سیّد احمد حسینی کازرونی
استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران
[ 1 ] - بررسی تمثیلی زیبایی درون و برون از دیدگاه مولوی و حافظ
شاعران و نویسندگان ایرانی، در طول تاریخ ادب فارسی، همواره از انواع تمثیل برای بیان مفاهیم عرفانی و اخلاقی خود استفاده کردهاند. تمثیل، یکی از ابزارهایی است که علاوه بر التذاذ ادبی که در خواننده ایجاد میکند،حسّ عاطفی هم در او برمی‌انگیزاند و مفاهیم شعری را چنان بر دل و جان او می‌نشاند که گویی نقش بر سنگ است. حافظ و مولوی برای بیان مفاهیم اخلاقی و عرقانی از انواع تمثیل استفاده کردهاند؛ مولوی بیش...
[ 2 ] - مضامین تمثیلی در اشعار ناصر خسرو
تمثیل جزء اصطلاحاتی است که حوزه‌ی معنایی وسیعی را در بر میگیرد، اما در شعر و بلاغت فارسی عمدتاً در سه حوزه‌ی تشبیه، ضرب المثل و روایت‌های داستانی یا آلیگوری به کار رفته است. از طرفی خاستگاه تمثیل را بیشتر در فلسفه و کلام دانسته‌اند تا خود ادبیات؛ از این رو رابطه‌ی آن با متون خرد گرا یک رابطه‌ی مستقیم است. در تاریخ ادبیات فارسی، حکیم ناصر خسرو قبادیانی شاعر قرن پنجم هجری یکی از برجستهترین تولی...
[ 3 ] - جایگاه گونه‌های تمثیل در حکایات تمثیلی مصیبتنامه عطار
قهرمان مصیبتنامه «سالک فکرت» است که به دنبال شناخت حقیقت است. آنچه در مصیبت نامه نشان داده شده تلاش روح و فکر آدمی در جهت پی بردن به حقیقت و کنه معنی وجودی خداست که آن را در خود می‌یابد. در لابه لای این حکایات تمثیلی مواردی نغز از تشبیه، تمثیل، مثل، استعاره تمثیلیه و اسلوب و معادله به چشم می‌خورد. در این تحقیق محققان در پی یافتن آنند که عطار در مصیبت نامه چگونه از تمثیل بهره برده و از چه انواع...
[ 4 ] - تحلیل محتوایی ضرب المثل ها در الهی نامه عطار نیشابوری
یکی از غنی‌ترین وزنه‌ها و گنجینه‌های ادبی موجود در ادبیات فارسی که دسترسی به اندیشهها، نگرش‌ها و نوع عملکرد پیشینیان را در شرایط گوناگون برایمان آشکار و قابل فهم میسازد، گنجینه ارزشمند ضرب المثل هاست. ضرب المثلها بازتاب افکار جامعه در آثار ادبی ما هستند که الهی نامه عطار در قرن هفتم یکی از این آثاری است که با تلفیق انواع ضرب المثلها با محتواهای گوناگون سروده شده است برهمین اساس، با محوریت ا...
[ 5 ] - بررسی و تحلیل تمثیل «آب حیات» (با نگاهی به غزلیات حافظ)
تمثیل را میتوان متنی با مفاهیم متنوع تعریف کرد که مفاهیم آن با معنای تحتاللفظیش تفاوت دارند. «آب حیات» یا آب زندگانی از دیرباز، یکی از تمثیلهای معروف و رایج در فرهنگ و ادبیات فارسی است که در ذهن و زبان بزرگان شعر و ادب، در مفاهیم گوناگونی تجلی یافته است. بررسی منشأ و اساس این تمثیل و استخراج مفاهیم گوناگون آن، هدف این جستار است؛ بدین منظور دیوان حافظ به عنوان منبع اصلی، انتخاب شد تا با شاهد ...
[ 6 ] - بررسی نوستالژی عشق، هجران و حرمان در چهارپارۀ "قفل طلا"ی حمیدی شیرازی با تکیه بر عنصر تمثیل و شواهد تمثیلی
در بررسی‌‌های ادبی، نوستالژی به شیوه‌‌ای از نگارش گفته میشود که بر پایۀ آن، شاعر یا نویسنده در سرودهها یا نوشته‌‌های خویش، گذشته‌‌ای را که در نظر دارد یا سرزمینی که یاد‌‌هایش را در دل دارد، حسرتآمیزانه و درد آلود ترسیم میکند و به قلم می‌‌کشد. حسرت، یاد گذشته، دل تنگی، غم غربت، درد جدایی و هجران و... از شاخصه‌‌های نوستالژی است. یکی از شاعران بزرگ معاصر که در اشعار رمانتیک و نوستالژیک خویش...
[ 7 ] - گوشورون (بررسی سیمای تمثیلی و اساطیری گاو در شاهنامه ی فردوسی)
حیوانات، همواره در زندگی انسان، نقش و جایگاه ویژهای داشتهاند به طوری که گاهی اوقات به عنوان موجودی مقدس و اساطیری، مورد ستایش و توجه ویژه قرار گرفتهاند. گاو، یکی از حیواناتی است که از آغاز شکلگیری تمدن، در جای جای جهان، مورد توجه بشر قرار گرفته و در ایران باستان نیز یکی از نمودهای خاص حضور ایزدان بوده و سیمای اساطیری ویژهای داشته است. شاهنامه به عنوان نامهی نسلهای ایرانی و سرو سایه فکن ف...
