رضا اکبری

استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

[ 1 ] - معنای زندگی در موقعیت مرگ از منظر ویتگنشتاین با استفاده از نظریه پردازی داده بنیاد

تحلیل فلسفی-تجربی از معنای زندگی در موقعیت مرگ ناظر به حضور در جنگ، با تکیه بر گفته‌ها و کنش‌های عملی ویتگنشتاین موضوع این پژوهش است. روش استخراج و تحلیل داده‌های مرتبط با مسئله تحقیق، نظریه‌پردازی داده‌بنیاد بوده است. بدین منظور نوشته‌های ویتگنشتاین با تکیه بر خاطرات و نامه‌ها و نیز مطالبی که در باب زندگی و احوالات درونی ویتگنشتاین نگاشته شده ، مورد بررسی قرار گرفته است. با تحلیل داده‌های مستخ...

[ 2 ] - علم بالقوه نزد ابن سینا

ارسطو با ابداع تمایز بالقوه و بالفعل به حل تناقضهای فلسفههای پیش از خود پرداخت. ابنسینا برای حل مسائلی در معرفتشناسی، از این تمایز استفاده می‌کند و از اصطلاح علم بالقوه بهره می‌برد که مصادیق آن در فلسفۀ او قابل استخراج است: علم به نتیجۀ مستتر در مقدمات، علم به برخی قوانین منطق، علم به مقومات ماهیت، علم به بدیهیات، علم به تعقل و خودآگاهی. مصادیق علم بالقوه در دو نکته مشترک هستند. نخست این‌که...

[ 3 ] - بازسازی دیدگاه ملا صدرا دربارۀ زیبایی و هنرآفرینی

توجه ملا صدرا به حکم فلسفی ابن‌سینا دربارۀ نحوۀ ادراک وحدت و کثرت و به‌کارگیری اصولی همچون اصالت وجود،‌ وحدت وجود، اشتداد وجود، مساوقت صفات کمالی و وجود سبب شده است که ملا صدرا در عرصۀ زیبایی به اصولی همچون اصالت زیبایی،‌ وحدت زیبایی، و اشتداد زیبایی، اگرچه بدون نام بردن صریح از آن‌ها، پای‌بند گردد. سنخ‌شناسی ملا صدرا از انسان‌ها و توجه به رابطۀ سنخیت میان علت و معلول این اجازه را به ما می‌دهد ...

[ 4 ] - تصویر زندگیِ پس‌از مرگ در فلسفه، ابن‌سینا

ابن‌سینا به معاد روحانی و جسمانی اعتقاد دارد، ولی صرفاً به بررسی فلسفی معاد روحانی می‌پردازد و معاد جسمانی را به دین واگذار می‌کند. تصویری که او از معاد روحانی به دست می‌دهد بر فیلسوفانِ پس‌از او بسیار اثرگذار بوده است. روش کار او چنین است که ابتدا به ذکر پنج اصل درباره¬ی قوای نفس و رابطه¬ی آنها با لذّت و الم هر یک می‌پردازد و آن‌گاه این پنج اصل را در مورد نفس ناطقه پیاده می‌کند. علّتْ آن است که بر ...

[ 5 ] - وجود مصداق ندارد: دیدگاه سهروردی در نفی تحقق عینی وجود و کاربست آن در قاعده «الحق ماهیته انیته»

نظریات مربوط به آغاز پیدایی مسئله اصالت وجود و ماهیت، از جمله اموری است که گرفتار خلط مفاهیم با الفاظ شده است. هر چند به نظر می‌رسد که لفظ «اصالت» در مبحث اصالت وجود و ماهیت، نخستین بار در آثار میرداماد خصوصاً تقویم الایمان مورد استفاده قرار گرفته ولی اصل مسئله در آثار سهروردی قابل رهگیری است. اگر اصالت را در مسئله اصالت وجود و ماهیت به معنای داشتن مصداق عینی تلقی کنیم، چنان که در آثار ملاصدرا غ...

[ 6 ] - تحلیل اخلاقی خدمت وظیفه سربازی از منظر نظریه های وظیفه گرا و پیامدگرا

خدمت وظیفۀ سربازی در ایران در قالب سربازی اجباری تعریف شده و در طول سالیان متمادی محل بحث و جدل بوده است. تحلیل این مسئله، همچون سایر مسائل اجتماعی، نمی‌تواند فارغ از فهم درست و دقیق آن‌ها صورت پذیرد؛ از این جهت تعریف دقیق مسئله گامی بزرگ در مسیر حل آن است. واکاوی منازعات و ادلّۀ موافقان و مخالفان از منظر دو نظریۀ مهم اخلاق هنجاری (وظیفه‌گرایی و پیامدگرایی) قلمرو مسئله و مبانی هنجاری این اختلاف ...

