سعید نظری توکلی
دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
[ 1 ] - تلقیح ناهمگن و بررسی فقهی رابطه خویشاوندی کودک حاصل از آن با زن و شوهر نابارور
همواره تعدادی از مردان به واسطة نداشتن اسپرم یا نداشتن اسپرم با تعداد کافی یا نداشتن اسپرم متحرک به‌اندازة کافی، نمیتوانند همسر خود را بارور کنند. یکی از راه‌هایی که می‌شود این خانواده‌ها را فرزنددار کرد، استفاده از اسپرم اهدایی است. یکی از پرسش‌های مطرح دربارة استفاده از این روش، چگونگی رابطة خویشاوندی فرزند حاصل از آن با اهداکنندة اسپرم، مرد نابارور و همسر اوست. یافته‌های این پژوهش نشان می‌د...
[ 2 ] - معناشناسی حق معنوی در گفتمان حقوقی اسلام و ایران
ترکیب اضافی «حق معنوی» در میان فقها و حقوقدانان داخلی، به روشنی مصداق‌یابی و موضوع‌شناسی نشده و دامنة مصادیق آن در تعاریف مختلف، متفاوت است. این اختلاف در مفهوم و دامنة مصادیق حق معنوی، ناشی از ترجمه و وارداتی بودن این اصطلاح از ادبیات حقوقی غرب نیست؛ چرا که در آنجا نیز با دقت در نام‌ها و عبارت‌های انتخاب شده برای این مفهوم، همین ابهام و سردرگمی را می‌توان مشاهده کرد. امروزه با نظر به اهمیت مو...
[ 3 ] - ارزیابی مبانی فقهی دیه فرزند نامشروع با نگرشی بر ماده 552 قانون مجازات اسلامی
یکی از مسائل در باب دیات، مسئله دیه ولد نامشروع است. اگر فردی، ولد نامشروعی را عمداً یا خطأً، به قتل برساند، این سؤال مطرح است که دیه مجنی علیه چه مقدار خواهد بود؟ فقیهان امامیه، در پاسخ به این سؤال دیدگاه‌های متفاوتی ابراز کرده‌اند. دیدگاهی، ولد نامشروع را مطلقا غیرمسلمان دانسته، در نتیجه، یا دیه را در حق وی منتفی می‌دانند، یا همانند دیه ذمی با وی رفتار می‌کنند. در مقابل دیدگاهی دیگر، وی را مسل...
[ 4 ] - امکان سنجی فسخ قرارداد رحم جایگزین از سوی اطراف مؤثر در آن
رحم جایگزین از شیوهای نوین درمان ناباروری است که در بیشتر موارد با بستن قرارداد میان زوجین نابارور، زن حامل و مؤسسه درمانگر همراه است. از آن جا که فرزنددار شدن عملی اختیاری است و زوج نابارور نمیتوانند بدون کمک گرفتن از روش‌های کمکی تولید مثل، از جمله رحم جایگزین، فرزنددار شوند؛ برای فقه پژوهان این پرسش مطرح است: آیا همان گونه که زوجین نابارور با اراده سلول تخم خود را برای تولد انسان در اختیار ...
[ 5 ] - شاخصه‌ها و احکام حقوق وابسته به شخصیت انسان
شخصیت انسان و قوانین حاکم بر حقوق مربوط به آن، موضوع بسیاری از تحقیق های فقهی و حقوقی معاصر است. بسیاری با نظر به شخصی بودن حقوق متعلق به شخصیت انسان، حق تمتع نسبت به آن را مختص به خود شخص دانسته‌اند و با اعتقاد به تکوینی و ذاتی بودن این حقوق، اصل اولیه را عدم امکان اسقاط یا نقل و انتقال آنها می‌دانند؛ در حالی که با توجه به امکان جداسازی طرفیت اضافه در برخی از این حقوق و پذیرش دائمی بودن آنها...
