محمدتقی کرمی
استادیار؛ دانشکدۀ علوم اجتماعی؛ دانشگاه علامه طباطبایی؛ تهران؛ ایران
[ 1 ] - نقد و بررسی نسبت خداوند با بشر (دوئالیسم تجرد - تجسد) در آرای فمینیستی دیلی، ایریگاری، جانتزن و اندرسون
مقالۀ حاضر به اهمیت خداوند در آثار فمینیستی، انتقادهای الهیدانان و فیلسوفان فمینیست به مفهوم خدای ادیان توحیدی و راه‌حل جایگزین آنها برای نسبت خداوند و بشر می‌پردازد که در این ارتباط، آرای متفکران فمینیستی چون مری دیلی، ایریگاری، جانتزن و اندرسون دربارۀ دوئالیسم تجسد - تجرد، مورد توجه قرار می‌گیرد و در ادامه تفکر و راه‌حل‌های ایشان نقد و ارزیابی خواهد شد و انتقادهای افرادی نظیر هالیوود، اندرسو...
[ 2 ] - توضیح نظری خاص‌بودگی: آرمان گریزپای علوم اجتماعی
مقاله‌ی کنونی نشان می‌دهد که کم‌توانی علوم اجتماعی در توضیح خاص‌بودگی واقعیت تجربی سبب رویارویی دو رویکرد عام‌گرایی و بومی‌سازی در علوم اجتماعی ایران می‌شود، که هیچ‌یک قادر به توضیح خاص‌بودگی فردی واقعیت انضمامی نیستند. سپس با مروری بر نظریات اصحاب مکتب تاریخی خواهیم دید که به‌رغم تلاش برای توضیح خاص‌بودگی تاریخی، اصحاب این مکتب هرگز نتوانستند آن را به‌لحاظ نظری صورت‌بندی کنند. گرچه کارهای پژ...
[ 3 ] - سنخ‌شناسی نگرش به ارزش‌های سنتی خانواده
در این مقاله، هدف فهم استراتژی های شهروندان تهرانی در مواجهه با ارزش های سنتی خانواده است. منظور از استراتژی، راهبردها و رویکردهای کلان است که می توان در مجموع از رفتارهای شخص در موقعیت های مختلف کشف کرد. به این منظور با رویکردی تفسیری و با کمک مفاهیم حساسی چون بازاندیشی، برخورد انتخابی ، به چارچوب مفهومی خود دست یافتیم. برای یافتن پاسخ سؤالات تحقیق با 23 نفر از شهروندان تهرانی بین 30 تا 53 سال...
[ 4 ] - بازنمایی زن دوم در سینمای ایران
مقاله حاضر به بررسی بازنمایی زن دوم در سینمای ایران در طی دو دهه 1370 و 1380 می‌پردازد. برای نیل به این هدف از روش کیفی نشانه‌شناسی استفاده و بر اساس الگوی سلبی و کاودری، رمزگان فنی و با به‌کارگیری رمزگان روایی بارت، ارجاعات و دلالت‌های موجود در متن فیلم، مشخص شده است. با تمرکز بر این الگوها، سعی بر این بوده که در چهار فیلم: «شوکران»، «زن دوم»، «پاتو زمین نذار» و «زندگی خصوصی» که به روشی هدفمند...
[ 5 ] - استراتژی‌های خانواده ایرانی در مواجهه با دیالکتیک فردیت و خانواده نشانه‌شناسی خانواده در سینمای ایران
خانواده ایرانی در عصر حاضر، به موازات تحولات بنیادین سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح کلان، دگرگونی‌های عمده ساختاری را تجربه میکند. امروزه، به دلیل تغییراتی که دائماً و به طور مستمر به وقوع می‌پیوندند و نوعی بی‌ثباتی را بر خانواده تحمیل می‌کنند، نمی‌توان شکل واحدی را برای خانواده ایرانی متصور شد و همزمان می‌توان ویژگی‌های فرهنگ سنتی، مدرن و پسامدرن را می‌توان در نهاد خانواده مشاهده کرد...