[ 8 ] - بازنمایی تمثیل و نماد در گل و گیاه در دیوان صائب تبریزی
این شاعر خوش طبع با استفاده از عناصر زیبایی شناختی در گل‌ها و گیــاهان، به خلق ایمــاژهای ذهنی، سمبل‌ها، تشبیهات مرکب به نحو بسیار بدیعی پرداخته و در کشف وجه شبه‌های زیبا هنرمندی و دقت بسیار از خود نشان داده است. مهم‌ترین عنصر ادبی در شعر صائب تمثیل میباشد که بیشتر به صورت اسلوب معادله رابطه‌ی تشبیهی بین دو مصراع بر قرار میکند. در این صورت یک مصراع باید معقول و دیگری محسوس باشد. از دیگ...
[ 9 ] - نگرشی به تمثیل در ادبیات تعلیمی
تمثیل که شاخهای از تشبیه است ذکر روایتی است به شعر یا نثر که مفهوم واقعی آن را از طریق برگرداندن اشخاص و حوادث به صورتهایی غیر از آنچه که در ظاهر دارند حاصل میشود یا بیان داستان و حدیثی است به طریق ذکر مثال و مثل در اصطلاح ادبی نوع خاصی است که آن را به فارسی داستان (دستان) میگویند و مثل و افسانه در معنی وجاهت اشتراک دارند. ادبیات تعلیمی، نوشتهها و آثاری است که برای خواننده و دریافت کننده ...
[ 10 ] - پیوند «تمثیل و نماد» با تکیه بر پیامبران در شعر فاضل نظری
«تمثیل و نماد» هر دو تصویرگر حقایق نامرئی و پنهاناند. این دو شیوهی بیان، میان جهان مرئی و نامرئی پیوند برقرار میکنند. بهره‌گیری از بیان کنایی و غیرمستقیم به جای بیان مستقیم، حضور تصاویر درخشان و کاربرد مناسب‌ترین واژگان، حتی وجود ایجاز، زمینه را برای حضور «تمثیل و نماد» در شعر فاضل نظری فراهم میآورد. این مقاله با تکیه بر حضور پیامبران در عرصهی شعر معاصر، به بررسی بعد تمثیلی – نمادین پیامب...
[ 11 ] - بررسی پنج سروده ی تمثیلی و روایی مهدی اخوان ثالث در مجموعه ی «از این اوستا»
در این مقاله، پنج سرودهی تمثیلی و روایی مهدی اخوان ثالث، در مجموعهی «از این اوستا»، بازخوانی و بررسی میشود. این مقاله برآن است تا نشان دهد که شاعر، در این سرودهها، تنها روایتگر و قصهگو نیست، بلکه از روایت و حکایت برای گزارش رویدادهای اجتماعی و مفاهیم انسانی روزگار خویش بهره میگیرد. در این راستا، تمثیلهای به کاررفته در سرودهها و شیوهها و شگردهای روایتپردازی شاعر، تبیین و بررسی میشود....
[ 12 ] - تمثیل و ادبیات تمثیلی
تمثیل یعنی تشبیه معقولی به محسوس مرکب و در معنی با تشبیه تمثیلی و ارسال المثل معمولاً یکسان و برابر است، چنان که در کتاب «بیان» هم آمده است که تمثیل و تشبیه تمثیلی و ارسال المثل را به یک نحو تلقی میکنند، تا آنجا که گفتهاند اساس سبک هندی بر تمثیل است، از سوی دیگر سمبل (نشانه و رمز) هم از اصطلاحاتی است که با تمثیل نیز ارتباط دارد. تمثیل، نقل حکایتی است حقیقی و قابل وقوع که فرض حدوت آن در گستره ا...
[ 13 ] - عشق در هفت اورنگ جامی با تکیه بر یوسف و زلیخا و لیلی و مجنون وی
عشق و محبت از اساسیترین مباحث عرفان نظری و عملی است. در واقع، تجلّی عشق است که تمام مراتب خلقت را ایجاد میکند و به ظهور میرساند و در مسیر کمالیّه موجودات به سوی حق نیز همین عشق است که ایجاد حرکت و کمال میکند و مرتبه به مرتبه، آنها را تا خود حق میرساند. بحث عشق در ادبیات فارسی دامنهی گستردهای دارد. داستان عشق لیلی و مجنون از جمله منظومههای غنایی فارسی است که از دیر باز مورد استقبال نویسند...
[ 14 ] - گفت و گو و شخصیت‌پردازی نمایشی در منظومه غنایی خسرو و شیرین نظامی
منظومه خسرو و شیرین نظامی به عنوان نمونه‌ای عالی از ادب غنایی فارسی، ابعاد مختلفی از نوع نمایشی را در خود جای داده است. خسرو و شیرین نظامی از جهت گفت و گو و شخصیت‌پردازی بسیار غنی است، چه آنجا که دیالوگ مطرح میشود و چه در قسمت‌هایی که وجود مونولوگ ایجاب دانسته شده است. در این مقاله شده است با آوردن نمونه‌هایی از داخل متن به بررسی و تحلیل شخصیت‌ها و مکالمات آنها در این اثر بپردازد و در نهایت ...