[ 7 ] - درآمدی بر الگوریتم تحلیل موقعیت مسئله در عدالت پژوهی

پایه‌ای‌ترین گام در تحلیل خط‌مشی، ساختاردهی مسئله است. اگر مسئله‌ای به‌درستی صورت‌بندی نشود، راه‌حل درستی نیز نخواهد داشت. شناخت نادرست از موقعیت مسئله اجتماعی یا اهمال در شناخت آن از جمله در حوزه عدالت، در بهترین حالت منجر به تولید راه‌حل خوب برای مسئله‌ای نادرست خواهد شد؛ از‌این‌رو تحلیل خوب از موقعیت مسئله‌های عدالت، برای تولید راهکار درست ضروری است. به‌دلیل فقدان ابزارهای تحلیلی در حوزه تصم...

[ 8 ] - مقایسة مفهوم صالح در قرآن با مفهوم صدیق در مزامیر داوود

قرآن کریم در آیة 105 سورة انبیا از زبور این گونه نقل می‌کند: «صالحان زمین را به ارث می‌برند.» در کتاب مقدس، مشابه این نقل قول را می‌توان در میزمور 37:29 یافت: צַדִּיקִיםיִֽירְשׁוּ־אָרֶץוְיִשְׁכְּנוּלָעַדעָלֶֽיהָ. مقایسة این دو نقل نشان می‌دهد که در قرآن «صالح» معادلِ واژة «צַדִּיקִ» (صدیق) در زبان عبری به کار رفته است. این همسان‌سازی قرآنی این اجازه را می‌دهد که به مقایسة این دو واژه در قرآن و مزامیر بپردازیم. مقایسة کاربر...

[ 9 ] - قضا و قدر و سرنوشت انسان از منظر ابن سینا و فخر رازی

این مقاله دیدگاه ابنسینا و فخر رازی را در مسئله قضا و قدر و جبر و اختیار میکاود. دیدگاه این دو، علیرغم اختلافات اساسی در این مسئله، در برخی بخشها به هم نزدیک میشود. ابنسینا قضا و قدر را از مراتب علم فعلی الهی تلقی میکند. تعاریف متعدد و دیدگاههای او برخلاف تعاریف رازی منسجم، و حاصل دو رویکرد است که باید از هم تفکیک شود؛ گاه با رویکردی فلسفی و طرح علم الهی قضا و قدر را تبیین میکن...

[ 10 ] - امتناع تعریف حقیقی براساس مبانی وجودشناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی ملاصدرا

تعریف حقیقی از منظر جمهور فلاسفه، ارائة ذاتیات ماهوی شیء است. ارائة ذاتیات، متوقف بر شناخت فاعل شناسا نسبت به آن شیء است. لذا در هر شناختی لازم است که متعلَق شناخت و فاعل شناسا تبیین شوند. براساس مبانی نهایی ملاصدرا، متعلَق شناخت، یک وجود ظلی منبسط است که واجد سه مرتبة مادی، مثالی و عقلی می‌باشد به گونهای که مرتبة مادی و مثالی از اعراض و شئون مرتبة عقلی هستند. فاعل شناسا نیز به تناظر با عالم عین...

[ 11 ] - تحلیل نظریۀ ذهن بسط‌یافته و لوازم آن

نظریۀ ذهن بسطیافته را در سال 1998 اندی کلارک و دیوید چالمرز، با تکیه بر مبانی جدیدی در فلسفۀ ذهن معاصر، مطرح کردند. متفکران این نظریه، با حفظ اصول ساختارگرایانه، از برون‌گرایی در محتوا به برون‌گرایی فعال منتقل می‌شوند. کارکردگرایی، اصل یکپارچگی علّی (سیستم یکپارچه)، اصل برابری و برون‌گرایی فعال مؤلفه‌های اصلی این نظریه هستند. در این نظریه بسطیافتگی ذهن بر پایۀ بسطیافتگی شناخت اثبات می‌شود. پذ...

[ 12 ] - بررسی تطبیقی نظریة «دوگانه‌انگاری نفس و بدن»در آرای غزالی و سویین‌برن

در میان متفکرانی که به جاودانگی نفس همراه با بدن قائل‌اند، یعنی دوگانه‌انگاران، دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه برانگیختگی و دیدگاه بدن جدید. بر اساس دیدگاه برانگیختگی نفس باقی است و با بدن دنیوی مجدداً در آخرت برانگیخته می‌شود. بر مبنای دیدگاه بدن جدید انسان موجودی دوبعدی و واجد جسم و نفس است. نفس غیر مادی، جاودانه و حافظ این‌همانی شخصیت انسان است و تفاوتی نمی‌کند که تداوم زندگی اخروی نفس با همین ب...

[ 13 ] - حل مشکل گناه ذاتی بر مبنای دو اصل «ایمان» و «لطف» در نظام فکری آگوستین

یکی از اساسی‌ترین مسائل آگوستین در طول حیات فکری‌اش، یافتن پاسخ این مسئله است که چه چیز وصول بشر به حکمت حقیقی و سعادت را این چنین دشوار و در مواردی غیر ممکن ساخته است. پاسخ وی را می‌توان در یک کلمه خلاصه کرد: «گناه». به همین جهت او درصدد بر‌می‌آید تا با ارائة دو اصل بنیاد، ایمان و لطف، مشکل گناه را در بشر حل کند تا مسیر دستیابی به حقیقت را بر وی هموار سازد. اما باور او به «گناه ذاتی» که مبنایی...

