محسن جوادی

استاد فلسفه دانشگاه قم

[ 1 ] - تحلیل رابطۀ دین و اخلاق از نگاه ابن‌تیمیه و آدامز

مسئلۀ‌ این پژوهش، تحلیل و مقایسۀ نسبت دین و اخلاق از نگاه ابن‌تیمیه و رابرت آدامز است. در مسیر دریافت پاسخ، موضع این دو متفکر را در چهار بخش به تفصیل بررسی کرده‌ایم. حاصل مقایسه این است که از نگاه ابن‌تیمیه، اخلاق در تمام ساحت‌های چهارگانۀ وجودی، معرفتی، معنایی، و هنجاری به دین وابسته است. اما آدامز، در عین وابسته انگاشتن اخلاق به دین در دو ساحت وجودی و هنجاری، در بحث از نسبت معرفتی و معنایی، ب...

[ 2 ] - Avicenna on the Angelological Relevance of Mystical Experience

Avicenna is a renowned peripatetic philosopher whose rationality continuously draws the attention of many scholars. In many of his works, he resorts to the hierarchy of intellects (angels) to explain the process of the emanation of the multiplicity from the One, as well as the emergence of beings. As these intellects are among the ontological causes of the human soul in the arc of descent, they...

[ 3 ] - KIERKEGAARD AND THE ASH‘ARITES ON REASON AND THEOLOGY

Neither the Ash‘arites nor Kierkegaard’s systems of theology are anti-rational, for Kierkegaard regards the contradiction present in the object of faith as absolute rather than logical, suggesting thereby the existential dialectics for understanding this contradiction instead of resolving it. The Ash‘arites also hold that one can understand the existence of God through absolute reason, or reaso...

[ 4 ] - تحلیل و توجیه اعمال فراوظیفه در فلسفه‌ی اخلاق

یکی از مباحث اخلاقی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و پرسش‌ها و چالش‌های جذابی در فلسفه‌ی اخلاق به‌وجود آورده، بحث اعمال فراوظیفه است. اعمالی که به‌واسطه‌ی ویژگی‌های خاص خود، به‌ظاهر در هیچ‌یک از تقسیم‌بندی‌های سنتی فعل اخلاقی یعنی ضروری، جایز و ممنوع نمی‌گنجند. مفهوم فراوظیفه در اصل، ریشه در سنت‌های دینی و اخلاقی و رویکردهای فضیلت‌محور دارد که فرد را به تعالی معنوی ازطریق هدف‌گیری قله‌های...

[ 5 ] - اخلاقِ مبتنی بر طبیعت؛ بررسیِ رهیافت هستی شناختیِ علامه طباطبایی و فینیس

اخلاقِ مبتنی بر طبیعت، روش فهم سعادت بر اساس ظرفیت‌ها و قوای طبیعی انسان است که در سنت یونانی و به‌ویژه در ارسطو وجود داشته و بعدها در نگرش آکوییناس و سنّت آکویینی دنبال شده است. جان ‌فینیس، که از جمله اندیشمندان معاصر و از پیروان این سنّت اخلاقی بوده، کوشیده است به پیروی از آکوییناس مسیر فهم و تحقق سعادت آدمی را بر اخلاقِ مبتنی بر طبیعت ترسیم کند. علامه طباطبایی نیز دیدگاه‌های اخلاقیِ خود را بر سرش...

[ 6 ] - جایگاه خداباوری گشوده به‌عنوان رویکردی نوین در میان انواع خداباوری

خداباوری گشوده بهعنوان رویکرد جدیدی در عرصۀ الهیات و فلسفة دین، نظریات و دیدگاههایی را مطرح کرده است که هم به لحاظ فلسفی و هم به لحاظ الهیاتی (کلامی) توجه بسیاری از اندیشمندان معاصر را به خود جلب کرده است. مدعای اصلی و اساسی حامیان این رویکرد این است که بسیاری از آموزههای رایج دربارۀ ذات و صفات خدا (و بهطور خاص صفاتی مانند علم پیشین خدا، تغییر‌ناپذیری، انفعالناپذیری و بیزمانبودن خدا)، بر...