[ 15 ] - نقش عناصر تعلیمی در دگرگشت زبان شعر انقلاب
انقلاب سال 57 بزرگترین حادثه بعد از انقلاب مشروطه در تاریخ ایران به شمار میرود. هر انقلابی در بطن خود علاوه بر مسایل و موضوعات گوناگونی که با خود همراه دارد، به یک تجربه ادبی جدید نیز منجر میشود. هر چند عدهای معتقدند شعر پس از انقلاب به سوی نوعی دگردیسی (نه نوآوری) حرکت کرده است اما قالبهای سنتی در هم نشینی با قالب های نوین شعر ایران از لحاظ آرمان، عواطف و رویکرد به دگرآفرینیهای ساختار صو...
[ 16 ] - یکسانی های محتوایی غزلیات و مثنوی «دستورنامه» نزاری قهستانی
ادب تعلیمی همواره یکی از گستردهترین عرصههای هنرنمایی بسیاری از سخنوران و پدیدآورندگان آثار ادبی بوده است، که به واسطهی خلاقیت و جاذبهی سخن، به آموزهها و تعالیم خویش اثربخشی و توان نفوذ دهچندان در دل مخاطبان بخشیدهاند. منظومهی «دستورنامه» نزاری قهستانی، مثنوی کوتاهی است که به ظاهر در شرح آداب و رسوم بادهنوشی و به انگیزهی تعلیم و اندرز فرزندانش سروده است. اما آشنایی با ویژگیهای سبکی و ...
[ 17 ] - آیین انس و الفت در خمسه ی نظامی
آنچه بیش از هر چیز به مردم ارزش میبخشد و آنها را در میان سایرین سربلند و مفتخر میسازد، بدون شک آیین و آداب و رسوم یک ملت است و ارج نهادن به ارزشهای آن مردم است. آیینها و آداب و رسوم، اعتقادات و باورها مجموعه تجربیات و تفکرات بشر در طی قرون و اعصار است و همین تجربهها و آداب و سنتهاست که به جامعه شخصیت و هویت و موجودیت میبخشد. مقاله حاضر در واقع شناختی نسبت به آیینهای ازدواج و توجه به ...
[ 18 ] - بررسی بن مایه های تعلیمی و اخلاقی رمان سووشون
سووشون یک رمان تاریخی- سیاسی، با نثری دقیق و محکم است. این اثر از نظر فن داستان نویسی و پرورش درون مایه بسیار قوی و همچنین اولین داستانی است که شخصیّت محوری آن یک زن میباشد. در این رمان موضوعات مختلف همانند مسایل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی، تعلیمی و حماسی با هم ترکیب شدهاند و اثری جاودانه را خلق کردهاند. هر چند در اغلب پژوهشها و نقدها این رمان از حیث سیاسی مورد بررسی قرار گرفته اما جنبه...
[ 19 ] - بررسی زادگاه شیرین
اگرچه در باب زادگاه شیرین نظریات مختلفی وجود دارد، اما تأمل در متون تاریخی و تحقیقات پژوهشگران معاصر، نشان میدهد که در میان سرایندگان خسرو و شیرین، نخستین شاعری که از شیرین به عنوان شاهزادهای ارمنی یاد میکند، نظامی گنجوی است. با توجه به جایگاه بلندی که نظامی در گسترة شعر، ادب و تاریخ دارد و این که بیهقی‌وار در آنچه می‌نویسد برای خود مسؤولیتی عظیم قایل است و راستگویی را مایة حشمت و کژگویی ر...
[ 20 ] - تأثیر عناصر تعلیمی در دگردیسی قالب قصیده در شعر انقلاب
شعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالبهای شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایهای متفاوت با پیشینه ریشهدار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمرو اندیشهها و مضامین مذهبی به گونهای در شعر انقلاب دیده میشود، که هرگز به این گستردگی و عمق در سرودههای قبل از انقلاب و حتی دورههای دوردست ادبیات ما سابقه نداشته است. پیوند با تاریخ، تلمیح و تطابق تاریخی...
[ 21 ] - سیری در احوال وآثار میرزا شوقی
در میان شاعران ایرانی، فحول و بزرگانی داریم، که به خلق آثار ارزشمندی همچون گویش‌ها و لهجه‌های محلّی خود پرداخته‌اند. میرزا شوقی را باید از جمله‌ی این سخنوران دانست، که به رغم جایگاه ویژهاش در نزد اهالی بهبهان و کهگیلویه، در پهنه‌ی ادب فارسی چندان شناخته نیست. در این مقاله تلاش گردیده، تا در حد توان به شرح حال، آثار و طرز سخنوری این شاعر پرداخته شود. گفتنی است که آنچه انگیزهی نگارش این مقاله را...
[ 22 ] - نقش عناصر تعلیمی در دگردیسی قالب مثنوی در شعر انقلاب
شعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالبهای شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایهای متفاوت با پیشینه ریشهدار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمروی اندیشهها و مضامین مذهبی به گونهای در شعر انقلاب دیده میشود، که هرگز تا این گستردگی و عمق در سرودههای قبل از انقلاب و حتی دورههای دوردست ادبیات ما سابقه نداشته است. توجه به عناصر ارزشی، اخلاقی، تعلیمی،...
[ 23 ] - نقش عناصر تعلیمی در تحول ساختاری و محتوایی قالب شعر انقلاب
شعر امروز ایران در حال طی کردن مرحله گذر و به عبارت دیگر در حال دگردیسی است. اگر شعر امروز را تداوم زاینده و پوینده شعر کهن بدانیم، این شعر حتی در سرکشترین حالات هم دنباله روی شعر سنتی و کهن است. اما تحولات صنعتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... خواه ناخواه تأثیرگذار است. ادبیات به عنوان کاربردیترین هنر متأثر از این تحولات است و بیشک شاعر انقلاب در هر یک از زمینههای شعری با نو شدن و نوآفریدن ...
