منصور نصیری

[ 1 ] - استقلال ذاتی یا عدم استقلال ذاتی اخلاق از دین، بررسی دیدگاه کانت و علامه طباطبائی

در جستار پیش‌رو در صددیم با تبیین استقلال ذاتی اخلاق، رابطۀ آن را با دین بیان و با بررسی آموزه‌های اخلاقی کانت و علامه طباطبایی موضع این دو اندیشمند را در ذیل این مسئله بیان کنیم. مبحث اخلاق و ارتباط آن با دین ارتباط وثیقی با مبحث ارزش‌شناسی گزاره‌های اخلاقی و کارکرد عقل عملی دارد. لذا بحث در باب یکی بدون پرداختن به دیگری عقیم خواهد بود. در این جستار نیز پس از تبیین کوتاهی پیرامون موضع و ساختار...

[ 2 ] - اثبات خدا از طریق آگاهی، بررسی تقریر مورلند

امروزه ادلۀ استقرایی برای اثبات وجود خدا محبوبیت و نفوذ درخور توجهی پیدا کرده‌اند. «استدلال از طریق آگاهی» ادلۀ جدید استقرایی برای اثبات خداست که اندیشمندانی نظیر رابرت آدامز و ریچارد سوینبرن آن را مطرح کرده‌اند. جدیدترین تقریر این استدلال تقریری است که مورلند شرح و بسط داده است. بررسی تقریر مورلند از این استدلال محور مباحث مقالۀ حاضر است. دو بخش نخست مقاله بیان نکاتی مقدماتی است که طبق شیوۀ مو...

[ 3 ] - تجربه دینی و تبیین‌های طبیعت‌گرایانه، بررسی دیدگاه جف جوردن

دغدغۀ اصلی این مقاله، بررسی این مسئله است که آیا کشف تبیین طبیعی برای تجربۀ دینی، حجیت معرفت‌شناختی آن برای اثبات متعلق خود، به ویژه خداباوری را رد می‌کند یا خیر. در این زمینه با دو دیدگاه کلی مواجهیم. برخی معتقدند که تا وقتی وجود نداشتن خدا با دلیل کافی اثبات نشود، تجربۀ دینی حتی در صورت کشف تبیین طبیعی برای آن، از حجیت معرفت‌شناختی برخوردار خواهد بود. اما برخی دیگر تأکید می‌کنند که به محض کشف...

[ 4 ] - ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی

[ 5 ] - بررسی نظر جان هیک درباره تجربه دینی و عصب شناسی

از آخرین تلاش­های فلسفی هیک پیش از مرگش، رفع تعارضات جدیدی بود که در حوزه­ علم و دین مطرح شده است. از این جهت وی به عنوان یک فیلسوف دینِ متأله سعی می­کند چالش­هایی را که یافته­های علم عصب­شناسی در برابر تجربه دینی قرار داده است، مرتفع کند. هدف اصلی­ نوشتار حاضر بررسی نظر هیک در این باب است. این بررسی در دو محور کلی انجام گرفته است: در ابتدا دیدگاه هیک درباره تجربه دینی...

[ 6 ] - استنتاج بهترین تبیین و مسئلۀ توصیفِ استدلال‌های استقرایی؛ بررسی دیدگاه لیپتون

در موضوع استدلال‏های استقرایی، مسئلۀ توجیه و مسئلۀ توصیف از مسائل اساسی هستند. مسئلۀ توصیفِ استدلال‏های استقرایی (بر خلاف مسئلۀ توجیه)، کم‏تر بررسی شده است که البته پیتر لیپتون از فیلسوفان علم معاصر، مهم‏ترین دغدغۀ خود را حل این مسئلۀ مغفول قرار داده است. وی با بررسیِ الگوها یا دیدگاه‏هایی که دربارۀ مسئلۀ توصیف استقرا مطرح شده، آنها را ناقص قلمداد کرده، الگوی خاص خود را با عنوان «استنتاج بهترین ت...