[ 6 ] - اسقاط پذیری حقّ ازدواج سرپرست قانونی با فرزند خوانده
سرپرستی از کودکان بی سرپرست امری اخلاقی و خدا پسندانه است که موجب می شود این کودکان، کانون گرم خانواده را تجربه کنند اما از آنجا که کودکان بی سرپرست با والدین فرزند پذیر رابطه طبیعی نداشته، و تنها رابطه قانونی دارند، هیچ گونه محرمیتی میان آنان ایجاد نمی شود. از نظر احکام فقهی امکان ازدواج سرپرست با کودکی که سرپرستی او را قبول کرده است، وجود دارد؛ هرچند چنین کاری به واسطه ایجاد تغییر نگاه در افر...
[ 7 ] - تبیین عَقلانی و عُقلایی امرِبه‌معروف و نهی‌ازمنکر
امرِبه‌معروف و نهی‌ازمنکر یکی از مهم‌ترین فرایضی است که کتاب و سنت بر آن تأکید بسیار نموده است. برخی از فقیهان، وجوب این فریضه را شرعی و نقلی دانسته و عقل و عُقلا را از ادراک وجوب این فریضه عاجز انگاشته‌اند؛ اما برخی دیگر قائل به عقلی و عُقلایی بودن وجوب این فریضه شده، و آیات و روایات را ارشاد به حکم عقل و عُقلا شمرده‌اند. طرفداران وجوب عقلی و عُقلایی به قواعد وجوب لطف، دفع ضرر محتمل، حفظ نظام، شُکر ...
[ 8 ] - بررسی فقهی دادرسی غیابی
مشروعیت حکم علیه غایب، از مسائل مهم فقه قضایی است. از یک سو نمی‌توان تشکیل جلسۀ دادگاه را به حضور دو طرف دعوا منوط کرد؛ چرا که عده‌ای امکان یا قصد حضور در دادگاه را ندارند و از طرف دیگر، دادرسی علیه غایب نباید موجب تضییع حقوق وی شود. فقهای امامیه برای حل این دوگانگی نظریات و استدلال‌های متفاوتی دارند؛ عده‌ای با استناد به اصل عدم ولایت، حکم علیه غایب را به مورد روایت (حق‌الناس) محدود کرده‌اند و ...
[ 9 ] - مرتبه‌پذیری مفهوم بلوغ و گونه‌های مسئولیت ناشی از آن در فقه مذاهب اسلامی
تعیین سن بلوغ و در نتیجه سن تکلیف از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد توجه فقهای مسلمان بوده است. هرچند بنا بر دیدگاه مشهور فقیهان، تفاوتی میان سن تکلیف و مسئولیتهای مختلف ناشی از آن وجود ندارد، اما طرح مسئله انواع سهگانه مسئولیت عبادی، مدنی و کیفری در منابع فقهی برخی از مذاهب اسلامی، نویسندگان را بر آن داشت تا ضمن واکاوی مبانی فقهی و حقوقی تفکیک انواع مسئولیت، میزان درستی و امکان کارآیی این ...
[ 10 ] - سنخ شناسی التزام رهبران کارآفرین به اخلاق کسب و کار
در قرن 21 اهمیت پای بندی رهبران کارآفرین به اخلاق کسب وکار به دلیل وقوع رسوایی‌های اقتصادی اخیر، همچون انرون و پارمالات بیشتر شده است. نظر به نقش کنونی کارآفرینان در ایجاد اشتغال و تولید محصولات نوآورانه و ضرورت درک ماهیت رسوایی‌های مذکور، پژوهش کیفی حاضر با روش تحلیل مضمون به کنکاش در ماهیت پایبندی رهبران کارآفرین ایرانی به اخلاق کسب‌وکار می‌پردازد. مؤلفان تلاش کردند تا تجربیات مشارکت‌کنندگان ...
[ 11 ] - درمان بی‌نتیجه، بیهوده یا بی‌فایده؟
Medical ethics is an old science. Some of its issues have historical precedence, and others are modern challenges, and have emerged with advances in technology. One of such historic but newly emerging challenges is "bi’natijeghi-e-pezeshki (futile treatment)", which is defined as the treatment that cannot achieve its goal. This term entered medical literature as "medical futility" in late 1980s...