[ 24 ] - بن مایه‌های تعلیمی صور خیال (تشبیه) در شعر انقلاب اسلامی
بیشک، شاعر انقلاب در هر یک از زمینههای شعری به نوشتن و آفریدن گرایشی ذاتی داشته است و دیدش نسبت به انسان، جهان، مذهب، طبیعت و ... دگرگون گشته است. در شعر بیش از هر چیز، شاعر در پی حس کردن مفاهیم انتزاعی برای مخاطب است که در این روند از کارکردهای فراوانی بهره جسته است. مثلاً کارکرد رنگ یا تعبیرات و اصطلاحات جدیدی که با تعاملات فرهنگی نو پدید وارد شعر شدهاند. در این راستا استفاده از صور خیال با...
[ 25 ] - بن مایه‌های تعلیمی دین از دید جلال آل احمد
دین اسلام دینی است جهانی و برخوردار از یک سلسله عناصر تعلیمی، امور اعتقادی و مقررات اخلاقی و عملی است که به کار بستن آنها سعادت و نیک‌بختی انسان را در دنیا و آخرت تأمین میکند. مقررات تعلیمی دین اسلام که از جانب آفریدگار جهان فرستاده شده به گونهای است که هر فردی از افراد بشر و هر جامعه‌ای از جامعه‌های انسانی که آنها را به کار بندد، بهترین شرایط زندگی و مترقی‌ترین کمال انسانی برایش فراهم خواهد ...
[ 26 ] - عروسی ابد «بررسی مرگ اختیاری یا تولدی دیگر در شعر تعلیمی مولانا»*
مرگ و مرگ اختیاری از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی است. مولانا نگاهش به مرگ از نوع نگاه سنایی است. امّا ظرافت‌ها و باریک‌اندیشی‌های مولانا و اشاراتی از آیین بودایی و یونانی و ایران باستان، به نگاه مولانا لطافت و معنویتی خاص عطا فرموده است. این مقاله برآن است تا با روش تحلیلی ـ توصیفی نگرش مولانا را نسبت به مرگ به طوراعم، و به مرگ ارادی به طور اخص، باز نماید؛ و نشان دهد که مولانا چگونگی تجلّی از م...
[ 27 ] - عناصر تعلیمی، اخلاقی و بن‌مایه‌های اساسی شعر انقلاب اسلامی
شعر امروز، در مسیر انقلاب اسلامی گویاترین نمود در هستی امروزین ما و در عین حال نشان قدرت و شایستگی‌های ذهنی آن در عرصة ادبیات جامعه است. تنوع در شکل و محتوای هر چهار مقطع تاریخی، یعنی، زمان نضج گیری انقلاب، پس از آن جنگ و شعر پس از جنگ، پژواک اندیشه‌های ملون این نسل پویاست. در نگاه به روند رو به پیش، به ارزش‌هایی می‌رسیم که قادر است شعر معاصر را سرانجام از فضای موجود و چند تکة گذشته، به فضای وا...
[ 28 ] - تحوّلات و ویژگیهای شعر عصر مشروطه
تحوّلات و ویژگیهای شعر در عصر مشروطیت در چند زمینه از جمله در موضوع و مضمون تفکّر و اندیشه، سادگی و روانی، توجّه به زبان مردم و عوامانه‌ها، آشنا زدایی و توجّه به باستان‌گرایی، بهره‌مندی از واژه‌ها و ترکیبات بیگانه، عنایت به ساختار شکنی و دگرگونی در قالبهای شعری صورت پذیرفت. مضامین و مفاهیم اصلی شعر مشروطه بر پایه و نمایه‌های مردم گرایی و وطن دوستی، آزادی خواهی و سلطه ستیزی استوار و هموار گردید....
[ 29 ] - سخنی پیرامون ادبیات تعلیمی و غنایی
ادبیات فارسی از غنی‌ترین ادبیات جهانی است، لبریز از عواطف و احساسات درونی و قالبهای گوناگون رایج زمان در درازنای تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین. بسیاری از شاه‌کارهای ادبی، جنبة تعلیمی دارند و از این قبیل است مثنوی مولوی و بوستان سعدی و حدیقة سنایی و منظومههای عطّار و نظایر آنها که جنبههای تعلیمی آنها همپای جنبههای ادبی پُرمایه و قوی است، عرصة کاربرد ادب تعلیمی بسیار وسیع است، زیرا به هر حال،...
[ 30 ] - دو زن (بررسی تطبیقی داستان سودابه و سو-دا-گی بر اساس شاهنامه و فن گش نی نایی)
هدف این پژوهش بررسی تطبیقی داستان سودابه در شاهنامه و سو-دا-گی درکتاب فن گش نی نایی بود. بررس یها نشان داد که اشتراکات فراوانی در ساختارکلیّ دو داستان وجود دارد. ضمن ای نکه شباهت-های بسیار زیادی نیز میانشخصی تهای دو اثر )سودابه و سو-دا-گی، سیاووش و ای ن-جائو، کاووس وجو-وانگ( از نظر محیط زندگی و پرورش، خصوصیات ظاهری، ویژگ یهایاخلاقی، سرگذش تها و سرنوشت نهای یشان دیده م یشود. در تبیین دلایل وجودنق...