[ 7 ] - پایه‎های هستی‎شناختی نظریۀ اخلاق اطلاعات فلوریدی

مقاله حاضر قصد دارد که با جستجوی ریشه‎های هستی‎شناختی نظریۀ اخلاق اطلاعات فلوریدی، فهم عمیق‎تری را در باب پیش‎فرض‎های آن در باب خدا، انسان و جهان به دست دهد. روش این مقاله، سندی (Documentary Research) و رویکرد آن تحلیل مفهومی (Conceptual Analysis) است. برای باز کردن یک مفهوم یا ارائه تحلیل‌های بدیل دربارۀ آن، با استفاده از روش سندی مستندات اصلی‌ که پایۀ استدلال هستند، جمع‌آوری کرده و با تکیه بر...

[ 8 ] - نقش شانس در سعادت آدمی با نظر به دیدگاه جولیا آناس

وارد کردن شانس به حوزۀ اخلاق به این معناست کهعواملی خارج از کنترل شخص‌ در سعادت‌مندی او دخیل‌ و دارای تأثیر‌اند. از آن‌جا که ارسطو نیل به سعادت را به داشتن فضایل و بهره‌مندی از خواسته‌های بیرونی منوط کرده و «خوش‌بخت بودنِ طبیعی انسان‌ها» را نیز مسئله‌ای اخلاقی انگاشته است، به‌ نظر می‌رسد به‌نوعی شانسِ محیطی و نهادینه را به سعادت آدمی راه داده است، اما با این همه، شانس را در ارزیابی مسئولیت و شأن ...

[ 9 ] - خودآگاهی و تبیین استنتاج گرایانه کسام از آن

فیلسوفان در پاسخ به این سؤال که چگونه حالات ذهنی خودمان را می دانیم، تبیین های متعددی ارائه کرده اند.کسام در پاسخ به این سؤال، نظریه استنتاج گرایی را مطرح کرده است. به اعتقاد او بر خلاف آنچه شهوداً احساس می کنیم، هیچ نوع دسترسی بیواسطه به حالات ذهنی خود نداریم؛ بلکه ما بر اساس یک سری شواهد بیرونی و درونی، و از طریق فرایند استنتاج، حالات ذهنی مان را می شناسیم. بویل این تبی...

[ 10 ] - بود و نمود؛ تحلیل دیدگاه ملاصدرا دربارۀ وحدت وجود

حقیقت وجود مهم‌ترین مسئلۀ محوری در حوزۀ فلسفه و عرفان اسلامی به‌شمار میرود و اندیشمندان این دو حوزه، دیدگاههای متفاوتی دربارۀ وحدت یا کثرت وجود ارائه نموده‌اند. گرچه خاستگاه وحدت وجود را باید عرفان دانست لکن به‌دلیل تناسب با موضوع فلسفه، این مسئله به قلمرو حکمت نیز وارد شده و بر فضای تفکر فلسفی تأثیر گذاشته است. صدرالمتألهین یکی از حکیمانی است که تلاش گستردهای در جهت برهانی نمودن مدعای عارفا...

[ 11 ] - فلسفه اخلاق استاد جوادی آملی

استاد جوادی آملی ماهیت گزاره‌های اخلاقی را اعتباری می‌داند. اعتبار یک فعل نفسانی است که انسان با توجه به واقعیت‌های موجود و غایات مطلوب، قبل از هر عملی عموماً و نیز قبل از عمل اخلاقی خصوصاً مرتکب می‌شود. نظریۀ اعتبار نظریه‌ای است در باب فلسفۀ عمل به طور عام و فلسفۀ اخلاق به طور خاص. به تصریح ایشان ماهیت گزاره‌های اخلاقی انشائی است که ابراز همان اعتبار است و گزاره‌های اخلاقی که صورت خبری دارند نیز...

