نعمت الله فاضلی
هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
[ 1 ] - رفاه و گفتمان سازندگی
این مقاله تحقیقی، با هدف بررسی گفتمان رفاهی در دوران سازندگی، به بررسیخصوصیات و عناصر اصلی ساخت گفتمان های رفاهی در سخنان رئیس جمهوری در دوره ۱۳۷۶-۱۳۶۸ (موسوم به دوران سازندگی) پرداخته است تا ضمن بازشناسی و معرفی ویژگیهای گفتمانی این دوره، تفسیر و بازشناسی معنا کاوانهای از گفتمان رفاهی در بستر تاریخی - اجتماعی آن ارائه نماید. اهمیت این تحقیق از آنجا ناشی می شود که دسترسی به رفاه اجتماعی، یکی از...
[ 2 ] - رهیافتی مدرن بر آیین کهن: مطالعه ای انسان شناختی از جشن نوروز ایرانیان در بریتانیا
مقاله حاضر گزارشی از جشن های نوروزی ایرانیان مهاجر در بریتانیا است که بهطرح «دیدگاه نظری»تازهای برای فهم نوروز در دنیای مادران می پردازد. در بخشی نخست مقاله، این دیدگاه نظری، بررسی و تشریح گردیده است. در بخش های دیگر، متناسب با دیدگاه ارایه شده، به بررسی گستره جهانی نوروز در دو دوره باستان و معاصر پرداخته شده است. بعد از آن گزارشی از جشن های نوروزی در بریتانیا ارایه می کنیم. دو بخش پایانی، به ت...
[ 3 ] - انسانشناسی را چرا و چگونه آموزش می دهیم؟نگرشی مردم نگارانه به آموزش انسان شناسی و مسایل آن در ایران
این مقاله به بررسی چرایی، چیستی و چگونگی آموزش درسهای انسان شناسی باتکیه بر آموزه های زیسته نگارنده و تجربه های انسان شناسان دیگر می پردازد. هدف مقاله کمک به ارتقای روش های آموزش انسانشناسی در ایران است. درمقدمه، موضوع و روش این مطالعه شرح داده شده است. سپس در بخش نخست (طرحمسئله)،مسئله و اهمیت موضوع روش آموزش در دانشگاه و به ویژه روشهای آموزش در رشته های علوم انسانی و اجتماعی توضیح داده شده است...
[ 4 ] - کدام معیار؟ بررسی ای انسان شناختی در زمینه تولید علم و چالش های علوم انسانی در ایران
مقاله حاضر بحثی درباره وضعیت تولید علم در رشته های علوم انسانی در ایران است. برای این منظور به بررسی انتقادی مسئله چاپ مقاله در مجلات خارجی که اخیرا به مثابه یک شرط ضروری برای ارتقای اعضای هیئت علمی مطرح شده است، پرداخته ایم. سعی شده است ابعاد این مشکل عملی در دانشگاه های کشور از منظر معرفت شناختی تحلیل و تبیین شود. ضمن تایید اهمیت چاپ مقاله خارجی به مثابه شکلی از تولید و انتقال ایده و دانش در ...
[ 5 ] - نگاهی به جهانی شدن و روندهای جهانی در تحولات آموزش عالی و وضعیت آموزش عالی ایران
این مقاله بحثی درباره روندهای اصلی تحولات آموزش عالی در پرتو فرآیندهای جهانی شدن است. در ابتدا به بحران در فهم مسائل آموزش عالی در عصر جهانی شدن اشاره شده و تلقی های دوگانه و تردید افکن ما از آموزش عالی توضیح داده شده است. در این بخش که حکم مقدمه ای برای ورود به بحث را دارد، دیدگاه ها و آرای صاحب نظران مختلف درباره وضع کنونی آموزش و چیزی که از آن به بحران در آموزش عالی، یاد می شود، بررسی شده اس...