[ 31 ] - گجسته بانوان (المپیاس، ترکان خاتون و مهد علیا)
در ایران و تاریخ سراسر فراز و نشیب آن، زنان بسیاری بوده اند که هر کدام به نوعی، سهمی در آبادی یا ویرانی عناصر فرهنگی، انسانی، سیاسی و حتی حکومت و گسترش و نابودی مرزهای جغرافیایی این کشور داشتهاند. در این پژوهش، به معرفی تعدادی از زنان مؤثر(المپیاس، ترکان خاتون و مهد علیا) در تاریخ و سرنوشت ایران، پرداخته شده است. همچنین میزان تأثیرگذاری، جنبههای این نفوذ و پیامدهای گجستهی آن، مورد بحث و بررسی ق...
[ 32 ] - واکاوی گزاره‌های نیک و بد در شاهنامه، ادیان ایران باستان و اسلام
«شاهنامه» فردوسی تنها منظومه‌ای حماسی در توصیف جنگ‌ها و شرح حال شاهان و پهلوانان نیست؛ بلکه دربردارنده مفاهیم عمیق انسانی و اخلاقی نیز هست و از نظرگاه تعلیمی و حکمی درخور توجه و تحقیق است؛ از اساسیترین مفاهیم اخلاقی در «شاهنامه»، مفاهیم نیک و بد و کشاکش میان خیر و شر است. در این مقاله کوشش شده است مفاهیم و اندیشه‌های نیک و بد در «شاهنامه» فردوسی تعیین، توصیف و بررسی گردد. لذا...
[ 33 ] - بررسی جایگاه عناصر بلاغی در عرفان فخرالدین عراقی
فخرالدین عراقی یکی از عارفان بزرگ فرهنگ ما است که در قالب تعبیرهایی شاعرانه، اندیشهها و تجربه‌های ناب عرفانی خود را ترسیم نموده است. شگردهای بلاغی از جملۀ ابزارهایی است که در صورت بندی زبان، ذهنیت، تجارب و درونمایه‌های عرفانی شاعران کارکردی برجسته به خود گرفته است. عراقی عارفی نواندیش میباشد که از این رهگذر توانسته است افکار تازۀ خود را در ساختی هنرمندانه و متفاوت از زبان رسمی صوفیان به مخاطب...
[ 34 ] - بررسی و تحلیل نمود های عاشقانه در رمان های دهه ی 1370 (با تکیه بر چهار رمانِ خانه ی ادریسی ها، سالِ بلوا، جزیره ی سرگردانی و منِ او)
چکیده «عشق» یکی از برجستهترین مضامینی است که شاعران و نویسندگان در طول تاریخ ادبیات فارسی، همواره به آن توجه‌ای ویژه داشتهاند. متون نظم و نظر پارسی از دیرباز تاکنون، عرصهی نمایش دو گونه‌ی عشق مجازی و عشق حقیقی بوده است. در آثار منثور کهن، عالیترین جلوه‌های عشق را میتوان در آثاری همچون مناجات‌نامه‌ی خواجه عبدالله انصاری و سوانح العشاقِ غزالی به تماشا نشست. رمان در سده‌ی اخیر، به ع...
[ 35 ] - باستان گرایی (آرکائیسم) در اشعار نصرت رحمانی و علی موسوی گرمارودی
یکی از شیوه های آشنایی زدایی و برجسته سازی کلام در نظر منتقدان فرمالیسم، استفاده از واژه ها و عبارات کهن است که در نقد ادبی به باستان گرایی (آرکائیسم) معروف است. کاربرد بجا و مناسب باستان گرایی، علاوه بر تعالی شعر، باعث اعجاب و التذاذ مخاطب نیز می شود. نصرت رحمانی و علی موسوی گرمارودی از این شگرد زبانی به نحو چشمگیری استفاده نموده و علاوه بر زیبایی، زبان شعر خود را نیز تشخص بخشیده اند. گفتنی اس...
[ 36 ] - سبک منزوی از دیدگاه بلاغت تصویر
تصویر پایۀ تخیل شاعرانه است و منزوی شاعر مبتکر غزل معاصر در خلق تصاویر مخیل توانمند است؛ تأمل در آثار او موجب کشف نوآوریهای وی میگردد. اوج تصویرسازی منزوی در غزل شکل گرفته که نیاز به واکاوی و تأمل دارد. عناصر خیال در شعر منزوی، بیانگر شخصیت و انعکاس روح او است. این مقاله به روش کیفی در پی کشف و ادراک مضامین فکری، تصاویر هنری و دستیابی به اندیشه و نگرش منزوی به جهان بیرون است. نتایج نشان مید...
[ 37 ] - آموزههای تربیتی ملوک در شعر ملِک
شعر در بین ایرانیان از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چنان که اغلب فرمانروایان در گذشته از شعر و شاعر به عنوان سلاحی برای منافع خود استفاده میکردند؛ با آغاز جنبش مشروطیت نگرش شاعران به حکمران و مسائل اجتماعی دگرگون شد. ملک‌الشعرای بهار برجستهترین شخصیت ادبی – سیاسی و بهترین نمونة این دگرگونی به شمار میرود. شعر او آکنده از آموزههای اخلاقی و تعلیمی است؛ آموزه‌هایی همچون دادگری، بخشش، ا...
