سعید ذکایی
استاد مطالعات فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
[ 1 ] - فضاهای فراغتی شهری و زنانگی‌های جدید- محمد سعید ذکایی
فراغتی شدن و مصرفی شدن فزاینده زندگی در کلان‌شهرها آثار گسترده‌ای را بر هویتهای جنسیتی وارد می‌سازد. ترکیبی از شرایط محلی و جهانی در کنار ویژگیهای کالبدی شهر، تنوع و سیالیت در الگوهای رفتار جنسیتی را دامن می‌زنند. مقاله حاضر در سنت مطالعات فرهنگی با مرور تجارب زنان و دختران جوان از مواجهه با میدان‌های فراغتی عمومی شهری به دنبال نشان دادن آثار متفاوت فضاهای فراغتی و مصرفی بر هویت‌یابی‌های زنان...
[ 2 ] - نظریه و روش در تحقیقات کیفی
ابزارهای متفاوت تحقیقی را نمی توان ابزارهایی خنثی تلقی کرد. هر تکنیک بر یک نظریه، یک انسان شناسی فلسفی و مفهومی از نظم اجتماعی استوار است. روشس تحقیقی انتخاب شده مشخص کننده ماهیت موضوع تحقیق انتخاب شده است. نظریه و روش جدایی ناپذیرند. رویکرد کیفی به تحقیقات اجتماعی محققی را ملزم به بررسی این مسئله می سازد که چگونه آنچه واقعیتی عینی و بیرونی در عالم به نظر میرسد، در حقیقت ساخته شده است و بر خلاف...
[ 3 ] - زنانگی و ورزش
زنانگی و ورزش هر دو سازه‌های اجتماعی و رفتارهای فرهنگی هستند و در همبستگی با بستر اجتماعی شکل می‌گیرند. در این پژوهش سعی بر آن بود که از تجربۀ زیستۀ زنان ورزشکار استفاده شد. بنابراین، با رویکرد کیّفی و با تکنیک مصاحبه در میدان پژوهش اجرا شد. نمونۀ مورد مطالعه از مجموع مصاحبه با 36 نفر از دختران و زنان با طیف سنی 46 -14 سال شهر تهران تشکیل شد که در دو نوع متفاوت ورزش‌های رزمی و ایروبیک سابقه ور...
[ 4 ] - روابط جنسی پیش از ازدواج در میان جوانان؛ الگوها، انگیزه‌ها، پاداش‌ها و هزینه‌ها
تحولات سبک زندگی جوانان در سال‌های اخیر در ایران، به‌تدریج ابعاد گوناگونی به خود گرفته و نه‌تنها ارزش‌ها، که رفتارهای افراد را دستخوش تغییر کرده است. یکی از این تغییرات، حوزۀ روابط جنسی پیش از ازدواج و مناسبات با جنس مخالف است. مطالعۀ حاضر در پی شناسایی فرایند برقراری این روابط و فهم منافع و مضاری است که دو جنس برای ارتباطات دوستانۀ خود و مدیریت آن قایل‌اند. در این پژوهش با 24 تن از پسران و دخ...
[ 5 ] - بررسی ابعاد هستی شناسی مذهبی در گفتگوهای درون شخصیِ زوجین مذهبی برخوردار از سازگاری زناشویی بالا
هدف پژوهش حاضر تعیین ابعاد هستی شناسی مذهبی در گفتگوهای درون شخصی زوجین مذهبی برخوردار از رضایت زناشویی بالا بود. این مطالعه از نوع پژوهش های کیفی بود که با استفاده از مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته در 11 زوج (11 زن و 11 شوهر) مذهبی (مسلمان) برخوردار از سازگاری زناشویی بالا انجام گرفت. این زوجین به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و نمونه گیری تا جایی ادامه یافت که پاسخ های شرکت کنندگان به حالت...
[ 6 ] - مطالعات کودکی: مفاهیم، رویکردها و مسائل محوری
کودکی امروز در فرآیندی تاریخی و اجتماعی ماهیت متفاوتی یافته است. تنوع تجارب کودکان در میدان‌های روزمره زندگی و نیز تنوع گفتمان‌ها و بازنمایی‌های شکل گرفته نسبت به آنها ضرورت به کارگیری منظری بین رشتهای را در فهم پویایی‌ها و پیچیدگی‌های این پدیده آشکار می‌سازد. مقاله حاضر بدنبال ارائه شرحی از رویکردها و سنت‌های مؤثر بر توسعه حوزه مطالعات کودکی و مفاهیم، روشها و مسائل محوری آنهاست. استدلال بر ا...