[ 6 ] - «مباحثه» روشی برای تدریس در دانشگاه نگرش مردم نگارانه به آموزش مشارکتی
مقاله زیر بحثی درباره کاربرد روش «مباحثه» در تدریس دانشگاهی با تکیه بر تجربه مردم نگارانه نگارنده است.« مباحثه » امروزه در دانشگاه های غرب به منزله راهی برای افزایش مشارکت اجتماعی دانشجویان در فرآیند آموزش است. «رهیافت مشارکتی» در آموزش به رهیافت اجتماعی و یگاتسکی و پیتر برگر از علم - که علم را تولیدی اجتماعی بر می شمرد که در فرآیند تعامل و ارتباط اجتماعی بین افراد خلق می شود و اشاعه می یابد - ...
[ 7 ] - مروری بر سیر مردم شناسبی در ایران
در این مقاله، مردم شناسی غیر دانشگاهی در ایران که شامل مجموعه مطالب مردم شناسانه ای است که در کتاب های تاریخی، جغرافیایی، دینی، اخلاقی و ادبی مؤلفان مسلمان و ایرانی قبل از سده کونی آمده است، معرفی و تحلیل می شود. همچنین تحقیقات فولکلوریک که مربوط به جمع آوری و معرفی فرهنگ عامه در ایران می شود، مورد بررسی قرار گرفته، نقش صادق هدایت در این زمینه به عنوان مؤثرترین فرد که توانست حرکت مهمی در زمینه ...
[ 8 ] - در آمدی بر جامعه شناسی هنر و ادبیات
جامعه شناسی هنر و ادبیات، شاخه ای از علم جامعه شناسی است که ساخت و کار کرد اجتماعی هنر و ادبیات و رابطه میان جامعه و هنر و قوانین حاکم بر آنها را بررسی می کند. این شاخه علمی در ایران بسیار نوپاست . در مقاله حاضر تلاش نویسنده آن است تا به نحو مجمل و مختصر موضوع، هدف، تاریخچه، نظریه ها، رهیافت های جامعه شناختی و انواع بررسی های آن را توضیح دهد و کتاب های جامعه شناسی هنر و ادبیات را که به زبان فار...
[ 9 ] - مزیتها و کارکردهای شبکههای اجتماعی برای گروههای تروریستی (مطالعه موردی: استفاده گروه داعش از توییتر و فیسبوک)
شبکههای اجتماعی علاوه بر تولید و انتشار اطلاعات بستر مناسبی برای مدیریت سازمانی محسوب میشوند. گروه دولت اسلامی (داعش) اهداف تروریستی را از طریق شبکههای اجتماعی بویژه فیسبوک و توییتر بهپیش میبرد. این گروه اقداماتی مانند جذب و سازماندهی نیروها، برنامهریزی و اجرای عملیات، نظارت و کنترل، هدایت و رهبری، ارتباطات و هماهنگی عملیات تروریستی را از طریق دورکاری در شبکههای اجتماعی بهپیش میبرد. ...
[ 10 ] - نظریههای فرهنگی را چرا و چگونه تدریس کنیم؟
مسئله تعلیم (پداگوژی) هر روزه قرابت بیشتری با تعریف مطالعات فرهنگی مییابد. مدرسان باید تعریف تعلیم را گسترده سازند تا بتوانند از مرز محدود آموختن فنون و روشها فراتر روند. (ژیرو،1385) می خواهم در این گفتار «تصور جمعی غالب» که در فضای آموزشی دانشگاههای ما از آموزش نظریهها وجود دارد واکاوی کنم و نشان دهم «آموزش نظریه ها» به ویژه نظریههای فرهنگی چه چیزهایی نیست و چه چیزهایی باید یا میتواند با...
[ 11 ] - رشتهای، بینارشتهای و پسارشتهای؛ تغییر الگوهای رشتهای در زبانشناسی
تغییر اصلی در پژوهش زبان، در اوایل قرن بیستم توسط سوسور آغاز شد که خود سبب پایهگذاری «زبانشناسی مدرن» شد. این پژوهش در بخش مرکزی زبان بود؛ یعنی نظام زبان بهمثابه نظامی مستقل بدون اینکه هر چیزی خارج از زبان در نظر گرفته شود. در آن زمان که زبانشناسی مدرن از نظر ساختار و وظایف بهوضوح تعریف شده بود، یکی از رشتههای برجستۀ تأثیرگذار در علوم انسانی و اجتماعی به حساب میآمد. این موفقیت چشمگیری ب...
