محمود مختاری
استادیار دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فنّاوری
[ 1 ] - تحلیل خطای علمی در چارچوب معرفت‌شناسی اعتمادگرا (با تأکید بر دیدگاه سوسا
تحلیل معرفت‌شناختی خطا اصولاً می‌تواند بر اساس تحلیل خطای ناشی از نقص خودِ باور، خطای حاصل از کذب باور یا خطای در توجیه صورت گیرد. اما به نظر می‌رسد خطای قابل انتساب به فاعل شناسا، داشتن باور معیوب، یا عدم دستیابی وی به صدق نیست بلکه خطای وی در توجیه است. این مقاله، در چارچوب نظریه‌های توجیه اعتمادگرا به تحلیل خطای علمی می‌پردازد. در این راستا با برررسی دیدگاه‌های اعتمادگرایانه آلوین گلدمن (اعتما...
[ 2 ] - پیش‌بینی‌‌ناپذیری سرنوشت جهان تندشونده
شتاب مثبت انبساط جهان، که در 1998 کشف شد، منجر به یک محدودیت یا افق مشاهدتی موسوم به افق رویداد کیهان‌شناختی می‌شود. به طوری که، مشاهده‌پذیرهای کیهانی در حال خروج تدریجی از افق علّی ما هستند. لارنس کراس، کیهان‌شناس امریکایی، پیش‌بینی می‌کند که کیهان‌شناسان در آیندة دور، بر اساس شواهد آن زمان، معتقد به نظریة جهان استاتیک خواهند شد. در این مقاله با بررسی پیشفرضهای کراس نشان داده می‌شود که پیش‌ب...
[ 3 ] - واقعیت فیزیکی در نظریة الکترومغناطیس کلاسیک
در خصوص مفهوم میدان در نظریة الکترومغناطیس ـ همچون دیگر مفاهیم فیزیک ـ رویکردهای مختلفی وجود دارد که عملیات‌گرایی و واقع‌گرایی از مطرح‌ترین آن‌ها هستند. در این مقاله ابتدا دیدگاه‌های تجربه‌گرایانة کارنپ و بریجمن مطرح می‌شود و سپس نگاه واقع‌گرایانة مارک لنگ بر‌اساس کتاب مقدمه‌ای بر فلسفة فیزیک (Lange, 2002) وی مورد بررسی قرار می‌گیرد. مارک لنگ در این کتاب به دو مسئلة اساسی می‌پردازد: «چرا کنش از...
[ 4 ] - صدق قضایای این‌همانی در علوم طبیعی
دیدگاه جوزف لاپورت در خصوص قضایای این‌همانی در علوم طبیعی، به‌عنوان یک رقیب جدی در برابر رویکرد رایج کریپکی- پاتنم مطرح است. ویژگی اصلی لاپورت این است که، بر خلاف بسیاری از منتقدین سنتی کریپیکی و پاتنم، در مکتب ذات‌گرایی جای می‌گیرد و وجود ذات‌های واقعی انواع را می‌پذیرد ولی بر این ادعای رایج که ذات انواع کشف می‌شود خدشه وارد می‌کند. لاپورت استدلالات خود را بیشتر مبتنی بر ابهام واژه‌های انواع ط...
[ 5 ] - علّیت و پیش‌بینی در کیهانشناسی مدرن
کیهانشناسی مدرن، علمی متکی بر شواهد تجربی است ولی اصول فلسفی و پیشفرضهای متافیزیکی نقش بسیار مهمی در آن دارند. نظریه نسبیت عام اینشتین که یکی از ابزارهای اصلی کیهانشناسی است، یک نظریه فیزیکی موجبیتی است (به جز در تکینگی‌ها) و لذا انتظار می‌رود طبق معادلات میدان اینشتین بتوان تحول بزرگ-مقیاس جهان را پیش‌بینی کرد. اما کشف شتاب مثبت جهان در پایان قرن گذشته نشان داد که موضوع پیش‌بینی آینده ج...
[ 6 ] - تحلیلی فلسفی از معیار موجبیت فیزیکی
مسأله اصلی این مقاله این است که آیا علم فیزیک عهده‌دار تحقیق در خصوص موجبیتی بودن (یا نبودن) جهان است یا متافیزیک؟ در این مقاله ضمن دفاع از ادعای تقدم اصول عام متافیزیکی بر نظریه‌های فیزیک، ابتنای معیار موجبیت فیزیکی بر اساس متافیزیک صدرایی نشان داده می‌شود. در این راستا ابتدا دو ایده رونوشت کلی جهان و نیز تحول منحصر به فرد سیستم، به عنوان معیار موجبیت در سیستم‌های فیزیکی مورد ارزیابی قرار می‌گ...
[ 7 ] - ملاحظات فلسفی در تکنولوژی هسته‌ای
این مقاله حاصل کندوکاو در این مسئله است که؛ آیا تأمّل فلسفی در خصوص تکنولوژی هسته‌ای، از تأمّل عام فلسفی در باب تکنولوژی متمایز است یا خیر؟ و آیا چنین مطالعه خاصّی می‌تواند بینشی در فلسفۀ تکنولوژی ارائه نماید؟ از دو رویکرد اصلی در فلسفه تکنولوژی؛ یعنی فلسفۀ کلاسیک تکنولوژی و فلسفۀ تکنولوژی پس از چرخش تجربی، نخست در چارچوب سنت‌هایی همچون مارکسیسم و پدیدارشناسی با توجه به کلّیت یا ذات (و نه تفاوت‌ها...
نویسندگان همکار