[ 7 ] - بررسی «حیّ‎بن یقظان» ابن‎طفیل از منظر ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی

در میان فیلسوفان دین درباره وجودداشتن یا نداشتن هسته مشترک در تجربه‌های دینی دو دیدگاه مطرح است: ذات‎گرایی و ساخت‌گرایی. ذات‎گرایان بر وجود یک یا چند هسته مشترک در همه تجربه‎های دینی بشر تأکید دارند. در مقابل، ساخت‌گرایان معتقدند هیچ‌گونه تجربه خالصی وجود ندارد و همه انواع تجربه‌های دینی از طریق فرایند پیچیده نظام باورها یا ساختار مفهومی شکل می‌گیرند. از سوی دیگر، در میان فیلسوفان اسلامی، تقریب...

[ 8 ] - اصل سادگی و نقش آن در اثبات خداباوری بررسی تقریر سوئینبرن

سادگی یکی از مهم‎ترین معیارهایی است که در فلسفه علم برای ارزیابی نظریه‎های علمی و ترجیح آنها بر یکدیگر به کار می‎رود. امروزه برخی از فیلسوفان دین مانند سوئینبرن با سرخوردگی از استدلال‎های قیاسی و ترجیح استدلال‎های استقرایی برای تأیید خداباوری، کوشیده‎اند معیارهای مطرح در ارزیابی نظریه‎های علمی، از جمله معیار سادگی را برای ارزیابی خداباوری در برابر نظریه‎های رقیبی همچون طبیعت‎گرایی یا انسان‎گرای...

[ 9 ] - معنای زندگی از دیدگاه آلبرکامو

با وجود آنکه آلبر کامو انسان را تنها موجود با ارزش می‎داند، ولی افق دید و دایرۀ معرفتی محدودی برای او تعریف می‎کند. از نگاه کامو عقل انسان قادر به ورود در برخی حیطه‎ها، به‎ویژه جهان ماورای طبیعت نیست. به باور او جهان گزافه است و زندگی انسان مدرن نیز فاقد ارزش و معناست. او با پیش‎فرض عدم وجود خدا، محدودیت عقل و پوچی زندگی به افق معرفتی‎ای می‎رسد که به‎گمان خودش بهترین راه حل برای معنادارکردن زند...

[ 10 ] - پارادوکس تأیید، بررسی راه‌حل‌های مبتنی بر ردّ شرط هم‌ارزی و چند راه حل دیگر

دو اصل مهمی که تشکیل‌دهندۀ پارادوکس تأیید هستند، عبارتند از: 1. اصل یا معیار نیکو؛ 2. اصل یا شرط هم‌ارزی؛ راه‌حل‌های مطرح‌شده برای حل پارادوکس تأیید نیز بر همین مبنا در دو دسته کلی قابل دسته‌بندی هستند: نخست‌، راه‌حل‌هایی که بر رد یا اصلاح معیار نیکو مبتنی‌اند؛ دوم،‌ راه‌حل‌هایی که بر رد یا اصلاح شرط هم‌ارزی مبتنی هستند. در مقاله حاضر، با توصیف اجمالی پارادوکس تأیید، به چهار راه حل پرداخته‌ایم....

[ 11 ] - آیا خدا شخص است؟

یکی از مهم‏ترین مباحث دربارۀ خدا، بررسی شخص یا غیرشخص بودن خداست. دیدگاه رایج در میان مسیحیان این است که خدا شخص است؛ و درست بر خلاف آن، مسلمانان، معمولاً معتقد به خدایی غیرشخصی هستند. به رغم اهمیتی که این تفاوت در بسیاری از مسائل الهیاتی دارد، بحث چندانی دربارۀ آن، به ویژه در جهان اسلام، صورت نگرفته است. در این مقاله، استدلال‏های معتقدان به شخص بودن خدا و مخالفان شخص ب...