[ 12 ] - رشتههای دانشگاهی: کارکردها، کارکردها و تحولات
این نوشتار از دو بخش اصلی تشکیل شده است؛ بخش نخست، بررسی نظری رشتههای دانشگاهی در جهان است. این بخش، به چیستی رشتههای دانشگاهی، چگونگی پیدایی و تکوین آنها، کارکردهای آغازین و سرانجام، و بحرانهای ناشی از تحول در کارکردهای رشتههای دانشگاهی اختصاص دارد. بخش دوم، به بررسی وضعیت رشتههای دانشگاهی در ایران میپردازد. به این منظور، دربارهی زمینههای تاریخی، اجتماعی پیدایی رشته در ایران و شباهته...
[ 13 ] - تشویش نوشتن: مسئلهمندی نوشتن در حوزة علوم انسانی و اجتماعی در ایران
اکنون چیزی را به شما بگویم که فقط همین حالا آن را فهمیدهام. پس از چاپ پنج کتاب، حرفة نویسندگی، احتمالاً هر چه بیشتر مینویسی مشکلتر میشود (گابریل گارسیا مارکز). چکیده مقالة حاضر تحلیلی در زمینه نوشتن و «سواد دانشگاهی» در حوزة علوم انسانی و اجتماعی در ایران امروز است. در این مقاله برآنم امر نوشتن در بستر اجتماعی و معرفتی نظام دانشگاهی را بررسی و راهبردی برای مواجهه با «وضعیت م...
[ 14 ] - بررسی روابط تعامل بین فرهنگی و شهروندی؛ پژوهشی انسانشناختی در ارامنه تهران
الگوی روابط بین فرهنگی اقلیتها با یکدیگر و بافرهنگ مسلط و نیز ارتباط آن با مفهوم شهروندی در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهشگران با بررسی رویکردهای نظری در زمینه شهروندی و فرهنگ و انجام مطالعه اقدام به بررسی روابط برون گروهی ارامنه تهران در جامعه متکثر و چند فرهنگی ایران کردهاند. سال این است که 1 ـ نسبت و ارتباط ارامنه با جامعه بزرگتر ایران چگونه است؟ 2 ـ آنها چه نگاهی نسبت به جام...
[ 15 ] - تاریخ، جامعه، و بازنمایی کارکردهای ایدئولوژیک عکاسی در دورة قاجار: پیش و پس از مشروطه
تاریخ عکاسی در ایران تافتهای جدابافته از تاریخ این سرزمین نیست. از این رو، توجه به زمینة سیاسی و اجتماعی میتواند منظر مناسبی برای بازخوانی آن فراهم آورد. به منظور درک بهتر شرایط عکاسی در ایران در دورة قاجار (پیش و پس از مشروطه) و نقش این رسانة نوپا در فضای آن دوران، نگارندگان دریچة «گفتمان» را به روی تاریخ عکاسی در ایران میگشایند تا به این سؤال پاسخ دهند که چه گفتمانی و چگونه در این دوره ص...
[ 16 ] - مدرنیته و مسکن ( رویکرد مردمنگارانه به مفهوم خانه، سبک زندگی روستایی و تحولات امروزین آن)
این مقاله به تحلیل فرهنگی خانه روستایی در گذشته و اکنون میپردازد و خانه را به مثابه یکی از مولفههای اصلی سبک زندگی جهت فهم کلیت زندگی روستایی مطالعه میکند. در این نوشتار ابتدا اثرات مدرنیته بر تحول فرهنگ خانه در ز مینههایی چون امروزیشدن، عقلانیشدن، شهری شده، عرفی شدن، جهانی شدن، فردی شدن، دموکراتیک شدن، رسانهای شدن، تجاری شدن و بوروکراتیک شدن بررسی میشود و سپس با ارائه توضیحی مردمنگارا...
