علی سلیمی
دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه
[ 1 ] - تأملی در نقش تعلیمی داستان‌های شاه‌نامه*
با وجود این که شاه‌نامه فردوسی سراسر رزم و بزم و جوشش است، اما اشارات تعلیمی فراوانی، پیرامون عبرت گرفتن از دنیا در آن وجود دارد. این شاه کار سترگ، در قالب توصیف زندگانی شهریاران و پهلوانان، زیباترین و آموزنده ترین وصف‌ها را دربارۀ مرگ و زندگانی بیان نموده است. این کتاب، از سر تا به بُن، نفس گرم حکیمی را با خود دارد که با هنرمندی تمام، خردورزی ایرانیان را با باورهای اسلامی پیوند زده، ترکیبی متوا...
[ 2 ] - درآمـدی بر آسیب شناسی شعر معاصر در حـوزة معنایی زبان (با نگاهی نقدی- تطبیقی به شعر معاصر ایران و عراق)
نوآوریهای قابل تأمّل در صوّر خیال و تلاش در خلق تصاویر و ترکیبات تازه در شعر امروز، زبان را از یکنواختی، خارج کرده و به آن حیاتی دوباره بخشیده است. شاعران معاصر با شخصیسازیِ عواطف در دو محور همنشینی و جانشینی و عدول آگاهانه از خودکاریِ زبان، اصــولِ قراردادی را پس میزنند تا کلام خویش را برجسته کنند. در این رهگذر، شاعران ایران و عراق با توجّه به قرابتهای خاصّ فکری و فرهنگی، و تحت تأثیر عوامل مختلف...
[ 3 ] - سبک‌شناسی زبانی رمان آن مادیان سُرخ‌یال نوشتة محمود دولت‌آبادی
رمان تاریخی و کوتاه «آن مادیان سُرخ‌یال» اثر محمود دولت‌آبادی، بُرشی از زندگی امرؤالقیس، شاعر عاشقانه‌سرای دوران جاهلی و شرح ماجرای یک خونخواهی قبیله‌ای ـ عاطفی است. نویسنده در قالب این رمان، یک شِبه افسانة تاریخی را با دنیای امروز پیوند داده است. از جنبة زبان روایت، این رمان با مایه داشتن از نثرهای کلاسیک، از دیگر رمان‌های دولت‌آبادی متمایز شده است. زبان انتخابی او در این رمان، کاملاً با فضا و عص...
[ 4 ] - بلاغت، چراغی فرا راه فهم لطایف قرآنی
هر متن ادبی، دارای روح و جسمی است و علوم بلاغی، نقشی اساسی در فهم روح زبان و زوایای پنهان و بخش‌های ناگفته و نانوشته متون دارد، به طوری که کم توجهی به این موضوع، در بسیاری از موارد، فهم درست متن ادبی را مختل می‌نماید. این موضوع، برای هر منتقد ادبی و به ویژه برای مفسّران که وظیفه تشریح و تفسیر آیات قرآن کریم را به عهده دارند بسیار با اهمیّت است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با ذکر شواهدی از آی...
[ 5 ] - تحلیل انتقادی تناص دینی، قرآنی در شعر محمد عفیفی مطر
متون کهن، به ویژه متون دینی، همواره سرچشمهی اقتباس برای متون ادبی بوده است. این موضوع، در شعر معاصر، گسترش بیشتری یافته و در این میان، قرآن کریم نقشی بی بدیل ایفا نموده است به طوری که هر کدام از شاعران و ادیبان، به فراخور حال خویش، آثار خود را به آن آراستهاند. محمد عفیفی مطر، شاعر معاصر مصری، از جمله شاعرانی است که در شعر وی، نمونههای فراوانی از بینامتنی دینی، قرآنی به چشم میخورد. شیوهها...
[ 6 ] - تأثیرپذیری شاعران معاصر عرب از مکتب ادبی رمانتیک
گرایش شاعران معاصر عرب به مکتب رمانتیک، نقطۀ آغازین تحول در این شعر به شمار میرود و رمانتیکها از گروههای پیشتازی هستند که دگرگونی ادبیات عربی و همگامی آن با عصر جدید، با تلاشهای آنان شروع شد. هرچند تعداد این جماعت در ابتدا اندک بود و بیشتر تغییر در حوزه معانی شعر را مد نظر داشتند، اما طولی نکشید که شمار آنها بیشتر شد و دامنه تحولخواهی آنان نیز، گستردش یافت به طوری که در مدتی کوتاه، محتوا ...