[ 12 ] - «پدر ناکارآمد» بررسی علل گرایش به الحاد از دیدگاه جان. جی. پاسکویینی

مطالعات میان‌رشته‌ای و افزایش سطح تعامل میان رشته‌های مختلف علوم انسانی در بررسی‌ها و مطالعات اخیر جایگاه ویژه‌ای یافته است. علل گرایش به الحاد نیز موضوعی است که امکان دارد از زوایای مختلف روانشناسانه، جامعه‌شناسانه و دین‌شناسانه بررسی شود. در این مقاله چرایی و چگونگی تأثیرگذاری علل غیرفلسفی مانند آسیب‌های عاطفی، روانی، تربیتی و فضای فکری و فرهنگی جامعه (که اغلب توسط روشنفکران رهبری می‌شود) برر...

[ 13 ] - A Comparative Study of Plato’s Allegory of the Cave and Suhrawardī’s Tale of the Western Exile

An important allegory throughout the history of philosophy is Plato’s allegory of the cave. There are remarkable similarities between this allegory and an allegory from Islamic philosophy—that of western exile (al-ghurba al-gharbiyya) proposed by Suhrawardī. This paper seeks to consider fundamental components and issues within the two allegories, including the issue of the soul as the ...

[ 14 ] - پژوهشی پیرامون هنر از حیث اعتباری بودن براساس نظریۀ اعتباریات علامه سیدمحمدحسین طباطبایی

در مقالۀ حاضر نشان داده شده که اگر احکام «شیء الف اثر هنری است.» و «صاحب اثر/ زید هنرمند است.» احکامی اعتباری و مفاهیم «هنر» و «هنرمند» نیز مفاهیم و معانی اعتباری دانسته شوند، به چه نتایجی میتوان رسید. تبیین مبانی معرفت‌ شناسانۀ هنر، رابطۀ هنر با حقیقت، هنر بهمثابۀ وسیلۀ رساندن آدمی به کمال حقیقی، ارتباط هنر با زندگی فردی و اجتماعی، هنر بهعنوان اعتباری قراردادی و این‌که نمی‌توان از مفهوم هن...

[ 15 ] - ارزیابی رویکرد فایده‌گرایی کلاسیک به مسئولیت‌اخلاقی در قبال دیگری

فایده‌گرایی از جمله نظریه‌های اخلاق هنجاری است که به خیرخواهی همگانی توجه دارد. در این پژوهش تلاش می‌شود با روش تحلیل فلسفی و با تأکید بر دیدگاه بنتام و میل، رویکرد فایده‌گرایی به مسئولیت اخلاقی تبیین گردد. فایده‌گرایان با نفی استحقاق و سزاواری در مسئولیت اخلاقی، خاستگاه مسئولیت را لذّت و الم می‌دانند و در ارزیابی‌ها به ‌نتایج عمل نظردارند و گسترۀ مسئولیت را همگانی می‌دانند. نتیجه اینکه مسئولیت ...

[ 16 ] - از کوگیتو تا یقین (بررسی مقایسه ای یقین در حکمت صدرایی و فلسفه دکارتی با تأکید بر جنبة الاهیاتی)

یقین، از نگاه ملاصدرا تصدیق همراه با اعتقاد جازم و مطابق با واقع است که صرفاً با دستیابی به مبادی و اسباب به مدد اتصال نفس قدسی با ملائکه و دریافت علوم از آن ها فراهم میآید. یقین از نگاه دکارت، وضوح و تمایزی که در حوزة روابط اعداد ریاضی و هندسی وجود دارد، در زندگی عینی و واقعی هم جاری است و همان معیار یقین است که با یقین عقلی به وجود ...