[ 17 ] - واکاوی و شناسایی نقش فرهنگ معلمان در مواجهه با تغییرات برنامه درسی: مطالعه ترکیبی
هدف: پژوهش حاضر با هدف واکاوی و شناسایی نقش فرهنگ معلمان در مواجهه با تغییرات برنامه درسی استان لرستان انجام شد. روش: تحقیق مورد استفاده ترکیبی و از نوع اکتشافی و از لحاظ هدف کاربردی است؛ نمونه مورد بررسی معلمان ابتدایی استان لرستان که در شیوه ی کیفی بهصورت نظری و تا مرحله اشباع و در روش کمیبه صورت تصادفی خوشه ای مرحله ای انتخاب شدند. در بخش کیفی، از مصاحبه و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخت...
[ 18 ] - رویکرد تلفیقی به فرهنگ ایران: بازخوانی اندیشه های سروش، شریعتی و رجایی
در این مقاله با در نظر گرفتن ماهیت سه گانه فرهنگ ایران (فرهنگ ایرانی، اسلامی و غرب) با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و بازخوانی آرای سروش، شریعتی و رجایی که به این سه وجه قائل هستند، پرداخته می شود تا در ارائه رویکرد تلفیقی متوازن به فرهنگ ایران، مورد استفاده قرار گیرند. دیدگاه شریعتی تأکید بر شناخت آگاهی بخش از اسلام و همراهی آن با عشق و عمل، بهره وری آگاهانه از غرب و نه تقلید کورکورانه، شناخت س...
[ 19 ] - شهر دوستدار زن شناسایی معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاهها و گروههای مختلف اجتماعی تهران
هدف این پژوهش شناسایی برخی از معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاهها و گروههای مختلف اجتماعی است. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و کیفی است. روش مورد استفاده اتنوگرافی (مردمنگاری) و شیوة جمعآوری دادهها مصاحبة مسئلهمحور است. جمعیت آماری زنان 18 تا 50 سال ساکن تهراناند که طی پنج سال گذشته ساکن تهران بودهاند. نمونهگیری غیراحتمالی و قضاوتی و حجم نمونه نوزده نفر است. نتایج ...
[ 20 ] - عکاسى و چرخش فرهنگی (بررسى نقش فناورانۀ دوربین عکاسى و عکس در تغییرات فرهنگى جامعة ایران)
متفکران عرصۀ پساپدیدارشناسی میکوشند انسان، جهان، و فناوری را در رابطهای همبستهباهم قرار دهند و در نظر دارند نسبتی را مشخص کنند که فناوری میان انسان و جهان پیرامونش برقرار کرده است. دوربین عکاسی، در مقام فناوری و رسانهای فرهنگساز، به فراخور بافتی که در آن قرار میگیرد معانی اجتماعی و فرهنگی خاصی را نیز تولید میکند. در این مقاله سعی بر آن است به نقش فناورانۀ دوربین عکاسی در جامعه و...
[ 21 ] - بازنمایی زندگی روزمرة جوانان در سریال فاصلهها
این مقاله با هدف ترسیم کیفیت بازنمایی زندگی روزمرة جوانان در تلویزیون ایران، از طریق بررسی بازنمایی زندگی روزمرة جوانان در سریال فاصلهها و با بهرهگیری از نظریات بازنمایی و انتقادی زندگی روزمره، انجام شده است. نتایج نشان میدهد که در سریال فاصلهها، بر اساس فن کلیشهسازی، برخوردی گزینشی و متعصبانه با زندگی روزمرة جوانان صورت گرفته است و، ضمن گروهبندی جوانان به سنتی و مدرن، مرز میان «ما»...
[ 22 ] - نقد جامعه شناسانۀ سرمایه های زنان در رمان قصه تهمینه محمد محمدعلی بر اساس نظریۀ انواع سرمایۀ پیر بوردیو
این مقاله بر نقد جامعهشناسانۀ رمان معاصر تمرکز دارد. راهنمای نظری این پژوهش ایدۀ انواع سرمایۀ پیر بوردیو است. بوردیو بر این باور است که نظریۀ سرمایۀ اقتصادی مارکس مبادلات را به نوع تجاریِ آن تقلیل میدهد؛ در حالی که توضیحدادن ساختار و کارکرد جهان اجتماعی بدون در نظر گرفتن سرمایه در تمام شکلهایش امری محال است. در پرتو این نظریه با بررسی انواع سرمایههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و نمادین و ...