[ 38 ] - بررسی اندیشه‌های اخلاقی و تعلیمی در شعر اجتماعی عصر مشروطیت
در تاریخ ایران حوادث بسیاری منجر به شکلگیری مشروطه شد. پیدایش مشروطه نیز به نوبة خود در تغییر روند ادبیات و مفاهیم و مضامین آن بسیار تأثیرگذار بود. این تغییرات در حوزة موضوع و مضمون و اندیشه صورت گرفت و باعث شد مضامین اخلاقی و تعلیمی همچون دادگری، وطن‌خواهی و انسان‌گرایی در شعر به گونهای متفاوت از ادوار قبل مطرح شود. با طرح این مضامین، شعر و نثر این دوره آیینة تمام نمای حقایق و بیان محرومیته...
[ 39 ] - زمینههای اجتماعی دنیاگریزی در عرفان اسلامی و آثار عطار
در عرفان اسلامی، همواره شاهد ارائه سیمای ناخوشایند و فریبکار از دنیا هستیم. عطار یکی از قلههای ادبیات عرفانی نیز سیمایی ناخوشایند از دنیا در آثار خود ارائه میدهد. این نگرش، با آنچه در دیگر مکتبهای عرفانی مشاهده میشود، همسو است؛ اما آنچه مخاطب را به بازنگری این نگرش فرا میخواند، همسویی غیر قابل انکاری است که دیدگاه مطرح شده در عرفان اسلامی را به نحوه مطرح شدن دنیا در برخی از متون اسلا...
[ 40 ] - لایه‌های مختلف تصویر در شعر نیما
تصویر، از اساسیترین و پرکاربردترین اصطلاحات نقد ادبی و از مباحث بنیادی بلاغت امروزی است. با ظهور جریان شعر نو، شعر از تنگنای تجارب ذهنی صرف، رها شد و به سمت گستره ادراکات عینی و ملموس رفته و شاعران کوشیدند، صور ذهنی خود را از دنیای ملموس و تجربی خود به دست آورند. بنابراین شاعران نوگرا در خلق تصاویر بکر و تازه، تا حلول در اشیاء پیش رفته است و برای این کار، دامنه تخیّلات ذهن خود را بیش از پیش گست...
[ 41 ] - بررسی مؤلفه‌های تمثیلی رمان عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی از جمشید خانیان
ادبیات پایداری به معنای خاص، یکی از انواع ادبی است که در ایران عمر کوتاهی دارد و داستان‌ها و رمان‌های زیادی در این نوع نوشته شده که در آن، نویسنده تمثیل و نماد را دستمایه‌ی بیان خود کرده و اثرش را خلق میکند. تمثیل شامل چیزی گنگ، ناشناخته و پنهان از ماست که در عصر جدید و در نقد سبک شناسانه‌ی یک اثر به عنوان رمزگان از آن یاد میشود و حتی می‌تواند سبک یک نویسنده را دربرگیرد. در سبکشناسی لایه‌ا...
[ 42 ] - سوگسروده ها و مصیبت خوانی ها در ادبیات استان بوشهر
منطقۀ بوشهر از نظر تاریخی دارای سابقه‌ای بسیار درخشان است. این اقلیم، یکی از مراکز مهم و قدیمی تمدن و فرهنگ ایران زمین محسوب میشود که دارای قدمت و تمدنی کهن است. این درخشش به ویژه در آواها، نواها و اشعار نوحه‌ها در آیینهای سوگواری جلوۀ بیشتری دارد. با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی، فرهنگ عامه و بافت سنتی غالب براین استان، نوحه در آن از جایگاه بالایی برخوردار است. در این میان نقش و اهمیت شعر در...
[ 43 ] - تجربه دینی مولوی در مثنوی بر اساس الگوی گلاک و استارک
چالش های دین در دنیای معاصر، جامعه شناسان دینی را بر آن داشت تا الگوها و راهکارهای عملیاتی کردن گسترده و متنوع آن را تبیین نمایند از این رو،برای دین ابعاد متعددی قائل شده، آن را به عنوان پدیده ای چند بعدی معرفی کردند. نظریه گلاک و استارک از جمله مهم ترین نظریه های مطرح در حوزه مذکور است در این نظریه برای دین پنج بعد ذکر شده:1- اعتقادی 2- مناسکی 3- تجربی 4- فکری 5- پیامدی بعد تجربی دین شیوه ای...
[ 44 ] - آموزههای تربیتی ملوک در شعر ملِک
شعر در بین ایرانیان از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چنان که اغلب فرمانروایان در گذشته از شعر و شاعر به عنوان سلاحی برای منافع خود استفاده میکردند؛ با آغاز جنبش مشروطیت نگرش شاعران به حکمران و مسائل اجتماعی دگرگون شد. ملک‌الشعرای بهار برجستهترین شخصیت ادبی – سیاسی و بهترین نمونة این دگرگونی به شمار میرود. شعر او آکنده از آموزههای اخلاقی و تعلیمی است؛ آموزه‌هایی همچون دادگری، بخشش، ا...