[ 7 ] - نحوه بازنمایی سبک زندگی سلامت‌محور در رسانه‌های گروهی، تحلیل محتوای پیام‌های سلامت‌محور تولید شده در چهار رسانه (رادیو سلامت؛ تلویزیون؛ وب‌سایت سلامت‌نیوز و هفته‌نامه سلامت)
از آنجا که بشر امروزی غرق در رسانه‌های جمعی است، شایسته است با در نظر گرفتن تأثیرات قدرتمند رسانه‌ها، دریابیم که آیا فراگیری و تراکم پیام‌های سلامت‌محور رسانه‌ای، می‌تواند بسترساز انتخاب نوعی سبک زندگی سلامت‌محور برای آحاد جامعه باشد؟ بدیهی است در عصر حاضر اتخاذ سبک زندگی سلامت‌محور به مردماین امکان را می‌دهد تا به عنوان اقدامی پیشگیرانه، بر سلامت خود کنترل و مراقبت بیش...
[ 8 ] - رسانه‌های اجتماعی: مفهوم‌سازی و گونه‌شناسی (مطالعه دانشجویان دانشگاه تهران)
رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌ای از کاربران فعال در بستر وب اجتماعی هستند که از طریق تولید، به اشتراک‌گذاری، مصرف و بازیابی انواع محتوای دیجیتال، با یکدیگر تعامل چندگانه و چندلایه دارند. رشد روزافزون رسانه‌های اجتماعی و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آنها، مطالعه و شناخت تطبیقی گونه‌های مختلف این رسانه‌ها را حایز اهمیت و ضرورت خاصی کرده است. این پژوهش به روش پیمایشی، با حجم نمونه 360 نفر از دانشجویان 18 ـ...
[ 9 ] - بازنمایی مناسبات نسلی از منظر ادبیات داستانی پیش و پس از انقلاب اسلامی
پرسش اصلی مقالۀ حاضر این است که شش رمان معاصر فارسی در بازۀ زمانی پیش و پس از انقلاب اسلامی چه تصویری از الگوی روابط بین نسلی را در خانواۀ ایرانی ترسیم کرده است و در این زمان چه تغییری در روایت رمانها از مناسبات نسلی درون خانواده ایجاد شده است. بنابراین، ادبیات داستانی را به‌مثابة میانجی فهممان از تحولات جامعه در این زمینه در نظر گرفته‌ایم و از آنجا که با هدف مطالعۀ ژرف و عمیق روایتها به‌دن...
[ 10 ] - جوانان، بدن و فرهنگ تناسب
توجه محافل دانشگاهی و علمی به حوزه بدن را می بایست واکنشی به تغییرات بنیادین صورت گرفته در رابطه بین بدن، اقتصاد، تکنولوژی و جامعه دانست. رشد تکنولوژی های تغذیه، سلامت و ورزش در کنار اهمیت یافتن عاملیت و مصرف گرایی شدید بدن و بدنی شدن را به موضوعی مهم د رمطالعات اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر تبدیل ساخته است. مقاله حاضر با اتکاء به یافته های کمی و کیفی جوانان دختر و پسر فعال ورزشی بدنبال شناخت را...
[ 11 ] - نظام معنایی پدیدۀ خشکسالی در میان کشاورزان استان اصفهان
این مقاله با هدف واکاوی نظام معنایی جامعۀ کشاورزی از پدیدۀ خشکسالی، می‌کوشد تا نشان دهد کشاورزان، این پدیده و پیامدهای مربوط به آن را چگونه درک، تفسیر و ارزیابی می‌کنند، چه دلایلی برای بروز این پدیده در ذهن دارند و بر اساس این دلایل و تفاسیر چگونه به آن واکنش نشان داده‌اند. روش مطالعه کیفی از نوع نظریۀ بنیادی است. پس از کشف مفاهیم اولیه و مقولات عمده، در مرحله کدگذاری محوری فرایند اتصال مقولهه...
[ 12 ] - مدرنیته، شهر و مصرف (بررسی پدیدار مصرف در زیست جهان شهروندان تهرانی)
در مقاله حاضر در پی بررسی جایگاه مصرف در زیست جهان شهروندان تهرانی هسنیم. در این مسیر بر جایگاه مصرف در منظومه تجارب زیسته شهروندان و نقش آن در شکل دادن به فضاهای شهری تهران و هویتهای سیال موجود در این کلانشهر تمرکز نموده و تاثیر مصرف در برساخت هویت شهر و شهروندان را مورد بررسی قرار دادهایم. این تحقیق با استفاده از روش نظریه مبنایی و از خلال مشاهده میدانی مشارکتی و مستقیم و همچنین مصاحبه با 3...