[ 23 ] - زن و قدرت در خانواده (تحلیل محتوای شش رمان پرفروش دهة اخیر)
«زن و قدرت در خانواده» تحلیل محتوای کیفی شش رمان پرفروش سالهای 1378 تا 1388 است که نویسندگان آنها همگی زن بودهاند. این مقاله نحوة بازنمایی قدرت زنان در خانواده و شکل مناسبات زنان با سایر اعضای خانواده را در این شش رمان بررسی میکند. در این بررسی، ایدههای جامعهشناسی رمان و ادبیات عامهپسندِ مطالعات فرهنگی بهکار گرفته شده و به جایگاه زنان و قدرتشان در خانواده و تلاششان در جایگاه یک طبقة فرو...
[ 24 ] - عکس، گفتمان، فرهنگ عنوان فرعی: تحلیل تاریخی کارکردهای گفتمانی عکس در ایران
عکاسی، نه یک شیوهی تولید مکانیکی تصویر، بلکه یک رویه ارتباطی است. با تحقیقاتی که پیرامون کارکردهای عکس در ایران شده است، به ندرت با تحلیلی کیفی بر تاریخ این رسانه مواجهایم. بنابراین، ضرورت پژوهشی، بر اساس واکاوی ساختارهای کلان جامعهی ایران ایجاب میشود. نگارندگان میکوشند، فضای غالب عکاسی را در اکنون آن [1]واکاوی کنند. بدین منظور از دریچهی «گفتمان» به آن نگاه میشود تا به این سؤال پاسخ ده...
[ 25 ] - صورتبندی مسئله احساسات در ایران معاصر نظریهای دربارۀ پویایی الگوهای عاطفی در ایران
این مقاله ارائه دیدگاهی درباره تغییر عواطف یا احساسات در ایران معاصر است. در بخش مقدمه مسئله را صورت بندی می کنم و دیدگاه کلی برای تحلیل احساسات در ایران معاصر را این مقاله، ارائه دیدگاهی دربارۀ تغییر عواطف یا احساسات در ایران معاصر است. در بخش مقدمه، مسئله را صورتبندی میکنم و دیدگاه کلی را برای تحلیل احساسات در ایران معاصر شرح میدهم. در بخش دوم، مباحث نظری و مفهومی را دربارۀ «انگارۀ ...
[ 26 ] - بررسی نظام مدیریت ارتباطات و مبادلات بین المللی علمی و دانشگاهی ایران و غرب
در این مقاله مراودات معرفتی و مبادلات دانشگاهی بین ایران و غرب (آمریکا و اروپا) بررسی میشود. رهیافت نظری و روش شناختی آن انسان شناختی و مردم نگارانه است و به بازشناسی زمینه تاریخی و اجتماعی تجربه ارتباطات علمی و دانشگاهی ایران و غرب می پردازد. در این مقاله مشکل پایین بودن میزان ارتباطات علمی و دانشگاهی و تاریخچه این ارتباطات از بعد از اسلام تاکنون در ایران، وضع کنونی آن، ضرورتها، امکانات و محد...
[ 27 ] - الزامات و چالشهای علوم انسانی کارآفرین: تحلیلی پدیدارشناسانه از وضعیت علوم انسانی در نظام دانشگاهی
پژوهش حاضر تحلیلی از وضعیت علوم انسانی در نسل سوم نظام دانشگاهی است. روش تحقیق کیفی از نوع اکتشافی، با رویکرد پدیدارشناسانه است. جامعه پژوهش متشکل از اساتید و متخصصان موضوعی در حوزه علوم انسانی و روش نمونهگیری هدفمند است که با توجه به معیارهای ورود به پژوهش با 12 نفر به حد اشباع نظری دادهها رسید. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساختار یافته بود. محقق در پی پاسخ به این سؤال بود که علوم انسان...
[ 28 ] - Examining historical process of the consolidation of the Humanities in Iran
In this article, based on the current historical data on the emergence and development of the Human Sciences, we looked at this thinking approach that different social forces were placed together-in a coordinated or opposite way- and made possible the acquisition of the available sciences, especially the Humanities. Given the nature of the issue, the research method was a historical analysis a...