[ 14 ] - بازخوانی نظریه حدوث جسمانی نفس در پرتو نظریه نوخاسته گرایی

براساس تئوری نوخاسته‌گرایی، ذهن به طور بدیع و پیش بینی ناپذیری از بدن فیزیکی ظهور می کند و وابسته به آن است اما در عین حال غیرقابل تقلیل به مغز و یا هر گونه سیستم فیزیکی برآمده از آن است. یکی از قرائت های مهم نوخاسته گرایی، نوخاسته گرایی جوهری است که در بسیاری از شاخصه ها با نظریه حدوث جسمانی نفس قرابت دارد. از این رو به نظر می رسد این نظریه قابل بازخوانی و صورت بندی در فضای فلسفه ذهن معاصر است...

[ 15 ] - اصالت وجود و اصالت ماهیت؛ مواجهۀ دو مسئلۀ فلسفی یا دو نظام فلسفی؟

مسئلة اصالت وجود و اصالت ماهیت در ابتدا ممکن است به صورت دو مسئلة مقابل هم جلوه نمایند ولی درواقع دو نظام با مجموعه‌ای از اصول در تقابل با یک‌دیگر قرار گرفته‌اند که در صف مقدم آن دو، اصالت وجود و اصالت ماهیت قرار دارند. برای مثال، توجه به دلیل مبتنی‌بر حرکت اشتدادی نشان می‌دهد که ملاصدرا نظام مبتنی‌بر اصول اصالت ماهیت، نفی حرکت اشتدادی در ماهیت، و تلقی خاص مشائیان از حرکت در کیف را مورد نقد قرا...

[ 16 ] - الگوهای خدا‌باوری در دوران معاصر و ظرفیت‌های فلسفۀ اسلامی

در دوران معاصر، می‌توان سه کلان‌الگوی خداباوری را دنبال کرد. این سه کلان‌الگو عبارت‌اند از ایمان‌گرایی، قرینه‌گرایی، عمل‌گرایی. هر‌یک از این سه کلان‌الگو متضمن الگوهایی است. ایمان‌گروی سه نظریۀ عمده را شامل می‌شود که بر‌اساس آن‌ها، ایمان در تعارض با استدلال عقلانی، بی‌ارتباط با استدلال عقلانی یا بی‌نیاز از استدلال عقلانی است. قرینه‌گرایی دو نظریۀ عمدۀ قرینه‌گرایی برهانی و قرینه‌گرایی استقرایی...

[ 17 ] - نگاهی تحلیلی به تصحیح خداشناسی مردم توسط امام رضا(ع)•

توجه به روایت‌های رضوی نشان می‌دهد آن حضرت اعتقادهای نادرست مردم دربارۀ خداوند را تصحیح کردند. عامۀ مردم از صفت‌های الهی، تلقی انسان‌وار در ذهن داشتند. از نظر آنان گویی خداوند همانند انسان خشمگین می‌شود یا علم می‌یابد. امام رضا(ع) با نفی انسان‌‌انگاری از خداوند، صفاتی همچون آمدن، مکر، استهزاء، خدعه، علم و ... را به‌گونه‌ای تفسیر کردند که مستلزم نقص در خداوند نباشد. در کنار این مسئله،...

[ 18 ] - Active Objectivism: Analyzing Tabatabai’s View on the Meaningful Life

Tabatabai’s theory about the meaning of life can be referred to as active objectivism, where a man plays an important role in achieving the meaningful life, rather than merely discovering the divine view about his existence. If the man chooses the divine purpose from a “real life” perspective as his meaning of life, God’s purpose and man’s purpose will converge in order to shape a meaningful li...

[ 19 ] - تجربه در فلسفۀ ابن‌سینا با مراجعه به کاربست عملی آن در آثار طبیعی او

ابن‌سینا در کنار مباحث نظری دربارۀ تجربه، در علوم طبیعی از جمله پزشکی، زیست‌شناسی و هواشناسی نیز به صورت عملی تجربه را به کار برده ‌است. او در مباحث نظری، احکامی را ناظر به شرایط حصول، مؤلفه‌ها و کارکرد معرفت تجربی بیان کرده ‌است که از جملۀ آنها می‌توان به لزوم مشاهدۀ حسی همراه با تکرار، یقینی بودن و کلیت مشروط معرفت تجربی و استفادۀ برهانی از معرفت تجربی اشاره کرد. اما بی‌توجهی نسبت به کار‌بست ...

[ 20 ] - بازسازی نظریه ابن‌سینا درباره معنای زندگی

این مقاله با روشی تحلیلی به مسئله معنای زندگی در فلسفه ابن‌سینا توجه کرده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که دیدگاه ابن‌سینا در معنای زندگی نظریه‌ای فرا طبیعت‌گرایانه است. ارکان این نظریه اعتقاد به وجود خداوند و زندگی پس از مرگ است. بنابر این رویکرد، معنای معنای زندگی، از سنخ هدف است و مراد از آن، هدف انسان از زندگی خویش است به گونه‌ای که در راستای هدف خداوند از خلقت انسان باشد. زندگی هر ا...