[ 45 ] - بررسی اندیشه‌های اخلاقی و تعلیمی در شعر اجتماعی عصر مشروطیت
در تاریخ ایران حوادث بسیاری منجر به شکلگیری مشروطه شد. پیدایش مشروطه نیز به نوبة خود در تغییر روند ادبیات و مفاهیم و مضامین آن بسیار تأثیرگذار بود. این تغییرات در حوزة موضوع و مضمون و اندیشه صورت گرفت و باعث شد مضامین اخلاقی و تعلیمی همچون دادگری، وطن‌خواهی و انسان‌گرایی در شعر به گونهای متفاوت از ادوار قبل مطرح شود. با طرح این مضامین، شعر و نثر این دوره آیینة تمام نمای حقایق و بیان محرومیته...
[ 46 ] - واکاوی گزاره‌های نیک و بد در شاهنامه، ادیان ایران باستان و اسلام
«شاهنامه» فردوسی تنها منظومه‌ای حماسی در توصیف جنگ‌ها و شرح حال شاهان و پهلوانان نیست؛ بلکه دربردارنده مفاهیم عمیق انسانی و اخلاقی نیز هست و از نظرگاه تعلیمی و حکمی درخور توجه و تحقیق است؛ از اساسیترین مفاهیم اخلاقی در «شاهنامه»، مفاهیم نیک و بد و کشاکش میان خیر و شر است. در این مقاله کوشش شده است مفاهیم و اندیشه‌های نیک و بد در «شاهنامه» فردوسی تعیین، توصیف و بررسی گردد. لذا...
[ 47 ] - سوگسروده ها و مصیبت خوانی ها در ادبیات استان بوشهر
منطقۀ بوشهر از نظر تاریخی دارای سابقه‌ای بسیار درخشان است. این اقلیم، یکی از مراکز مهم و قدیمی تمدن و فرهنگ ایران زمین محسوب میشود که دارای قدمت و تمدنی کهن است. این درخشش به ویژه در آواها، نواها و اشعار نوحه‌ها در آیینهای سوگواری جلوۀ بیشتری دارد. با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی، فرهنگ عامه و بافت سنتی غالب براین استان، نوحه در آن از جایگاه بالایی برخوردار است. در این میان نقش و اهمیت شعر در...
[ 48 ] - بررسی جایگاه عناصر بلاغی در عرفان فخرالدین عراقی
فخرالدین عراقی یکی از عارفان بزرگ فرهنگ ما است که در قالب تعبیرهایی شاعرانه، اندیشهها و تجربه‌های ناب عرفانی خود را ترسیم نموده است. شگردهای بلاغی از جملۀ ابزارهایی است که در صورت بندی زبان، ذهنیت، تجارب و درونمایه‌های عرفانی شاعران کارکردی برجسته به خود گرفته است. عراقی عارفی نواندیش میباشد که از این رهگذر توانسته است افکار تازۀ خود را در ساختی هنرمندانه و متفاوت از زبان رسمی صوفیان به مخاطب...
[ 49 ] - بررسی و تحلیل نمود های عاشقانه در رمان های دهه ی 1370 (با تکیه بر چهار رمانِ خانه ی ادریسی ها، سالِ بلوا، جزیره ی سرگردانی و منِ او)
چکیده «عشق» یکی از برجستهترین مضامینی است که شاعران و نویسندگان در طول تاریخ ادبیات فارسی، همواره به آن توجه‌ای ویژه داشتهاند. متون نظم و نظر پارسی از دیرباز تاکنون، عرصهی نمایش دو گونه‌ی عشق مجازی و عشق حقیقی بوده است. در آثار منثور کهن، عالیترین جلوه‌های عشق را میتوان در آثاری همچون مناجات‌نامه‌ی خواجه عبدالله انصاری و سوانح العشاقِ غزالی به تماشا نشست. رمان در سده‌ی اخیر، به ع...
[ 50 ] - رویکرد تمثیلی صائب تبریزی در بیان ویژگی های انسان سالم از منظر روان شناسان انسان گرا، با تکیه بر دیوان غزلیات شاعر
امروزه استفاده از علم نوین روانشناسی در عرصهی ادبیات فارسی و در تحلیل عوالم درونی متون کلاسیک و معاصر، توانسته است راههای تازهای پیش روی پژوهشگران و منتقدان قرار دهد. بر همین اساس، ساختار کلّی این مقاله مطابق رویکرد فوق شکل گرفته و دو هدف عمده را دنبال میکند. اوّل کشف و شناسایی ویژگیهای بارز شخصیت افراد سالم (خودشکوفا) بر اساس نظریهی انسانگراها و دوم بررسی رویکرد تمثیلی صائب در بیان این و...
[ 51 ] - کاربرد نماد و تمثیل در شعر عطار نیشابوری
عطار نیشابوری، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم و هفتم، معانی و مضامین بلند عرفانی را به بهترین وجه در قالب نماد و تمثیل ارائه میدهد. او در چهار اثر معروف خود (منطق الطیر، مصیبت نامه، الهی نامه و اسرار نامه) رمز و نماد را پایه و اصل داستانهایش قرار داده است. بازیگران صحنه‌های او نماد و تمثیلی هستند که هدف والای این شاعر را به بهترین وجه آراسته‌اند. تمثیلهای به کار رفته در آثار عطار، گزارشگر احساسات و...
[ 52 ] - سبکشناسی لایه‌ای رمان هستی از فرهاد حسن‌زاده
به‌کارگیری شاخه‌های جدید سبکشناسی و بازیابی ابزارهایی مناسب برای تجزیه و تحلیل متون فارسی می‌تواند دریچه‌ای تازه به شناخت مطلب باشد. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده، سعی بر آن بوده است تا رمان هستی از فرهاد حسن‌زاده از دیدگاه سبکشناسی انتقادی مورد توجه قرار گیرد. یعنی در کلان‌لایه‌های روایی و متنی با تجزیه و تحلیل کانون‌سازی، میزان تداوم کانون‌سازی (کانون‌سازی مت...