[ 12 ] - گستره مفهومی قاعده نفی عسر و حرج در ابواب فقهی و نسبت آن با واژه‌های مشابه
قاعده لاحرج که برگرفته از آموزه‌های مختلف دینی (قرآن و سنت) است، یکی از مهم‌ترین قواعد فقهی به حساب می‌آید که با فراوانی بسیار زیادی در ابواب مختلف فقهی از طهارات تا دیات بکار رفته است. هرچند فقها این قاعده را در کنار سایر قواعد مرتبط همچون: قاعده نفی ضرر و ضرار (لاضر و لاضرار)، قاعده اضطرار، قاعده ضرورت (الضرورات تبیح المحظورات) در استنباط احکام شرعی مورد استفاده قرار داده‌اند؛ اما برای فقه‌پ...
[ 13 ] - مفهوم انصاف در اخلاق اسلامی و نسبت آن با قاعده زرین
آموزه اخلاقیِ «با دیگران تنها به‌گونه‌ای رفتار کن که رضایت می‌دهی در همان موقعیت با تو رفتار شود»، در روایات اسلامی به «انصاف» و در نظام‌های اخلاقی معاصر، به «قاعده زرین» شهرت یافته است. به‌رغم تشابه معنایی این دو با هم و فراگیر بودن آنها در تمام ساحات رفتاری انسان، از یک‌سو شاهد ابهام در جهاتی از موضوع و طرح کلی آن هستیم و از سوی دیگر، تعارض‌ها و سوءفهم‌هایی مشاهده می‌شود که در نظام‌های اخلاقی ...
[ 14 ] - عوامل فراسازمانی مؤثر بر تصمیم‌سازی و عملکرد اخلاقی شرکت‌های خدمات مهندسی مشاوره
بیان مسئله: داده‌های حاصل از مصاحبه با فعالان نظام فنی و اجرایی کشور حاکی از نوعی تعارض بین قضاوت و عملکرد اخلاقی شرکت‌های خدمات مهندسی مشاوره است. غالب شرکت‌ها اخلاقی بودن عملکرد را به‌عنوان یک هدف کلان در نظر دارند، اما بسیاری از تصمیمات و عملکردهای ایشان فارق از تفاوت‌های فردی هیئت مدیره و تفاوت‌های سازمانی شرکت‌ها، آگاهانه، با ارزش‌های اخلاقی مانند صداقت و رعایت منافع همه ذ...
[ 15 ] - امکان سنجی اعراض از یاخته های جنسی و جنین و پیامدهای آن در فقه امامیه
در درمان‌های نوظهور ناباروری به روش اهدای سلول جنسی و یا اهدای جنین، بر اساس فتاوای بعضی از فقهای معاصر و نظریه برخی فقه پژوهان انتساب کودک حاصل از اهدای اسپرم، تخمک و جنین به پدر و مادر بیولوژیک، مشروط به عدم اعراض آنها از یاخته‌های جنسی و یا جنین اهدایی است. این به آن معنی است که اگر اهداکننده از اسپرم یا تخمک و نیز جنین حاصل از تلقیح خارجی خود، اعراض کرده باشد، کودک تولد یافته به ایشان ملح...
[ 16 ] - Personhood and Moral Status of The Embryo: It’s Effect on Validity of Surrogacy Contract Revocation according to Shia Jurisprudence Perspective
Objective One of the most controversial issues related to human embryo is to determine the moment when the embryo is considered as a human being and acquires a moral status. Although personhood and moral status are frequently touched upon in medical ethics, they are considered interdisciplinary as concepts shaping the debate in Medical Law (Fiqh) since their consequences are influential in the ...
[ 17 ] - The Lineage of Children Born by Sperm Donation: A Shiite Perspective
Background: Despite the meager role of the masculine agent in infertility (the low number of infertile men than women infertile), there are men whose wives are unable to become pregnant due to the absence of sperm, decreased numbers of sperm or lack of sufficient motile sperm. Utilizing donated sperm is a method that enables these families to have children. The use of this method prompts us to ...
نویسندگان همکار