ 9 ] - تحلیل تطبیقی آیات و احادیث در شعر مشروطه (ملک‌الشعرا بهار، نسیم‌شمال و میرزاده عشقی)
ادبیّات فارسی که مهم‌ترین بعد هنر ایرانی است بستری مناسب برای عرضه شدن فرهنگ دینی به عنوانِ یکی از دستاوردهای معنوی بوده است. فرهنگ دینی به عنوان یکی از مهم‌ترین خرده‌فرهنگ‌ها تشکیل‌دهنده‌ی فرهنگِ کلّیِ جامعه‌ی ایران در پس از اسلام، همانند دیگر اجزای پیکره‌ی فرهنگ ایرانی، بخش مهمی از درون‌مایه‌‌ها و عواطف شعر فارسی را به خود اختصاص داده است. درون‌مایه‌های دینی که از منبع قرآن کریم و حدیث ش...
[ 10 ] - تحلیل غزلیات حافظ براساس نظریه زیبایی شناسی انتقادی (مکتب فرانکفورت)
شمس‌الدین محمد حافظ‌شیرازی ازجمله معدود شاعران ایرانی است‌که با فراتربردن خود به‌مثابة حلقه‌ای از حلقه‌های جبر اجتماعیِ قرن هشتم ﻫ.ق.، بر فراز جریان‌ها‌‌ی اجتماعی زمان ایستاد. حافظ با خروج از نظم به‌بندکشانندة قرن هشت به نقد ساختار اجتماعی در حوزة ساختار شعر پرداخته است. نخست، نظریة زیبایی‌شناسی انتقادی را که یکی از دستاوردهای مکتب فرانکفورت آلمان در قرن بیستم م. است مختصر و کوتاه معرفی کرده‌ای...
[ 11 ] - تأثیر بافت بر هویت؛ بررسی رویکرد سعدی نسبت به مواجهه با «دیگری» در گلستان و غزلیات
هویت مفهومی متکثّر و چندبعدی است. این ویژگی باعث میشود تا هویت در بافتهای گوناگون جلوه‌های متفاوت داشته باشد. تغییرات هویت در تغییر رفتار شخص قابل مشاهده است. بر این اساس ممکن است شخصی واحد در بافتهای گوناگون، هویتی و رفتارهایی متفاوت بروز دهد. مواجهه با «دیگری» از جلوه‌های مهم رویکرد انسان است. در این مواجهه‌ی سرنوشت‌ساز، انتخاب میان خشونت یا مدارا اهمیت بسیار دارد؛ خشونت فضا را بر «دیگری» م...
[ 12 ] - نقش کنایه در ارتباطهای غیرکلامی تاریخ بیهقی
بیهقی به عنوان نویسنده‌ای هوشمند برای آفرینش تاریخی زنده از شگردهای گونه‌گونی ازجمله ارتباط غیرکلامی بهره برده است. وی برای طرح مؤثرتر معنا با ارتباط غیرکلامی به پیوند این شیوه با استفاده از دستمایه‌های بیانی از جمله کنایه پرداخته‌است. ارتباط غیرکلامی عبارت است از تمامی محرّک‌های غیرکلامی در یک محیط ارتباطی که هم به وسیله‌ی منبع (فرستنده) و هم استفاده‌ی آن از محیط به وجود میآید و دارای ارزش پیا...
[ 13 ] - شگردهای بدیع لفظی در داستان‌نامة بهمنیاری و ضرب‌المثل‌های مازندرانی
موضوع این مقاله، شگردهای بدیع لفظی در داستان‌نامة بهمنیاری و ضرب‌المثل‌های مازندرانی است. مَثل‌ها به عنوان یکی از بخش‌های ادبیّات عامیانه، گرچه در ظاهر از آرایه‌های زیبایی‌شناسی بدورند، کمتر مَثلی را می‌توان یافت که از شگردهای بلاغی بی‌بهره باشد. یکی از عوامل مهمّی که سبب زیبایی و اثرگذاری مثل میشود، آرایه‌های لفظی است. در این نوشتار، شگردهای بدیع لفظی در 6023 مث...
[ 14 ] - معیارهای تمییز وقایع خیال منفصل به‌مدد روش هانری کربن در تذکره‌الاولیاء
از دوران قدیم همواره گروهی به وجود مراتبی برای عالم معتقد بوده‌اند. عالم خیال منفصل، به‌عنوان عالمی واسطه بین عالم ماده و عالم عقل- و البته تحت عناوین مختلف- در جهان اسلام مطرح شد. قوۀ خیال نیز قوۀ میانجی حس و عقل درنظر گرفته شد. از طرفی در میان ملل مختلف، تجارب دینی و عرفانی‌ای وجود داشته است که از آن با نام‌های متفاوتی مانند کرامات، خوارق عادات و... نامبرده میشود. در میان صوفیه، این موضوعات ...
نویسندگان همکار