[ 29 ] - تجربههای زیستۀ مرزنشینانِ شهر نودشه از پدیدۀ مرز
در جوامع سنتی، مرزها بیشتر مبتنیبر ویژگیهای زبانی، مذهبی، و فرهنگی بودند، ولی در عصر مدرن، مرز در چارچوب دولت معنادار است. درواقع، تا یک دهه پیش، رویکردهای جهانیشدن و دورۀ پسامرزی مطرح میشد، ولی امروزه به دلایل مختلف، ازجمله ناامنی، مرزها بیشازپیش مستحکم شدهاند و نظارت و کنترل بیشتری بر آنان اعمال میشود. در این شرایطی، تقریباً نیمی از محیط پیرامون کسانیکه در نزدیکی مرز زندگی میکنند، تح...
[ 30 ] - فضای مجازی و پست مدرن شدن عرصه پزشکی (مطالعه موردی: موسیقی درمانی)
با ظهور پسامدرنیسم در حوزه پزشکی، تفسیرهای جدیدی از مفاهیم سلامت و رویکردهای آن پدید آمد. یکی از روشهای درمانیکه با تفسیرهای پست مدرنیستی تناسب دارد، طب مکمل و جایگزین است.با نقصان حضور انواع مختلف طب مکمل به خصوص موسیقی درمانی در دانشگاه ها و کمبود کلینیک های موسیقی درمانی در فضای اجتماعی ایران، در فضای مجازی شاهد ظهور سایت ها و وبلاگ هایی با موضوع موسیقی درمانی هستیم. با توجه به این محدودیت...
[ 31 ] - The value of higher education: analysis of reasons for tendency to study at university
The aim of this study was to measure the value of higher education among students in two public and non-public universities in Isfahan. The research method was descriptive correlational. The sample size was 307 master students in all disciplines whom were randomly selected. Data gathering tool was Luttrell & Richard 30 item questionnaire in five dimensions including family expectations, focus ...
[ 32 ] - سرآغاز عکاسی در ایران (درآمدی انتقادی بر تاریخ عکاسی ایران در دورهی ناصری)
بایگانی عکسهای دورهی قاجار، یکی از بزرگترین گنجینههای تصویری تاریخ ایران است. اگر این بایگانی را همچون یک فضای بصری متصور شویم، میتوان چیستی و چگونگی آن را مورد تحلیل انتقادی قرار داد و اگر نام دیدمان را به کلیت این فضای بصری اطلاق کنیم، میتوان پرسید چه دیدمانی، چرا و چگونه در دورهی ناصری صورتبندی شده و این دیدمان چه کارکردی میتوانست در گذشته داشته و یا حتی در ادوار بعدی میتواند داشته...
[ 33 ] - حافظه و دین در ایران؛ تحولات و چشماندازها
در این مقاله، تحول در الگوهای حافظۀ ایرانیان (با تأکید بر تجربۀ دیداریشان) تبیین و نقش مناسبات قدرت در آن تحلیل خواهد شد. بدین منظور از انواع تکنولوژیهای حافظهای (شفاهی، سواد (چاپ) و دیجیتالی (الکترونیک)) و تأثیر آن در به وجود آمدن اکولوژیهای حافظهای در دورههای مختلف (پیشامعاصر، معاصر و امروزی) سخن به میان خواهد آمد. سپس، با تکیهبر رویکرد و روش "تحلیل فرهنگی"، نقش مناسبات قدرت در تولید، ...
[ 34 ] - بحران کرونا و بازاندیشی فرهنگی در ایران
این مقاله تحلیلی فرهنگی از پیامدها و تأثیرات فرهنگی بحران ویروس کرونا در ایران است. در ماههایی که بحران ویروس کرونا شکل گرفته است این پرسش در کانون توجه جامعه و اندیشمندان ایران بوده است که این بحران چه دلالتهایی برای شیوهٔ زندگی و فرهنگ در ایران دارد؟ نگارنده در پی ارزیابی این پرسش است. در قسمت مقدمهٔ مقاله هدف و چگونگی و پرسشهای اصلی مقاله را توضیح داده میشود. در قسمت دوم مقاله به تحیلی از ...
نویسندگان همکار