[ 12 ] - نگاهی انتقادی به ارتباط دانش و دین در جامعه‌شناسی دین ماکس وبر

در این نوشتار می‌کوشیم تا ضمن استخراج دیدگاه وبر دربارة ارتباط دانش و دین به عنوان یکی از مهمترین نظریات او، توضیح دهیم که چگونه این دیدگاه که خود مبتنی بر جامعه‌شناسی دین وبر است، به تعارض میان دانش به معنای اعم آن (شامل علوم طبیعی و انسانی) و دین خواهد انجامید. این مقاله شامل پنج بخش اصلی است: در بخش اول (مقدمه) نقشة روابط ممکن بین دانش (علم) و دین را طرح می‌‌کنیم و سپس در بخش دوم جایگاه وبر ...

[ 13 ] - نمادگرایی دینی از نگاه پل تیلیش با تکیه بر نظام الهیاتی ـ فلسفی وی

در بحث زبان دین، معناداری گزاره­های دینی یکی از چالش­های پیش رویِ فلاسفة دین است. در میانِ نظریه‌ها و پاسخ­های داده شده، نظریة نمادگرایی دینی پل تیلیش اهمیت ویژه­ای دارد. براساس این نظریه، تمامی گزاره­های دینی به غیر از گزارة «خدا وجود دارد» نماد­ هستند. وی با تمایز قائل شدن بین نماد و نشانه، و غیرلفظی و نمادین خواندن گزاره­های دینی، سخن‌گفتن از خداوند را بی­معنا نمی‌داند و بدین‌ترتیب به چالش اصل...

[ 14 ] - حجیت معرفت‌شناختی تجربة دینی نزاع آنتونی کنی و جف جوردن

آنتونی کنی، بر آن است که تجربه‌های دینی حجیت معرفت‌شناختی ندارند. استدلال او، بر تحلیل ماهیت تجربة دینی مبتنی است. از نظر او، تجربة دینی یا ادراک حسی است یا ادراک غیر حسی. با توجه به این‌که نمی‌توان تجربة دینی را ادراک حسی دانست، لاجرم باید ادراک غیر حسی باشد؛ اما ادراک غیر حسی دانستن تجربة دینی، مستلزم آن است که نحوه‌ای از وحی باشد و لازمة وحی‌دانستن تجربة دینی، فرض وجود خدا پیش از تحقق تجربة ...

[ 15 ] - بررسی آموزۀ کمال الهی در الهیات پویشی

می‏توان گفت در همۀ مکاتب و دیدگاه‏های مربوط به صفات الهی، اصل کمال الهی مورد تأکید قرار گرفته است؛ اما طرفداران الهیات پویشی در عین اذعان به کمال الهی، صفات الهی را به نحوی تفسیر می‏کنند که نتیجۀ آن، عقیده به «کمال نسبی» برای خداست. این تفسیر هم با خداباوریِ توحیدی/ کلاسیک و هم با ادلۀ عقلی ناسازگار است. در این مقاله، با رویکرد فلسفه دین، دیدگاه الهیات پویشی دربارۀ کمال الهی را در پنج محور اصلیِ ...

[ 16 ] - بررسی و نقد مفهوم دعا از نظر دی. زد. فیلیپس

یکی از مواضعی که رویکرد غیرشناختی فیلیپس آشکار می‌شود، دعا است. از نظر وی، دعا سخن گفتن با خدایی خارجی نیست؛ بلکه دعا به معنای آگاه شدن از وضع خود است. اصل دیگر دعا، مفهوم وابستگی است؛ بدین معنا که دین‌دار، همه شئون وجود خود ـ اعم از خیر و شر ـ را مدیون خدا دانسته، او را می‌ستاید و توقع ندارد که خدا در وضع امر او دخالت کند، وگرنه دعای وی خرافی می‌شود. این تفسیر از دو جهت قابل بررسی است: یکی اشک...