[ 13 ] - مفهوم سازی سبک زندگی فرهنگی
در سال های اخیر پژوهش های قابل توجهی در موضوع سبک زندگی انجام شده است که مفهوم سازی های نامناسب و خلط مفهومی سبک زندگی با مفاهیم نزدیک، از جمله مشکلات برخی از این پژوهش ها به شمار می آیند. هدف از این مقاله پالایش فضای مفهومی سبک زندگی و ارائه مفهوم سازی دقیق از سبک زندگی فرهنگی است. بدین منظور، با استفاده از روش اسنادی و تکنیک تحلیل مفهومی، ابتدا ارتباط میان فرهنگ، خرده فرهنگ، مصرف و سبک زن...
[ 14 ] - زندگی در مناطق مرزی: مطالعه پدیدار‌شناختی مرزنشینان شهر نوسود
مرزها به عنوان زمینههایی برای کنشهای انسانی، زندگی روزمره مردمان مناطق مرزی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و تجربیات ویژهای را در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برای مردمان ساکن در این مناطق رقم زدهاند. ادراک مفهوم مرز برای مردمان منطقه مرزی همراه با درگیری با چنین وضعیتهایی است و با توجه به این نوع تجربیات است که ادراک آنها از زندگی شکل میگیرد. هدف این پژوهش این است تا با ...
[ 15 ] - نحوة بازنمایی روابط بیننسلی در سریال‌‌های ایرانی پربیننده
این مقاله روایت پربیننده‌‌ترین سریال‌‌های ایرانی را، با محوریت مسائل جوانان در فاصلة سال‌های 1383 تا 1393 و روابط بیننسلی (روابط جوانان و افراد بزرگ‌سال با تأکید بر والدین)، با بهرهگیری از عناصر مدل لابوف بررسی می‌‌کند. یافتههای این بررسی حاکی از آن است که سه الگوی توافق نسلی، تغییر نسلی (تفاوت، تزاحم، و تعامل هم‌زمان)، و شکاف یا گسست نسلی به صورت پنهان یا آشکار در سریال‌‌های مورد بررسی ب...
[ 16 ] - ایرانِ پیرامونی و تحول روابط دولت – ملت در عصر پهلوی اول
یکی از موضوعات اساسی در جامعه شناسی سیاسی هر جامعه ای، ماهیت دولت در آن جامعه است. دولت‌ها ماهیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گوناگون دارند. در این نوشتار تاثیر موقعیت پیرامونیِ ایران در نظام جهانی بر تحول روابط دولت – ملت در عصر پهلوی اول بررسی می شود. هدف از این بررسی آن است که از اقدامات ایجابی دولت پهلوی در قبال این موقعیت پیرامونی سراغ گیرد واز ماهیت و ویژگیهای آنها سخن بگوید. اولین فر...
[ 17 ] - سبک زندگی موبیتال در جامعۀ دانشجویی؛ فهم تجربۀ زیستۀ دانشجویان دانشگاه‌های علامه‌طباطبائی و صنعتی شریف
این پژوهش، با هدف شناخت سبک زندگی «دیجیتال و درحرکت» دانشجویان که اصطلاحاً آن را «موبیتال» نامیده‌ایم، انجام‌شده است. به این منظور، با روش نظریۀ مبنایی و تکنیک مصاحبۀ اپیزودیک با دانشجویان دو دانشگاه سطح یک کشور (علامه طباطبائی و صنعتی شریف) که سه گروه آموزشی اصلی علوم انسانی، فنی و مهندسی و علوم پایه را پوشش می‌دهند، گفتگو کردیم. برخلاف پژوهش‌هایی که فقط رضایت حاصل از کاربری تکنولوژی‌های نوین ا...
[ 18 ] - برساخت اجتماعی خشکسالی در میان کشاورزان (مورد مطالعه: بخش مرکزی و غربی استان اصفهان)
پژوهش حاضر به تحلیل جامعه‌شناختی پدیده خشکسالی از منظر کشاورزان استان اصفهان بر اساس رویکردی تفسیری - برساختی پرداخته است. روش پژوهش از نوع کیفی است. داده‌ها از طریق انجام مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساخت‌یافته جمع‌آوری شد. حجم نمونه 35 نفر از کشاورزان بخش مرکزی و غربی استان اصفهان بود که بر مبنای نمونه‌گیری هدفمند از نوع حداکثرِ تنوع انتخاب شدند. مبنای اتمام مصاحبه‌ها اشباع نظری بوده است. برای تحلیل د...