[ 7 ] - بهزادکرمانشاهی و بازتاب رخدادهای سیاسی، اجتماعی در شعر او
همزمان با تحولات اجتماعی و سیاسی در عصر مشروطه، نوع تلقی و برداشت شاعران و نویسندگان معاصر از رویدادهای پیرامون دگرگون شد و به تبع آن، بازتاب این تحولات و دگرگونی‌ها در آثار ادبی، نسبت به گذشته، تغییر اساسی پیدا کرد، «یدالله بهزاد کرمانشاهی» از جمله شاعران معاصری است که توانسته؛ صمیمانه‌ترین مضامین انسانی، اجتماعی را در قالب تصویرهای شعری نو-کهن خود ارایه دهد. این نوشتار، بر آن است تا بازتاب بر...
[ 8 ] - سایه روشن تلخ و شیرینِ خاطرات گذشته در اشعار شهریار و سید قطب
خاطرات گذشته، به عنوان یکی از رفتارهای ناخودآگاه انسان و حاصل نوعی نگاه نوستالژی، همواره بر محتوا و شیوه‌ی بیان شاعران، تأثیر فراوانی نهاده و در شعر شاعرانی که احساسی قوی تر دارند، ظهور و بروز بیشتری داشته است. این ویژگی در اشعار شهریار، سراینده‌ی معاصر ایرانی، و سید قطب، نویسنده و شاعر معاصر مصری، تقریباً به گونهای یکسان تجلی یافته و حاصل عوامل مختلفی است که از جمله‌ی آنها می‌توان به شرایط ناب...
[ 9 ] - سایه روشن سیمای زن در رمان‌های نجیب محفوظ (پیامدهای ناگوار گذار از سنت به دنیای جدید)
نجیب محفوظ، نویسنده معاصر مصری، یکی از نویسندگان برجسته در ادبیات داستانی در جهان عرب در قرن بیستم است. او در رمان‌هایش مصر و فراز و فرود حوادث آن کشور را با مهارتی کم نظیر به تصویر کشیده‌است؛ جامعه‌ای که از فقر و ناآگاهی مفرط در رنج بوده است. رمان‌های محفوظ، تصویر آمال و آلام مردم این سرزمین است. زنان از مهمترین نقش‌آفرینان قصه‌های او هستند. وی از پس سیمای زنان، جامعه‌ی معاصر خویش را به نقد ک...
[ 10 ] - تحلیل رمان «کودک پاک‌کن» (طفل الممحاة) اثر ابراهیم نصرالله از منظر پیوند میان باورهای دینی و رئالیسم
ابراهیم نصر الله، رمان‌نویس معاصر فلسطینی، در مجموعه رمان‌های «کمدی فلسطینی» غالباً به شکلی واقع-گرایانه توجه خویش را به موضوع فلسطین و سرنوشت مصیبت‌بار مردم این سرزمین معطوف نموده است، اما او در یکی از رمان‌های این مجموعه، به نام: «طفل الممحاة» (کودکِ پاک‌کن)، شیوه‌ای متفاوت در پیش گرفته و در آن، برخلاف دیگر آثارش، از الگوی واقع‌گرایانه در روایت و پیرنگ حوادث پیروی نکرده است، وی در این رمان. حوا...
[ 11 ] - بینامتنیت قرآنی در اسلوب، واژگان و موسیقی کتاب «الایام» طه حسین
دوفصلنامه‌ی پژوهش‌های قرآنی در ادبیات، دانشگاه لرستان سال دوم، شماره‌ی اول، پیاپی سوم، بهار و تابستان 1394 هـ. ش/2015م صفحات 19- 39 بینامتنیت قرآنی در اسلوب، واژگان و موسیقی کتاب «الایام» طه حسین علی سلیمی[1] پژمان ظفری[2] چکیده طه حسین نویسنده معاصر مصری، در احیای نثر عربی قدیم و پیوند دادن آن با ادب معاصر عربی نقشی برجسته ایفا نموده است. آگاهی گسترده او از میراث قدیم و به ویژه حفظ قرآن کر...