[ 6 ] - اعتباریات اجتماعی و ضرورت عدالت
در این مقاله با رویکردی تحلیلی نشان داده می‌شود که اساساً هر معرفتی از جمله علوم انسانی تابع پیش‌فرض‌های پارادایمی در ابعاد هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است، اما در علوم انسانی مفروضات انسان‌شناختی نیز تأثیر اساسی دارد؛ به‌گونه‌ای‌که حتی می‌تواند ابعاد دیگری را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در این حالت ذیل تحولات پارادایمی در علوم انسانی و اهمیت انسان‌شناسی فلسفی، به‌نوعی عرصه‌های دیگر معرفت انسانی در پرت...
[ 7 ] - نظریه اعتباریات به‌مثابه نظریه‌ای انسان‌شناختی
در این مقاله با هدف گشودن باب گفت‌وگو درباره علوم انسانی و اجتماعیِ بومی به مسئله تأثیر پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی و روشناختی در نظریه پردازی‌های علوم انسانی می‌پردازیم. تأکید فیلسوفان مسلمان بر مسئله علم و ادراک کلیات در تعریف انسان با رویکرد قیاسی برای پی‌افکندن علوم انسانی بومی ناکافی دانسته شده است. نظریه اعتباریات علامه طباطبایی به‌عنوان رویکردی متفاوت که از سویی بر عنصر اراده، عمل و وجود غری...
[ 8 ] - تأثیر پژوهش‌های جامعه‌شناختی بر سیاست‌گذاری فرهنگی در زمینه‌ی بدپوشی زنان در جامعه
این پژوهش با هدف بررسی سازگاری سیاست‌گذاری‌های فرهنگی در گفتمان پوشش اسلامی و تبیین‌های اجتماعی جامعه علمی کشور، در زمینه پدیده بدپوشی انجام گرفته است. رویکرد نظری نوشتار، ترکیبی از رویکردهای موجود به سبک زندگی مدرن، به ویژه چشم‌انداز گیدنز و بوردیو است و از دو روش فراتحلیل کیفی و تحلیل محتوا در آن بهره گرفته شده است. نخست، چهارده پژوهش، گزینش و به روش فراتحلیل کیفی، علل تبیین کننده، نتایج و ر...
[ 9 ] - معادشناسی تطبیقی (مقایسة تطبیقی معاد جسمانی نزد صدرالدین شیرازی و آگوستین)
مسئلة معاد یکی از مهم‌ترین ارکان ادیان ابراهیمی است و این ادیان با رویکردهای مختلف، سعی در مواجهه با آن داشته‌اند. از یک طرف چیستی معاد در قالب معادشناسی دینی به پرسش‌هایی دربارة چیستی انسان و جهان در نسبت با حکمت و ارادة الهی در دنیای بعد از مرگ و رستاخیز پیوند می‌خورد و از طرف دیگر گونه‌های معادشناسی دینی اشکال خاصی را از جهان‌شناسی و انسان‌شناسی رقم می‌زند که به‌خوبی خود را در قالب زندگی و...
[ 10 ] - جنسیت و اخلاق مراقبت در فلسفۀ اخلاق فمنیستی
دغدغۀ مشترک برخی اندیشمندان فمنیست واکاویِ نسبت میان جنسیت و اخلاق است. از این منظر، فمنیست‌ها اخلاق سنتی را به دلیل نادیدهگرفتن یا کم‌اهمیت‌دانستن ارزش‌های فرهنگی و نیز تجربۀ اخلاقی زنان با نگاهی مردسالارانه نقد کردهاند. ازاینرو، با طرح نظریات و رویکردهای گونا‌گون به بازاندیشی اخلاق سنتی پرداخته و سعی کردهاند صورت‌بندی نوینی از نظام و مناسبات اخلاقی متناسب با مفهوم جنسیت ارائه دهند. رهیاف...
[ 11 ] - بررسی تعارض نقش های خانوادگی و اجتماعی بانوان و ارائه ی الگوی مناسب برای زندگی خانوادگی زنان شاغل
در دوران معاصر، روند اشتغال زنان سیر صعودی به خود گرفته است. این در حالی است که زنان از وظایف و مسئولیت های سنتی خانه داری و همسرداری و تربیت فرزند و... معاف نشده و علاوه بر کار بیرون بار این مسئولیت ها را نیز همچنان بر دوش می کشند. ایفای همزمان نقش های خانوادگی و شغلی باعث تعارض نقش می شود که آثار و پیامدهای سویی به دنبال دارد. لازم است برای کاهش این تعارضات و مشکلات تبعی آن چاره جویی شود. این...