[ 19 ] - فهم تجربه زیسته افراد کارتن خواب در شهر تهران
چکیده در دو دهه اخیر نوع خاصی از بی‌خانمانی که کارتن خوابی نام گرفته، در کشور ما و به ویژه در کلانشهر تهران پدیدار شده و مورد توجه قرار گرفته است. کارتن خوابی به نظر کارشناسان اجتماعی ضمن آنکه مسئله اجتماعی تلقی می‌گردد، می‌تواند تبدیل به آسیب اجتماعی شود. کارتن خوابی نشانه و برآیندی از وجود سایر مسایل و آسیب‌های اجتماعی در جامعه است. هدف این مطالعه، رسیدن به درک و فه...
[ 20 ] - بررسی میزان انطباق رفاه ذهنی با رفاه عینی و تأثیر عوامل اجتماعی مؤثر بر آن (با تأکید بر بررسی تأثیر متغیرهای دینداری، وضعیت قومی و احساس آزادی) مطالعه موردی: شهروندان استان‌های کردستان و سمنان
چکیده تا اوایل 1960 به رفاه به‌عنوان مقوله‌ای اقتصادی و در قالب شاخص‌های عینی و کمی همچون درآمد و مصرف نگریسته می‌شد. با تأکید بر نارسایی شاخص‌های اقتصادی برای توضیح وضع اجتماعی، کوشش‌هایی برای ساخت شاخص‌های اجتماعی آغاز شد. از سال 1990 بررسی رفاه ذهنی و انطباق آن با رفاه عینی وارد تحقیقات توسعه‌ای شد. بی‌شک این امر در ایران نیز محتمل است و برنامه‌ریزی برای ارتقاء سطح...
[ 21 ] - سلاح یا تسکین: سایبراتنوگرافی خنده سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1396
با توجه به این که شوخی سیاسی یکی از قالب‌های رایج ارتباطی در ایام حساس انتخابات ریاست ریاست جمهوری سال 1396 بود، این پژوهش به این سوال پرداخته است که چگونه در سیاسی‌ترین زمان ممکن از شوخی سیاسی بهره گرفته شده است. بدین منظور دو گروه تلگرامی با گرایشات مفرط اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی انتخاب شد و بیش از 7000 پیام از این دو گروه در بازه‌ی زمانی یک ماه قبل از انتخابات با روش سایبراتنوگرافی مورد تحلیل ...
[ 22 ] - اقتدار‌پزشکی،از‌خشونت‌تا‌دگرفهمی؛ مطالعه ای قوم نگارانه‌در‌شهر‌تهران
رابطه درمانی بین پزشک و بیمار رابطه‌ای نابرابر است. بیمار در وضعیتی اضطراری ناگزیر از انجام توافقی با پزشک است که پذیرش طرح درمان و انجام آن و پرداخت هزینه‌ها را در برمی‌گیرد و پزشک برخلاف بیمار اضطراری برای پذیرش شرایط توافق ندارد. این موقعیت نابرابر ممکن است به اقتدار پزشک منتهی شود، به این معنا که پزشک با قرار گرفتن در موقعیتی برتر خواست و اراده بیمار را تابع خواست خود کند. یافتههای این تحق...
[ 23 ] - مروری تاریخی بر ابعاد اجتماعی تدوین قوانین آب در ایران
این پژوهش با اشاره کوتاه به نظریه جامعه‌شناسی حقوق ماکس وبر، در نظر دارد تا عوامل فراحقوقی که منجر به تدوین قوانین آب در ایران طی دوره‌های مختلف شده‌اند را بررسی کند. اگرچه عوامل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، جمعیت‌شناختی و اقتصادی در تصویب و تغییر قوانین و مقررات آب می‌توانند دخیل باشند، اما مسئله اصلی مقاله حاضر توجه به عوامل سیاسی و اجتماعی است که منجر به تصویب و تغییر در قوانین آب شده است. ب...