[ 12 ] - بررسی عناصر تشکیل‌دهندة داستان عیناک قدری غادة السمّان (بر اساس نظریة گفتمان روایی ژرار ژنت)
تحلیل گفتمان روایی با یک رویکرد کل‌گرایانه یکی از شاخه‌های تحلیل گفتمان است. این مقاله سعی دارد محتوای داستان عیناک قدری غادة السمان را در قالب یک پژوهش ساختار محور و با تأکید بر مهمترین مباحث گفتمان روایی مورد اشارة ژرار ژنت نظریه‌پرداز ساختارگرای فرانسوی مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. هدف اصلی در این جستار، بررسی سه عنصر زمان، وجه و لحن بهعنوان تکنیک‌های روایتی و کارکرد آنها در به تصویر کشیدن...
[ 13 ] - الاغتراب ومظاهره فی شعر سید قطب (دراسة وتـحلیل)
إنّ مظاهر الـحزن والقلق وفقدان التوازن الفکری والاجتماعی، هی تجلیّات مختلفة للشعور الاغترابی لدی الإنسان. فالشاعر العربی الـمعاصر کإنسانٍ مثقّف وذی عواطف جیاشة، سواء عاش فی ظلّ الاستعمار أو فی ظلّ أنظمة مصادرة للحریّة یعانی من کلّ أنواع الضیاع والغربة، فیفقد حینئذٍ إنسانیّته ویصبح عاجزاً عن التواصل مع الـمجتمع ومع ذاته الـمنسیّة. سید قطب باعتباره مفکّراً من أکبر الـمفکرّین والأدباء النابهین فی زمننا الـمعاصر،...
[ 14 ] - زن در آینه ضرب المثل‌های کردی و عربی
ضرب‌المثل‌های کردی، به عنوان پل ارتباطی دو فرهنگ ایرانی- اسلامی، نقش ارزشمندی در زنده نگه داشتن ارزش‌های فرهنگی دارد. این زبان، در طول تاریخ و بویژه پس از ورود اسلام به ایران، با زبان عربی در ارتباط بوده و بسیاری از مؤلفه‌های فرهنگی را با فرهنگ و زبان عربی مبادله کرده‌است. با توجه به نقش بی‌همتای زن در فرهنگ ایرانی و عربی، در این نوشتار تلاش میشود با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی-تحلیلی و ...
[ 15 ] - دراسة فی المعانی الثانویة والخفیة لـروایة «زقاق المدقّ» فی ضوء منهج تحلیل الخطاب لنورمن فیرکلاف
تعتبر روایة «زقاق المدّق» للکاتب المصری نجیب محفوظ صورة حیّة للمجتمع المصری وأزماتها الصعبة خلال الحرب العالمیة الثانیة التی استولی المستعمرون علی هذا البلد. یوضح الکاتب فی هذه الروایة الآثار السیئة الناتجة عن سیطرة الاستعمار علی الشعب المصری عبر رؤیته الناقدة. تعالج هذه الدراسة تحلیل هذه الروایة فی ضوء مبادیء منهج تحلیل الخطاب لنورمن فیرکلاف لتبیین الخطاب النقدی الذی استخدمه الکاتب فی سبیل استخر...
[ 16 ] - سیمیائیّة ظاهرة «طفل الحرب» فی شعر محمود درویش
أصبح طفل الحرب و الإجراءات و الأنماط المختلفة لهذه الظاهرة عند شعراء المقاومة کسِمات و موادّ ذات معنی تجعل معرفة جزءٍ من قضیّة المقاومة و البناءات و علاقاتها الدّاخلیة و الخارجیّة. بعض الأدوار و المؤشّرات الّتی تصوّر العلاقة الوثیقة بین براءة الطّفولة و عالم کامل من العنف والخشونة، یسرد من خلال شعر محمود درویش و ترفق مجموعة واسعة من المعانی المحتملة لهذا المفهوم البشری الصّافی. تتطرّق هذه المقالة معتمداً عل...