[ 12 ] - فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان ها
موج سوم فمینیسم با طرح الگوهای بومی و با ظاهری اسلامی به دفاع از فمینیسم پرداخته و با تفسیرهای جدید از متون دینی، مفاهیم دینی را در خدمت نهضت فمینیسم قرار دادند. در مقابل، مخالفان فمینیسم اسلامی نیز این مفهوم را مفهومی متناقضدانسته و با تمرکز بر دو مفهوم «اسلام» و «فمینیسم»، امکان مفهومی این ترکیب را به چالش می کشند. در این مقاله اندیشه های فمینیسم اسلامی و نظرات موافقان و مخالفان این دیدگاه فم...
[ 13 ] - تأثیر لاضرر بر حکم نشوز و شقاق زوجین
یکی از بسترهای مهم تربیتی در رعایت حقوق انسانی خانواده است، اما عوامل متعددی از قبیل بخل، کسالت، خودخواهی، عدم مسئولی تپذیری و… موجب می شود که زوجین به آسانی نتوانند حقوق یکدیگر را تأمین کنند. قرآن کریم هنگام بروز اختلاف بین زوجین با بیان عمل به اصولی تربیتی مثل احسان، معروف، صلح، مودت و رحمت ابتدا به مدارا و سازگاری ای بین طرفین توصیه میکند که مجری آن خود زوجین اند و در صورت بی تأثیری آن، از ...
[ 14 ] - نقد و بررسی ماده ی ٢٣ لایحه ی حمایت از خانواده (مصوب ۱۳۸۹ کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی)
چندی پیش لایحه ای از سوی دولت با عنوان «حمایت از خانواده» به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد شد. ماد هی ۲۳ این لایحه به موضوع تعدد زوجات می پردازد. کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس پس از بررسی این ماده، جواز تعدد زوجات را منحصر در ۱۰ مورد دانست. در این نوشتار با دفاع کلامی از تعدد زوجات، این امر بر خلاف مبانی فقهی دانسته شده و ثابت شده است که محدود کردن تعدد زوجات به فر ضهای نادر، ضرورت اجتماعی چندهمسری نس...
[ 15 ] - تأثیر پژوهش‌های جامعه‌شناختی بر سیاست‌گذاری فرهنگی در زمینه‌ی بدپوشی زنان در جامعه
این پژوهش با هدف بررسی سازگاری سیاست‌گذاری‌های فرهنگی در گفتمان پوشش اسلامی و تبیین‌های اجتماعی جامعه علمی کشور، در زمینه پدیده بدپوشی انجام گرفته است. رویکرد نظری نوشتار، ترکیبی از رویکردهای موجود به سبک زندگی مدرن، به ویژه چشم‌انداز گیدنز و بوردیو است و از دو روش فراتحلیل کیفی و تحلیل محتوا در آن بهره گرفته شده است. نخست، چهارده پژوهش، گزینش و به روش فراتحلیل کیفی، علل تبیین کننده، نتایج و ر...
[ 16 ] - برساخت زنانگی در گفتمان تشکلهای اصولگرا زنان، تاکتیک ها و سازوکارهای گفتمانی
این پژوهش با هدف مطالعهی چگونگی برساخت سوژهی زنانگی در تشکلهای اصولگرای زنانه به تحلیل گفتمان متنهای منتشر شده توسط مرکز تحقیقات زن و خانواده وابسته به حوزهی علمیهی خواهران قم و شورای فرهنگی- اجتماعی زنان وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، در بازهی زمانی سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ پرداخته است. یافتهها نشان می‌دهد این گفتمان از سه منظر بدن، میل جنسی و نقش های جنسیتی به زنانگی نگریسته و سه تاک...