[ 24 ] - سیاست حافظه، ترومای فرهنگی و میهن پرستی/ملی گرایی در تاریخ معاصرایران
سیاست‌گذاری های حافظه ای واز آن خود کردن میراث فرهنگی درایران مدرن، جزکوششی جهت پیوندمردم/ ملت به گذشته‌ای گزینش شده و ایجاد فراموشی هایی به منظور ایجاد مشروعیت برای حاکمیت/دولت ها نبوده است. از آنجا که هویت کنشگر اجتماعی مدرن با رجوع به گذشته شکل می پذیرد، آفرینش گذشته ای مالامال از اتفاقات گزینش شده تاریخی و یا اعمال سیاست‌های فرهنگی در بهرهگیری مداوم از رژیم حافظه‌ای بخصوص، به تولید وسواس‌ه...
[ 25 ] - سازه فقر شهری: تجربه مردم‌نگارانۀ اتوبیوگرافیکِ فقر در فضاهای شهری تهران (نمونه موردی: محله هرندی)
این پژوهش با محوریت محله «هرندی» در شهر تهران، کاووشی در حوزه فقر و مسائل اجتماعی شهری است. بر اساس روش مردم‌نگاری اتوبیوگرافیک، داده‌ها از طریق مشاهده، مصاحبه، آرشیو شخصی افراد، مصاحبه‌های انتشاریافته فعالان مدنی و نیز روش اسنادی (برداشت از رمان)، گردآوری شده و در 2 «روایت» عمده، سازماندهی شده‌اند. محله «هرندی» نمونه اکستریمی از پیوند بین مسائل اجتماعی و فقر شهری است و به همین دلیل نیز، به...
[ 26 ] - جامعه‌شناسی یک بحران: آسیب‌شناسی اجتماعی بحران آب در حوضه آبریز زاینده‌رود
حوضه آبریز زاینده‌رود به‌عنوان تنها رودخانه دائمی و پرآب فلات مرکزی در خطه جمعیتی پرتراکم و اقلیم خشک و نیمه خشک است. در این حوضه به دلیل مدیریت و نظارت تاریخی دقیق، مسائل اجتماعی تقسیم آب به‌ندرت مشهود بود. بااین‌وجود از اواسط دهه 80 شمسی، این رودخانه به‌طور مداوم جریان طبیعی خود را از دست داده و تبدیل به رودخانه‌ای فصلی شده است. لذا اعتراضات زیادی نیز در استان‌های بهره‌بردار از این حوضه روی ...
[ 27 ] - Social Work-Based Approach to the Empowerment Model of Rough Sleepers
Introduction: In the recent two decades, a special kind of homelessness and rooflessness which is named rough sleepers has been appeared in our country, especially in the big city Tehran. The sleeping rough is a sign and resultant of other social issues in society and it also can lead to many more. Different governmental and non-governmental organizations have executed many interventional proje...
[ 28 ] - Lived Experience of Divorce Children in Iran
Extended Abstract Introduction: Divorce is a phenomenon that is rising in many societies, including Iran, and often leads to great harm and dilemma for family members, especially children. Given that parental divorce usually occurs in the particular ages of the child’s psychosocial development, it causes children to suffer from various problems and injuries because the family is both the main ...
[ 29 ] - Lived Experience of Divorce Children in Iran
Extended Abstract Introduction: Divorce is a phenomenon that is rising in many societies, including Iran, and often leads to great harm and dilemma for family members, especially children. Given that parental divorce usually occurs in the particular ages of the child’s psychosocial development, it causes children to suffer from various problems and injuries because the family is both the main ...
[ 30 ] - Gender Analysis of Social Security Policies in Post- Revolutionary Iran
Introduction: Due to the fact that gender is important as the most basic pillar of individuals ’identities in all social relations, it is helpful to identify current deficiencies in policymaking. Method: The method used is qualitative content analysis in the gender analysis approach. To this end, the documents and approvals of the main womenchr(chr(chr('39')39chr('39'))39chr(chr('39')39chr('3...
[ 31 ] - Gender Analysis of Social Security Policies in Post- Revolutionary Iran
Introduction: Due to the fact that gender is important as the most basic pillar of individuals ’identities in all social relations, it is helpful to identify current deficiencies in policymaking. Method: The method used is qualitative content analysis in the gender analysis approach. To this end, the documents and approvals of the main womenchr(chr(chr('39')39chr('39'))39chr(chr('39')39chr('3...
[ 32 ] - Understanding and Recognizing the Problems and Needs of Stimulant-Dependent Adolescents
Objective: The current research was conducted aiming at understanding and recognizing the problems and needs of stimulant-dependent male adolescents. Method: This research was qualitative and a thematic analysis. The study population included all stimulant-dependent male adolescents, which based on the purposeful sampling method and using the data saturation technique, 12 adolescents were selec...
نویسندگان همکار