ایرج نیک سرشت
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران،
[ 1 ] - جهانشناسی ابویوسف یعقوب بن اسحاق کِندی
کِندی نخستین محصول مهمّ دوران گذار از کلام به فلسفه بود که با اتّکا به آثار مکتب ارسطویی تلاش کرد جهانشناسی قابل دفاعی در برابر اندیشههای وارداتی به عالَم اسلام عرضه کند. او فلسفهی اولی را اشرف علوم بهشمار میآورد و علوم مبتنی بر برهان را مفید یقین میدانست.کِندیبا بهرهگیری از مفهوم «ابداع» در تبیین آغاز آفرینش، به نظریّهی خلق از عدم، تناهی حرکت، متناهی بودن زمان و مکان و در نتیجه، حدوث عالَم و ...
[ 2 ] - نقد و بررسی اصول نورشناسی غلامحسین جونپوری
در این مقاله فصل دوم از کتاب جامع بهادرخانی با موضوع نورشناسی برای شرح و نقد برگزیده شده است. سوال مبنایی این مقاله بررسی میزان اثرپذیری نورشناسی جامع بهادرخانی از مکاتب قدیم و جدید است. فرضیه اصلی این است که جامع بهادرخانی با وجود تمام پیشرفت‌های حاصل شده در نورشناسی جدید، همچنان بر اساس متون نورشناسی هندسی دوره یونانی و دوره اسلامی موجود در زمان خود به نورشناسی می‌نگرد و پافراتر از ریاضیات اق...
[ 3 ] - مسأله بساطت فلک محدّدالجهات و مناقشۀ قوشچی در آن )با تأکید بر مقصد دوّم از فصل دوّم شرح تجرید الاعتقاد (
استفاده از مفهوم فلک برای تبیین حرکت سیّارات و همچنین مفهوم آن در فلسفۀ طبیعی به یونان باستان باز می‌گردد. افلاطون و ارسطو مفاهیم فلسفی و ائودوکسوس و بطلمیوس مفاهیم نجومی آن را تبیین کردند. فلاسفه و ستاره‌شناسان دورۀ اسلامی مفهوم فلک را توسعه دادند و مفاهیم فلسفی تازه‌ای را با استفاده از آن بنا نهادند. دانشمندان اسلامی فلکی را به افلاک بطلمیوسی، که تعداد آنها هشت بود، افزودند و احتمالاً نخستین با...
[ 4 ] - سنّت‌گرایی علمی مسلمانان شبه قارّه هند در مقایسه با ایران در سده نوزدهم
پس از گسترش موج تجددگرایی در ایران در سده نوزدهم، تقریباً همه متون علمی کهن به کناری گذاشته شد و به جای آن از متون ترجمه شده غربی برای تدریس در مراکز علمی استفاده شد. در همین سده در هند، برخلاف ایران، با وجود حضور استعماری بریتانیا و گسترش علوم و فنون جدید، همچنان متون فارسی و عربی دانشمندان ایرانی به‌عنوان کتاب مرجع و منبع درسی، استفاده می‌شد. در این پژوهش، با استفاده، علل و عوامل وفاداری مسلما...
[ 5 ] - علم الحیل در دوره افول تمدن اسلامی تصحیح و بررسی بخش فواره‌های کتاب «الطُرُق السَّنیه فی الآلات الرُوحانیه»
یکی از موضوعاتی که دانشمندان علم الحیل (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) به آن پرداخته‌اند، طراحی فواره‌هایی است که به‌طور خودکار و در فواصل زمانی مشخص تغییر شکل می‌دهند. سه نمونه از این‌گونه فواره‌ها، در کنار یک فواره بدون تغییر شکل، در کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه تألیف تقی‌الدین محمد بن معروف ملقب به راصد (م. 993 ق / 1585 م)، دانشمند بزرگ قرن دهم هجری و منجم‌باشی رصدخانه استانبول آمده اس...
[ 6 ] - نجم الدوله و فیزیک
با نظر به نقش عبدالغفار نجم‌الدوله در ورود علوم جدید به ایران، متوجه خواهیم شد که وی در ورود فیزیک جدید نیز تأثیرگذار بوده است. عبدالغفار در این رشته، هم دارای تألیف و هم دارای ترجمه می‌باشد. تعدادی از آثار منتسب به وی در زمینۀ فیزیک عبارتند از؛ جرثقیل (ترجمه‌ای از پوانسو)، تکافو قوا (ستاتیک)، فیزیک و شیمی و علم بخارات. از این میان تاکنون تصاویر دو نسخه به دست ما رسیده است. یکی نسخۀ اصول علم ست...
نویسندگان همکار