محمود جعفری دهقی
دانشگاه تهران، دانشیار گروه فرهنگ و زبان های باستان، ،تهران، ایران.
[ 1 ] - از زن ستیزی تا زن ستایی در حدیقة الحقیقة سنایی
به اعتبار پژوهش های گسترده و متقن بزرگان حوزه ی تحقیق ادب فارسی، حکیم سنایی غزنوی - شاعر بزرگ قرن پنجم - از جمله اولین کسانی است که اصطلاحات عاشقانه را با اصطلاحات صوفیانه بهم درآمیخته و طرحی نو درافکنده است. از دیگر سو در هر دو حوزه ی عشق و عرفان، زیبایی در اوج قرار دارد و چون زن نمود آشکارای زیبایی است لذا محبوب و معشوق همواره در شمایل زن تجلی یافته است؛ ازین جهت رویکرد سنایی به مقوله ی زن می...
[ 2 ] - بررسی تطبیقی نسخۀ خطی مسالک و ممالک جرجانی و متن جهان‌نامه
این مقاله به بررسی تطبیقی کتاب جهان‌نامه نوشتۀ محمّد بن نجیب بکران و نسخۀ خطی مسالک و ممالک اثر ابوالحسن صاعد بن علی جرجانی، که در نیمۀ دوم قرن نهم کتابت شده است، می‌پردازد. از این بررسی تطبیقی معلوم می شود که جرجانی بسیاری از مطالب خود را از جهان‌نامه گرفته است و با این حال، به سبب بیشتر بودن نسخه‌های مسالک جرجانی نسبت به متن جهان‌نامه، می‌توان بعضی اغلاط متن و نسخه‌های جهان‌نامه را تصحیح کرد، ...
[ 3 ] - نگاهی تازه به کتیبة پهلوی آذرشب مشهور به نیروگاه سیکل ترکیبی (کازرون چهارده)
کتیبة پهلوی «آذرشب»، مشهور به «نیروگاه سیکل ترکیبی (کازرون چهارده)»، یکی از سنگ مزارهای بازمانده از اواخر دورۀ ساسانی (یعنی سال 6 یزدگردی برابر با ششمین سال جلوس یزدگرد، آخرین شاه ساسانی) است که در سال 1384، هنگام خاک‌‌برداری از اطراف برج نیروگاه سیکل ترکیبی در شرق کازرون، کشف شد. محتوای این گونه کتیبه‌ها بیشتر معرفی آرامگاه یا دخمۀ درگذشته و ذکر نام او و پدر او یا کسی که دخمه را برای او سفارش...
[ 4 ] - وام‌واژه‌های بلخی در پارسی نو
بلخ یکی از خاستگاه‌های ادبیات پارسی نو است. ازاین‌رو، در زبان پارسی نو، شماری از واژه‌ها از زبان بلخی وام گرفته شدهاند. این واژه‌ها را می‌توان به دو دسته بخش کرد. دستۀ نخست واژه‌هایی که در آنها d ایرانی باستان به l تبدیل شدهاند و شمارشان بیشتر است؛ دستۀ دوم واژه‌هایی که این دگرگونی آوایی در آنها صورت نگرفته است.
[ 5 ] - گزارش منوچهر جوان جم از تیشتر باران‌ساز در متن فارسی میانة دادستان دینی
باران در اساطیر ایران پدیده‌ای اهورایی است. پیدایی این اسطوره به‌واسطۀ ویژگی‌های آب و هوایی فلات ایران امری منطقی است. اسطورۀ باران‌سازی «تیشتر» در اوستا و غالب متون فارسی میانه آمده است اما هیچ یک از این منابع اشاره‌ای به دادستان دینی نکرده‌اند. در این مقاله، گزارش منوچهر جوان جم، مؤلف دادستان دینی، دربارة اسطورۀ باران و نقش «تیشتر» در ایجاد این پدیده بررسی شده است.
[ 6 ] - بررسی نسخه‌های خطی متن پهلوی نامه‌های منوچهر
ادوارد وست که نخستین‌بار متن فارسی میانۀ نامه‌های منوچهر را به همراه چند اثر دیگر به انگلیسی ترجمه و منتشر کرده، نسخه‌های دربردارندۀ نامه‌ها را در دو رده جای داده است: یکی آنها که از روی نسخۀ شمارۀ 35 مجموعۀ دستنویسهای اوستایی و پهلوی دانشگاه کپنهاگ نوشته شدهاند؛ و ردۀ دوم، شامل نسخه‌هایی است که بر اساس بررسیهای وست از طریق دستنوشتۀ شمارۀ 14 مجموعۀ هاوگ در کتابخانۀ دولتی مونی...
[ 7 ] - اویم ایوک کهنترین فرهنگ ایرانی
به نظر میرسد که فرهنگنویسی سابقهای نسبتاً دیرینه در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران داشته است. وجود دو فرهنگ اویم ایوک و فرهنگ پهلویگ به زبان اوستایی و پهلوی بیانگر آن است که این فن در عهد ساسانی به مراحلی از تکامل دست یافته بود. اگرچه احتمالاً تدوین نهایی این فرهنگ‌ها در سدههای سوم و چهارم هجری صورت گرفته است، با وجود این سرچشمههای نخستین این دانش به دورههای کهنتری با...
[ 8 ] - بررسی معیارهای تشخیص شعر در اوستای جدید
از زمان تحقیقات گلدنر دربارة وزن اوستای جدید، داشتن وزن هجایی مهمترین ملاک تعیین شعر در این متون بوده است. گلدنر و معاصرانش طبق سنت ادبی زمان خود وزن را مهمترین مشخصة شعر و عامل تمایز آن با نثر، در هر زبانی، میدانستند. پس از گلدنر، مطالعات شعر اوستایی براساس همان تعریف و ملاک قرار دادن وزن شعر ادامه پیدا کرد، اما در حوزة مطالعات شعر هندواروپایی که اندکی پیش از انتشار تحقیقات گلدنر پا گرفته ب...
نویسندگان همکار