[ 17 ] - رنگ میان رمانتیک و واقع¬گرایی بررسی شعر سهراب سپهری و سعدی یوسف
چکیده رنگ یکی از عناصر مهم در تصویرسازیهای هنری در شعر است و هر شاعری در به کارگیری و کشف دنیای اسرار آمیز آن، تجربهای منحصر به مفرد دارد. دو شاعر نقاش، سهراب سپهری و سعدی یوسف، دو تجربهی متفاوت در این زمینه از خود بر جای نهادهاند. از یک سوی، رنگ نزد هر دو شاعر، از یک پدیده دیداری به یک امر ذهنی تبدیل شده است و لذا عنصری با اهمیت در ساختار هنری شعر آنها دو شمرده میشود. اما از سوی دیگر، هر...
[ 18 ] - نگرش بلاغی ها و نحوی ها به زبان
تفاوت نگرش نحویها و بلاغیها به زبان سبب شده است تا هرکدام از منظری خاص به متن ادبی نگریسته، زوایای پنهان وآشکار آن را به گونهای متفاوت از دیگری تفسیر کنند. این تفاوت دیدگاهها، آثارکاربرد فراوانی در فهم متون ادبی داشته است. اهل بلاغت که بیشتر به روح و لطافتهای پنهان زبان چشم دوختهاند، همواره به مباحثی از قبیل ایجاز، حذف، حصر وغیره پرداختهاند، و اصولاً متن ادبی از دیدگاه آنان ب...
[ 19 ] - نقش آفرینی گروه های زبان و ادبیات عربی در توسعه علمی دانشگاه ها
به نظر میآید که نابسامانی کنونی زبان وادبیات عربی، مانند دیگر رشته های موجود، در دانشگاه های کشور ناشی از بیتدبیری برای آینده باشد. تجربة تمدن اسلامی در گذشته و تمدن اکنون غرب روشن میسازد که توسعه زبانی عامل پیشرفت است؛ زیرا زبان مهمترین نهاد اجتماعی میباشد که ظرف دانشهای گوناگون است. زبان عربی، علاوه بر اینکه زبان دینی و مؤثر بر زبان ملی و فرهنگی ماست، زبان رسمی 21 کشور دن...
[ 20 ] - تحلیلی گزارش گونه از مقالات چاپ شده مجله ی انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی ( شماره یک تا ده)
تجربهی انتشار یک مجلهی علمی پژوهشی تجربهای گرانسنگ است که موجب نوآوری نظری و رقابت و بالندگی علمی میشود و نگرانیهایی هم مانند: حفظ کیفیت علمی، رویکرد صحیح، عقب نماندن از کورس رقابت علمی، دارد. مقالات ارسالی به مجله انجمن معمولا دارای ایرادهایی مانند: فقدان استناد به مقالات علمی، عنوان ناگویا و نامناسب، فقدان چکیده رسا، نبود مساله علمی قابل طرح و ابهام و نارسایی زبان نوشتاری، میباشد. درده...
[ 21 ] - گفتمان عرفان در آثار جبران خلیل جبران
عرفان جبران متعلق به یک مکتب خاص نیست. او کتب آسمانی مانند قرآن کریم، انجیل و تورات و عرفان و حکمت شرق را منبع تغذیه اندیشه های خود قرارداده، و با نگاهی وحدت جویانه، عرفانی عرضه می کند که تمام زوایای هستی را در بر می گیرد. عرفان جبران، عرفانی طبیعی است، بدین معنا که در نگاه او، تمامی موجودات رو به سوی کمال دارند. وی نظریه معروف «تکامل انواع» را که بر اساس آن موجودات با انتخاب اصلح، شد و نمو می ...
