محبوبه همتیان
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
[ 1 ] - ویژگی های متکلم بلیغ براساس دیدگاههای بلاغیون از آغاز تا امروز
بلاغیون و منتقدان ادبی پیش از عبدالقاهرجرجانی دربارة اصطلاح «بلاغت» کلیاتی را بیان کرده اند، اما در هیچ‌یک از آثارشان به طور روشن و دقیق دربارة حد و مرز بلاغت کلام یا متکلم بلیغ سخن نگفتهاند. تنها در کتابهای بلاغی پس از جرجانی کوشش شده است معیارهایی برای کلام بلیغ مشخص شود. در این تألیفات که بیشتر رویکردی سلبی به شرایط فصیح و بلیغ بودن کلمه و کلام دارند، کلمه و کلامی فصیح دانسته شده است...
[ 2 ] - جایگاه «ندا و منادا» در دستور زبان فارسی و علم معانی
در همه کتابهای بلاغی عربی و فارسی «جمله های ندا» از نوع انشاء طلبی شمرده شده است و به صرف ذکر حرف «ندا» یا حرف «ندا و منادا» و یا وجود آهنگ و لحن «ندایی» در یک جمله، آن را انشاء طلبی به شمار آورده و دارای معانی و مقاصد ثانوی دانستهاند. مبحث ندا در زبان، موضوعی قابل تأمل است و با بررسی شواهد مشخص میشود، ندا اقسامی دارد که نمیتوان برای همة آنها حکم واحدی صادر کرد؛ زیرا هر کدام ویژگی های خاصی ...
[ 3 ] - بررسی نحوه تبویب فصوص الحکم ابن‌عربی
Fusus al-Hikam (translated as The Ringstones of Wisdoms) is presumed to be one of the most significant mystical works with specific characteristics. Even in the very first years of its publication, it motivated scholars to concentrate on it. One of the characteristics of this book is perceived to be its’ approach for classifying data in different chapters and entitling these chapters. Interpret...
[ 4 ] - نقد و بررسی سیر بحث «اقتضای حال»
مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان میدهد که توجّه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقل‌شده برای بلاغت، از اساسی‌‌ترین معیارهای بلاغت کلام و متکلّم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمّیّت توجّه به آن در دوره‌‌های مختلف، از محوری‌‌ترین مبانی مباحث بلاغی است، در هیچ‌یک از منابع قدیم و جدید، مبانی نظری آن تبیین نشده است. در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاههای گوناگون دربارة این موضوع، مش...
[ 5 ] - تبیین دلایل وقفه در سرودن مثنوی از زبان مولوی
یکی از بحثبرانگیزترین بخش‌های مثنوی که همواره دیدگاههای متفاوتی در تأویل و تفسیر آن مطرح شده است، ابیات نخستین دفتر دوم آن است. در این ابیات، مولوی به‌صورت ضمنی و غیرصریح، درباره علت ایجاد وقفه در سیر سرودن مثنوی سخن می‌گوید؛ البته شارحان مثنوی نیز در تفسیر و شرح این ابیات و توجیه این تأخیر، مطالب گوناگون و مختلفی بیان‌کرده‌اند. در این پژوهش، با نگاهی متفاوت و با اندکی تأمل در مفاهیم دیباچه‌ه...
[ 6 ] - مبانی شرح‌نویسی بر متون ادبی
بررسی شرح‌هایی که بر متون گوناگون تألیف شده است و مقایسة رویکرد و روش آنها، نشان میدهد که آنها از سبک و سیاق ثابت و یکسانی که مبنایی مشخص و تعریف‌شده داشته باشد، پیروی نمی‌کنند. برای شرح متن اتخاذ روشی علمی متناسب با ماهیت آن، لازم و ضروری است؛ بنابراین برای رسیدن به چنین روشی، شارح باید با درنظر گرفتن نوع متن، سطح مخاطبان و هدف خود از شرح‌نویسی، روشی را برگزیند که با ویژگیهای هر متن بیشتری...