[ 53 ] - تمثیل در شعر میرزا حبیب خراسانی
در این مقاله با محور تمثیل به بررسی اشعار میرزا حبیب خراسانی با مفاهیم مبتنی بر تقابل عقل و عشق و جسم و جان پرداخته شده است. اشعاری که در آنها تشبیه محمل ایجاد تمثیل است. از دیرباز تمثیل یکی از ابزارهای مهم بلاغی مورد توجه شاعران بوده است؛ لذا شاعران سعی در استفاده از آن داشتند. میرزا حبیب خراسانی نیز با استفاده از تمثیلهایی که دارای بار معنایی تصویری و اندیشه است اول سعی در ایجاد تصاویر و ای...
[ 54 ] - بررسی و نقد تمثیلهای حماسی و اسطوره‌ای در شعر محمد بیابانی
محمد بیابانی یکی از شاعران نوپرداز معاصر به مقولة تمثیل نگاهی ویژه دارد و در اشعار خود کوشیده است تا با استفاده از عناصر بیانی به ویژه تمثیل برحسن تأثیر و زیبایی کلام خود بیفزاید. از این رو، در این پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته، تمثیلهای حماسی و اسطوره‌ای به کاررفته در سرودههای بیابانی و اهداف و شیوه‌های کاربرد آنها در این سرودهها بررسی و توصیف شده است. هدف از این پژوهش آن ا...
[ 55 ] - بازتاب نقش تمثیلی موجودات فراطبیعی در اسطوره و شاه نامه
اسطوره، تعریف دقیق، جامع و مانعی ندارد. صاحب نظران تعریفهای متفاوتی از آن ارایه کردهاند، اما چون در گذشته کتابت و نوشتار وجود نداشته، به طریق نقل، سینه به سینه از پدران به فرزندان منتقل شده است. اسطوره جلوهای نمادین و تمثیلی از ارزشها و باورهای یک فرهنگ است و ریشه در اندیشهی ماورایی دارد که اعمال و ارزشهای پهلوانی یک قوم را برای تبیین جهان بازگو میکند. از دیرباز تاکنون اسطورهها در ذهن و...
[ 56 ] - بررسی ساختار و انواع تمثیل در منظومۀ «شیرین و خسرو» امیر خسرو دهلوی
از مباحثی که در حوزۀ علم بلاغت قرار گرفته و سبب زیبایی هر چه بیشتر کلام میشود، مبحث تمثیل است. این شگرد بلاغی یکی از شیوه‌های بسیار مهم و مؤثر در القای مفاهیم ذهنی به مخاطب و حاصل تجربیات و حوادث مختلف هر قومی به حساب می‌آید که به صورت عبارتهای دلنشین و کوتاه یا داستانهای تمثیلی ظاهر میشود. وظیفۀ تمثیل انتقال هنری تجربیات و پیامهای اخلاقی، اجتماعی، دینی و ... گذشتگان به آیندگان است. تمثیل از ...
[ 57 ] - تحلیل عناصر مدرنیته در رمان کلیدر محمود دولت آبادی
ادبیات داستانی که خود محصول مدرنیسم است در بازتاب تجربه تقابل سنت و مدرنیته نقش داشته است. واکاوی مفاهیمی از مدرنیته که در کلیدر منعکس شده محور این پژوهش است. میتوان گفت کلیدر، اگر چه داستانی بومی است در فضایی روستایی اما به اقتضای داستان و ماجراهایش و به ویژه متأثر از رخدادهای اجتماعی و سیاسی سالهای 1325 تا 1327 هجری شمسی و فضای ملتهب سیاسی ایران پس از جنگ جهانی دوم و از طرفی تحت تأثیر فضای ...
[ 58 ] - بررسی و تحلیل تمثیل با رویکرد کارکردهای آیینی و دینی در اسرارنامه عطار نیشابوری
پژوهش حاضر به روش توصیفی و با استفاده از داده های کتابخانه ای انجام گرفته است، هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل تمثیل با رویکرد کارکردهای آیینی و دینی در اسرارنامه عطار نیشابوری است. تمثیل یکی از آرایه های ادبی است که از گذشته مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده، تمثیل ممکن است در قالب یک بیت یا داستان و حکایتی ظاهر شود. بیان حکایت های تمثیلی یکی از شیوه های استدلال است که در آن با ارائه ی یک نم...
[ 59 ] - شیوۀ تأویل عاشقانة مولانا از آیات قران و بررسی آن در قصه‌های قرآنی
مولوی از بزرگترین عارفان داستان‌پرداز ادب فارسی است که به‌قصد بیان نکات اخلاقی و عرفانی به داستان‌سرایی خصوصاً قصص قرآن روی آورده است. یکی از ارکان مهم داستانهای قرآن‌که در مثنوی مورد استفادة مولوی قرار گرفته است، شخصیت‌ها و چهره‌های قرآنی خصوصاً پیامبران می‌باشند. مولانا در مثنوی از بسیاری آیات قرآن بهره گرفته است و یکی از شگردهای مهم مولانا در برخورد با آیات قرآن کریم تأویل و تفسیر ذوقی و عاش...
نویسندگان همکار