[ 17 ] - دوستی‌‌، دغدغۀ دیگری؛ با تکیه بر آراء جولیا آناس در کتاب اخلاق سعادت

احیای دوبارۀ اخلاق فضیلت در سدۀ پیشین سرآغازی برای بحث‌های فلسفی جدیدی در حوزۀ دوستی قلمداد می‌شود. مکاتب نو ارسطویی که تعریف ارسطو از سعادت را مفهومی کم‌مایه تلقی می‌کنند‌‌، با احیا و نیز جرح و تعدیل مفاهیم ارسطویی و مکاتب پساارسطویی دوران باستان «دوستی» و «دغدغۀ دیگری» را به‌مثابۀ مؤلفه‌های جدایی‌ناپذیر از سعادت‌مندی آدمی به تعریف سعادت وارد کرده‌اند. افزون بر آن‌‌، چون مکاتب ارسطویی باستانی ...

[ 18 ] - ارزیابی استدلال‌های کلامیِ مبتنی بر صفت حکمت الهی، با تأکید بر آرای فیاض لاهیجی

استفاده از صفت حکمت الهی در استدلال‌های متکلمان به‌صورت مستقل یا به‌عنوان مبنایی برای اصلی دیگر، رواج بسیاری داشته است. نویسندگان، استدلال‌های لاهیجی را که بر این صفت مبتنی هستند، با روش تحلیل منطقی نقد و بررسی می‌کنند. استفاده از این صفت، دستکم در پاره‌ای از موارد، ناصحیح است و استدلال‌ها به‌لحاظ منطقی منتج نیستند. به‌نظر می‌رسد غالباً استفادۀ از این صفت به‌صورت پسینی بوده و تنها به‌منظور مستدل...

[ 19 ] - تحلیل و نقد استدلال بر اساس جهت مطابقت به سود نظریه هیومی انگیزش

«نظریهٔ هیومی انگیزش»، به سبب قوّت آن در تبیین اعمال قصدی، جذابیتی قابل ‌توجه دارد‌‌‌‌. این نظریه، اعمال قصدیِ فاعل را بر اساس یک میل سابق او و یک باور دربارۀ چگونگی برآورده کردن آن میل تبیین می‌کند و می‌‌توان محتوای آن را در قالب این جمله بیان کرد: «فاعل A برانگیخته می‌‌شود که عمل Φ را انجام دهد، تنها اگر‌‌ و تنها چون‌‌‌‌، A یک میل پیشین به Ψ و یک باور داشته باشد (دارد) که با انجام Φ میل پیشین او...

[ 20 ] - تحقق نفس قبل از بدن در نظریه حدوث جسمانی

با تدقیق در نظریه «جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودنِ نفس انسانی» و بستر فکری آن، متوجهِ کینونتی از نفس می‌شویم که به واسطه سبب، قبل از ابدان و با حفظ هویت وتکثر معلولی تحقق دارد و در عین اشتمال بر مراتب پایینتر طوری از اطوار حقیقت نفس است. بدون لحاظ این کینونت، فهم نظریه، ناتمام بلکه به کلی غلط خواهد بود.این کینونت، اطلاق و وحدت نسبی دارد بنابراین سلسلهای از این کینونت‌ها قابل فرض است تا اینک...

[ 21 ] - بررسی و تبیین نظریه عدالت عام در دیدگاه قدیس توماس آکویناس

عدالت عام فضیلتی است که افراد را به نظم و خیرات جمعی دعوت می‌کند تا به وسیله آن به سعادت برسند. مقالۀ حاضر به بررسی و تبیین نظریۀ عدالت عام و خیر مشترک و نقش آن در جهت دهی و تنظیم و ترویج قانون از دیدگاه آکویناس می پردازد. آکویناس با تاسی از ارسطو و الهیات مسیحی عدالت عام را به عنوان فضیلت عامی می‌داند که دارای موضوع خاص یعنی خیر مشترک است. عدالت عام همان فضیلت است که از جهت محتوا و جوهر با فضی...