[ 23 ] - الصور البصریة والسّمعیة المحوّلة فی شعر سهراب سبهری و عبدالوهاب البیاتی (دراسة و مقارنة)
None
[ 25 ] - التناص القرآنی فی الشعر العراقی المعاصر؛ دراسة ونقد
None
[ 28 ] - الانزیاح ودلالاته الخیالیة فی شعر مهدی أخوان ثالث وسعدی یوسف (دراسة مقارنة فی الصور الشعریة المحوّلة لدی الشاعرین
None
[ 29 ] - مؤلفه های معنایی واژه «نزول» در قرآن کریم با تکیه بر دو محور همنشینی و جانشینی
مادّهی «نزل» یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی محسوب میشود که با صیغههای گوناگونی نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته است. این واژه که در اصل، به معنای «افتادن از فراز به فرود» است؛ در آیات قرآنی توسعه معنایی یافته و به معانی دیگری؛ همچون «آفریدن»، «بخشش»، «فراگیری»، «وارد شدن»، «ابتلا» و «قول» به کار رفته است. واژه «نزول» هرگاه در زمینههای دیگری چون «باریدن باران»، به کار رفته، با...
[ 30 ] - خوانش ساختار بازنمودی قرآن براساس رویکرد نقش‌گرا (مطالعه مورد پژوهانه : سوره طاها)
چکیده بر پایه الگوی نقش‌گرای هلیدی، رویدادها و افکار آدمی قابلیت باز نمایی در زبان را دارند که در سه سطح باز نمودی، بینا فردی و متنی بررسی می‌شوند. در این پژوهش سعی بر آن است تا بندهای آیات سوره‌ی طاها را از منظر اصول و مبانی نظریه‌ی سیستمی – نقشی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. برای این منظور، سوره...
[ 31 ] - معارضه‌ی شعری شاعر فلسطینی «ابراهیم طوقان» با «رَئُوبین» شاعر یهودی
پس از اعلامیه‌ی بالفور که دولت انگلیس در آن، وعدهی تشکیل یک دولت یهودی در سرزمین فلسطین را داده بود، یهودیان به پیاده کردن نقشهی خود در این سرزمین پرداختند. از جمله اقدامات آنان در این زمینه، خرید زمین از اعراب و تشویق یهودیان جهان برای کوچ به سرزمین فلسطین بود. برخی از شاعران و متفکران عرب، این خطر را به‌خوبی احساس میکردند. ابراهیم طوقان، شاعر مبارز فلسطینی، از جمله شاعرانی است که سهم به‌سز...
[ 32 ] - ناکامى هاى سیاسى، اجتماعى انسان معاصر در شعر مهدى اخوان ثالث و عبدالوهاب البیاتى
این بررسى کوششى است براى پاسخ به این پرسشها که؛ اندوه فکرى و فلسفى حاکم بر فضاى شعرى اخوان و البیاتى، تا چه اندازه متأثّر از شکست در عرصههاى سیاسى - اجتماعى، بودهاست؟ همچنین، همانندىها و تفاوتهاى آنها در مضمون و تکنیکِ بازگفتِ تجربههاى ناخوشایند تازه انسان معاصر، چگونه در سرودههایشان تجلّى یافتهاست؟ در همین راستا پژوهش به شیوهاى توصیفى - تحلیلى، به بررسى پارهاى از اشعار دو شاعر و پیشینه ...
[ 33 ] - ضرورت بازتحلیل متون آموزشی گروههای عربی در دانشگاه‌های کشور رویکردی انتقادی به الشعر العربی الحدیث من احمد شوقی الی محمود درویش
چکیده متون آموزشی در رشته‌‌های علوم انسانی، علاوه بر جنبه‌‌های آموزشی، نقش پرورشی بسیار مهمی نیز به عهده دارد. لذا بازتحلیل مستمر این متون امری ضروری است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، کتاب الشعر العربی الحدیث من احمد شوقی الی محمود درویش نوشتة میشال خلیل جحا را بررسی کرده است. این کتاب، ضمن کثرت و تنوع نمونههای شعری که حسن آن شمرده میشود، نقص‌‌های فراوانی دارد. بی...
[ 34 ] - زن در نمایشنامههای تراژدی زینب و راز شهرزاد اثر نویسندۀ یمنی، علی احمد با کثیر
زن در دو نمایشنامۀ راز شهرزاد و تراژدی زینب اثر نویسندۀ یمنی، علی احمد باکثیر، نقشی تأثیرگذار در پیشبرد نمایشنامه و جریان حوادث آن برعهدهدارد. به باور باکثیر، زنان تواناییهای شگفتانگیزی دارند؛ شهرزاد در راز شهرزاد در کسوت یک روانپزشک به یک بحران همهگیرِ انسانی خاتمه میدهد. در این اثر، باکثیر شهرزاد را تا حد یک اَبَرقهرمان بالا میبرد. همچنین، وی در نمایشنامۀ تراژدی زینب زن را به صورت یک...