[ 17 ] - بررسی شاخص‌های عفاف در زنان چادری سریال‌های تلویزیونی ایرانی
عفاف و حجاب از آموزه‌ها و دستورات دینی‌اند که آشنایی افراد با معیارها، الگوها و احکام مرتبط با آنها در فرایند جامعه‌پذیری دینی آنان صورت می‌پذیرد. در این فرایند، فرد با محتوا و معنای این آموزه‌ها آشنا می‌شود و آنها را در موقعیت‌ها و تعاملات زندگی روزمرّۀ خود بکار می‌گیرد. چادر به‌عنوان حجاب برتر مورد نظر دین مبین اسلام، یک پدیدۀ فرهنگی در حوزۀ پوشش زنان است که در طول سالها در سیمای جمهوری اسلامی...
[ 18 ] - تحلیل جنسیتی سیاست‌گذاری اشتغال در ایران پساانقلاب
چکیده هدف این مقاله شناسایی رویکردهای جنسیتی حاکم بر مجموعه سیاست‌های اشتغال بعد از انقلاب اسلامی با استفاده از تحلیل محتوای کیفی است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که گزاره‌های مختلفی از گفتمان‌های جنسیتی رقیب در مجموعه اسناد قابل‌شناسایی است که به لحاظ دوره زمانی، مرجع تصویب‌کننده و حوزه‌های اشتغال، تنوع و تحول داشته‌اند. به‌عبارت‌دیگر، درحالی‌که مقولات بازتاب‌دهنده روی...
[ 19 ] - روابط زناشویی از منظر زنان متأهل طبقه متوسط شهر تهران در سال 1397-1396
فهم رابطۀ جنسی در این دوره تاریخی جز با تأمل در تاریخ شکل‌گیری جامعه مدرن و تغییر مفهوم عشق، رابطه و صمیمیت امکان‌پذیر نیست. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که زنان طبقه متوسط شهر تهران، به‌مثابه زنانی مدرن چه فهمی از روابط جنسی خود با همسرانشان دارند و آن را چطور معنا می‌کنند؟ در این مقاله از مفاهیم «رابطه ناب» ِ گیدنز و «عشق سیال» ِ باومن یاری گرفتیم و درنهایت برای تبیین مسأله تحقیق در سطح...
[ 20 ] - عاملیتِ زن در سینمای اجتماعی ایران (مطالعه موردی دو فیلم برف روی کاج ها و پریدن از ارتفاع کم)
امروزه تحقیقات سینما و رسانه، جایگاه مهمی در مطالعات جنسیت پیدا کرده اند و از سوی دیگر مناقشات متعددی درباره نقش های نهادینه شده ی جنسیتی و میزان عاملیت زنان به ویژه درمناسبات خانوادگی مطرح می شوند که پژوهش های مرتبط با این حوزه را ضروری می نمایند. در تحقیق حاضر، با تمرکز بر دو فیلم برف روی کاج ها و پریدن از ارتفاع کم، از مسیر روش تحلیل محتوای کیفی، به استخراج و تحلیل مضامین مرتبط با تغییر کنش ...
[ 21 ] - شهروندی اجتماعی با تاکید بر مفهوم تکلیف در منظومه‌ی تربیتی قرآن
در شهروندی اجتماعی رویکرد آرمانی، توامانی میان حق اجتماعی و تکلیف اجتماعی است. موضوعی که میان مکاتب مختلف فکری، مناقشات زیادی به راه انداخته و هنوز طریق مطلوب حاصل نشده است. در این مقاله، از طریق روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی، در صدد شناخت نسبت آموزه‌های قرآنی با شهروندی اجتماعی به مثابه‌ی یک مفهوم مستحدث، برآمده تا تکالیف اجتماعی به دست آمده از آن را مورد شناسایی و بررسی قرار دهیم. واحد تحلیل...
[ 22 ] - نسبت سیاست‌های توسعه آموزش عالی و تقاضای اجتماعی
توسعه کمّی آموزش عالی وابسته به سیاست‌هایی است که در دولت‌های مختلف وضع می‌شود؛ اما تقاضای اجتماعی می‌تواند برهم زننده این سیاست‌ها شود. هدف از این مقاله کشف تأثیر سیاست‌های توسعه آموزش عالی ایران از تقاضای اجتماعی و علل ایجاد تقاضای اجتماعی برای آموزش عالی در کشور است. افزایش کمّیت دانشگاه‌ها و توسعه نامتوازن آموزش عالی متأثر از تحولات جهانی مانند توده‌ای شدن از جمله موارد مؤثر در کنار تقاضای اج...
نویسندگان همکار