[ 17 ] - بررسی زبان دینی از دیدگاه مک کلندان بر مبنای افعال گفتاری آستین

معناداری زبان دین یکی از مسائل مهم فلسفه دین است که با طرح دیدگاه بازی های زبانی در اوایل قرن بیستم وارد مرحله ی نوینی شد. دیدگاه افعال گفتاریِ آستین، با تکیه بر دیدگاه ویتگنشتاین متأخر و با نگاه کارکردگرایانه، ماهیت زبان را ، فعل و کنش می داند و معنا را از رهگذر متن و بستر قابل فهم می داند. این صورتبندی از نظریه معنا، راه را برای معناداری غنی تر زبان دینی هموار می سازد. جیمز مک کلندان با بهره ا...

[ 18 ] - نقادی اخلاق باور کلیفورد بر محور اصل عدالت اخلاقی

در این نوشتار کاربرد دسته‌ای از مفاهیم در اخلاق باورِ کلیفورد را با کاربرد آنها در اخلاق باور رقیب فکری او، یعنی جیمز مقایسه کرده‌ایم. این مفاهیم شامل توجیه اخلاقی هنجار دلیل، توجیه معرفتی هنجار دلیل، آسان‌باوری، ایده عمل بر اساس احتمالات و پذیرش باورهای بی‌دلیل می‌شود. ادعای ما این است که کلیفورد با وجود اینکه اصل دلیل حداکثری ـ «باور به چیزی با دلایل ناکافی همیشه، همه‌جا و برای همه نادرست است»...

[ 19 ] - دفاع از روان‌گرایی در چیستی شاهد

یکی از مفاهیم مهم در معرفت‌شناسی، مفهوم شاهد است. شاهد دلیلی است که نشان‌دهندۀ صدقِ گزاره­ای است که متعلقِ گرایش باوری شناسا است. در این مقاله می­خواهیم به چیستی شاهد بپردازیم. سه دیدگاه مهم در مورد چیستی شاهد وجود دارد: روان­گرایی، گزاره‌گرایی واقع‌نما و گزاره‌گرایی غیرواقع‌نما. در این مقاله، پس از طرح و بررسیِ ادلۀ دیدگاه­های سه‌گانه در چیستی شاهد، به این نظر رسیدیم که ادلۀ قوی‌تری به نفعِ روان­گ...

[ 20 ] - بررسی مدل تأسیسی دربارۀ علم دینی

دکتر خسرو باقری درباره علم دینی، مدل مورد نظر خود را با عنوان «مدل تأسیسی» مطرح کرده است. دغدغۀ اصلی ما بررسی مدل تأسیسی است. در این مقاله، این دیدگاه را در پنج بخش اصلی معرفی کرده‏ایم و سپس در ده مورد اصلی به نقد آن پرداخته‏ایم. از نظر نگارنده، نتیجه آنکه مدل تأسیسی، خواه به‌لحاظ مبنا و خواه به‌لحاظ بنا، با اشکالات عمده‌ای مواجه است. برخی از این اشکالات ناظرند به: نگاه سیاه و سفید به علم‌شناسی...

[ 21 ] - A Methodology for Theological Systems: The Relation between Theological Systems and External Data

In this paper, the scientific methodology of the contemporary philosopherImre Lakatos is revised to construct a methodology for theological systems. In this methodology, each theological system consists of the following main elements: (1) hard core I, (2) protective wall, (3) hard core II, and (4) auxiliary hypotheses. We will expound the criteria for the evaluation of different theolo...

[ 22 ] - تبیین کامل در سیستم های بسته فیزیکی و محدودیت نسخه علی برهان جهان شناختی با تمرکز بر تقریر کوین دیوی و مارک لیپلمن

این مقاله با تمرکز بر تقریر کوین دیوی(Kevin Davy) و مارک لیپلمن (Mark Lippelmann) از نسخه علی برهان جهان شناختی در سیستم های بسته فیزیکی ، می کوشد با در نظر گرفتن شرایط کامل بودن یک تبیین در سیستم های بسته فیزیکی و در نظر گرفتن جهان متشکل از پدیده های فیزیکی به عنوان یکی از این سیستم ها، و با در نظر گرفتن نسخه علی برهان جهان شناختی به عنوان برهانی که بر اساس این پدیده های فیزیکی ارائه شده است ن...