[ 35 ] - مقایسۀ تطبیقی شعر روایی نیما یوشیج و خلیل مَطران با تأمّلی در میزان خلّاقیّت هنری دو شاعر
به‌کارگیری شعر روایی با هدف بیان دغدغههای انسانی و اجتماعی، یکی از وجوه مشترک میان نیما یوشیج و خلیل مطران در شعر معاصر فارسی و عربی است. مقدار زیادی از اشعار نیما، جنبۀ روایی دارد. خلیل مطران نیز جزو شاعرانی است که شعر روایی را وارد شعر معاصر عربی کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و با تکیه بر روش ادبیّات تطبیقی، میزان خلّاقیّت و هنرآفرینی دو شاعر را در شعر روایی بررسی و مقایسه کرده اس...
[ 37 ] - نقد لحکم ابن هشام علی أبی حیان فی ضوء آرائه البلاغیة
None
[ 38 ] - بُن‌مایه‌های عرفانی در شعرِ سید قطب
سید قطب، ادیب، شاعر و اندیشمندِ معاصر مصری، از جمله شاعران رمانتیکی است که در شعر خود، متأثر از اندیشههای عرفانی است. توجّه بسیار وی به کشف و شهود روحانی، و نیز مطالعه اشعار و آثار عرفانی، به ویژه غزلیات حافظ، سبب گردیده تا مضامین و اصطلاحات عرفانی در شعر او نمودی پررنگ داشته باشد. بسیاری از رموز عرفانی مانند حیرت، غربت، وحدت وجود، مناجات عارفانه با شب، طیف، سماع، جمع و تفرقه و پرنده روح و ... ب...
[ 39 ] - صلاح عبد الصّبور و هنر استفاده از میراث گذشته، به ویژه تصوّف
به کارگیری میراث گذشته، ادب معاصر عربی را به کلّی دگرگون ساخت. صلاح عبدالصّبور نویسنده و شاعر مصری، از جمله ادبایی است که با استفادهی هنرمندانه از این میراث، دغدغههای انسانی و اجتماعی خود را به خوبی بیان کرده است. به کاریگیری ادب صوفیانه، مانند داستان حلّاج و بُشرحافی، و استفاده از ادبیّات فلکلور (عامیانه) از قبیل ماجراهای سندباد، نمونههایی از کاربردهای میراث پیشین در آثار وی است. او به اقتضای ...
[ 40 ] - صحنه و صحنه‌پردازی در داستان نبوءة فرعون میسلون هادی
میسلون هادی یکی از نویسندگان زن عراقی است که بیشتر آثارش را وقف توصیف وطن، نقد جنگ و تشویق به مقاومت و پایداری کرده است. از جمله داستان‌های مشهور او در زمینة ادبیّات جنگ، داستان نبوءة فرعون است. وی در این داستان از طریق عناصر داستان، تصویری غم‌آلود از حملات آمریکا علیه عراق در طی سالهای (1990 تا 2013 .م) گزارش کرده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که شب از جمله زمانهایی است که به دلیل دلالت...
[ 41 ] - تحلیل زبان زنانه در شعر سعیده بنت خاطر الفارسی
زبان همواره محملی برای ظهور باورهای ذهنی، تفکرات و احساسات درونی شاعران بوده است. در این‌میان زنان شاعر با احساسات، عواطف و زبان زنانه موفق به خلق ادبیات زنانه شده‌اند. «سعیده بنت‌خاطر» شاعره برجسته عُمانی است که توانسته با کاربرد زبان، جهانی زنانه را در شعر خویش خلق کند و به تحولات عمیقی در حوزه زبان شعری زنانه دست یابد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی یکی از پیشگامان شعر زنانه عُمان، با تحلیل سیر تح...
نویسندگان همکار