[ 7 ] - مقایسه تحلیلی طرح و محتوای نمایشنامه «پرنده آبی» از موریس مترلینگ با منظومه عرفانی «منطق الطیر» عطار
نوشتار حاضرتحلیلی است، از نمایشنامه نمادین «پرنده آبی» اثر موریس مترلینگ نویسنده بلژیکی قرن نوزدهم و بیان مفاهیم نمادین حوادث و رویدادهای ذکر شده در این نمایشنامه و مقایسه طرح کلّی و مفاهیم نهایی آن با «منطق الطیر» از آثار برگزیده عرفانی شیخ فریدالدّین عطّار نیشابوری شاعر بزرگ قرن ششم هجری. روح کلّی موجود در این آثار که همان جستجو برای درک حقیقت و یافتن مطلوب مورد نظر، از جنبه‌های مشترک این دو اثر ...
[ 8 ] - تحلیل بلاغی عوامل مؤثر در ساختار کلامی «کوثر» قرآن
سورة کوثر، موجزترین و در عین حال، یکی از تأثیرگذارترین سوره های قرآن است که در عین ایجاز، می‌توان همه جنبه‌های کامل بلاغی یک کلام را در آن یافت؛ به‌طوری که پیام رسانی که وظیفه اصلی کلام است، در آن به حد نهایت رعایت شده است. این سوره که در شرایط خاص و متناسب با موقعیت ویژه‌ای نازل شده است، مضمون و محتوایی واحد دارد که وحدت و یکپارچگی خاصی بین آیات سه‌گانه آن برقرار کرده است. به طورکلی برای اثبا...
[ 9 ] - بررسی تحلیلی عشق عذری در لیلی و مجنون مکتبی شیرازی
مکتبی شیرازی از شاعران پایان قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری و یکی از معروفترین نظیره‌پردازان لیلی و مجنون نظامی است. مشخصة بارز اثر او، چگونگی طرح خصوصیّات عشق عذری در میان برترین مقلّدان نظامی و حتّی خود نظامی است. عشق عذری با توجه به حدیث مشهور پیامبر (ص) سه ویژگی عمده دارد: عشق پاک و عفیف به دور از هرگونه هوای نفسانی 2- مکتوم نهادن راز عشق 3- مرگ عشاق در راه عشق. از دیگر ویژگیهای آن، عبارت است ا...
[ 10 ] - حادثه‌محوری و هدف‌محوری در دو ترکیببند عاشورایی (مقایسة ساختار بلاغی و محتوای دوازده‌بند محتشم و چهارده‌بند قزوه)
ادبیات پایداری در معنی عام، به ادبیاتی گفتهمیشود که نوعی مقاومت در برابر هجوم‌های فکری، سیاسی، فرهنگی و نظامی را القامیکند. در این صورت، ادبیات عاشورایی را باید از برترین و زیباترین نوع ادبیات پایداری دانست. در این پژوهش از میان اشعار عاشورایی، دو ترکیببند محتشم کاشانی و علیرضا قزوه، از نظر صورت و محتوا با یکدیگر مقایسه شدهاست. بررسی ویژگیهای این اشعار نشان میدهد؛ مح...
[ 11 ] - تبیین نظر جرجانی در مبحث احوال مسند و مسندٌالیه و نقدی بر این مبحث در کتابهای بلاغی
در علم معانی که یکی از شاخه‌های علم بلاغت است، دربارة چرایی ساختارهای زبانی و لایه‌های معنایی آنها سخن گفته میشود و به دلیل مباحث زبانی‌ای که در این علم مطرح میشود، اشتراکاتی با علم نحو دارد؛ چنان‌که عبدالقاهرجرجانی مبدع این فن، آن را علم معانی‌النحو می‌نامد. یکی از مباحث هشت‌گانة این علم که در همة کتابهای بلاغت، از قدیمی‌ترین آثار تا تألیفات متأخّر، ذیل بحث از احوال اسناد خبر...
[ 12 ] - Battle of Ayyārs: An Analysis of Methods, Tricks and Tools Based on the Story of "Hossein-e Kurd-e Shabesstari"
The story of Hossein Kurd is considered to be a fiction book of folk literature and can be considered as one of the stories of Ayyārs. The origin of this story and its events is a report of the social situation of Iran in part of the Safavid era, which refers to the traditions of the Ayyārs on that particular date that have not been mentioned so far. The traditions of their battles and wars are...
نویسندگان همکار