رحمان شریف‌زاده
دانشجوی دکتری فلسفۀ علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
[ 1 ] - برساخت‌گرایی جمعی برنو لاتور؛ از متافیزیک سوژه ـ ابژه به متافیزیک مذاکره
لاتور گرچه خود یک برساخت‌گرا است، منتقد سرسخت برساخت‌گرایی اجتماعی و نقطة مقابل آن، واقع‌گرایی متداول (که لاتور آن را خام می‌داند) است؛ مسئله و مشکل لاتور با این دو رویکرد برمی‌گردد به مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی آنها، یعنی تقابل سوژه ـ ابژه و نحوة ارتباط آنها؛ به نظر وی، این تقابل چیزی جز شکاکیت و نسبی‌گرایی برای فلسفه، به‌ویژه فلسفة علم، در بر نداشته است. وی، با استفاده از نظریۀ کنشگر...
[ 2 ] - خروج از دوگانگی تکنولوژی خودمختار و تکنولوژی به مثابة وسیلة صرف؛ بر اساس دیدگاه برونو لاتور
برونو لاتور با بازتعریف انسان و مصنوعات و دفاع از ناهم‌جنس بودن و چندرگه بودن آنها، و لحاظ کردن مصنوعات به عنوان واسطه‌های واقعی و نه وسیلة صرف‌های صرف، از جایگاه آنها به عنوان شهروندان جامعه در کنار انسان‌ها و اشیا دفاع می‌کند. وی با این کار ما را از دوگانگی تکنولوژی خودمختار یا تکنولوژی به مثابة وسیلة صرف خارج می‌کند و لذا از فضای سلطه (سلطة انسان بر غیرانسان یا غیرانسان بر انسان) می‌ر...
[ 3 ] - تغییر جهان به‌مثابة تغییر ساختار مقوله‌بندی پارادایم‌ها
ادعای کوهن مبنی بر تغییر جهان به هنگام انقلاب‌های علمی، مسائل و ابهاماتی ایجاد می‌کند؛ مثلاً آیا تغییر در خود جهان رخ می‌دهد یا فقط در ذهن ما؟ آیا تغییر جهان با ثبات محرک‌های حسی سازگار است و آیا صرف تغییر ذهن (و نه خود جهان) با قیاس‌ناپذیری ادراکی قابل جمع است؟ کوهن با رویکردی کانتی ـ داروینی از شرایط پیشین دیدن جهان و تغییر جهان سخن می‌گوید. چنان‌که بحث خواهیم کرد این شرایط پیشینی همان ساختار ...
[ 4 ] - قیاس‌ناپذیری و مسئلة تعارض پارادایم‌های علمی؛ پیشنهاد یک نظریة سمانتیکی
کوهن مدعی است پارادایم‌های علمی رقیب در عین این‌که قیاس‌ناپذیر‌ند، با هم ناسازگارند. این مدعا این مسئله را ایجاد می‌کند که قیاس‌ناپذیری چگونه با تعارض جمع می‌شود؟ قیاس‌ناپذیری لازم می‌آورد که دو نظریة رقیب دارای شبکة معنایی و ساختار مقوله‌بندی متفاوتی باشند این راه را بر ناسازگاری و تعارض گزاره‌ها می‌بندد. در این نوشته با ارائة یک نظریة سمانتیکی و متمایز‌کردن دو نوع تعارض، تعارض گزاره‌ای و تعار...
[ 5 ] - «هر تناقضی محال است» به چه معناست؟
اصل عدم تناقض، قاطعانه ادعا می‌کند که هر تناقضی محال است. در این نوشته، با تحلیل مفاهیمی چون «تناقض» و «عدم تناقض» و ارتباط این مفاهیم با عامل معرفتی (انسان)، نشان خواهیم داد که ادعای مذکور، حداکثر می‌تواند به این معنی باشد که انسان‌های فعلی نمی‌توانند تناقضی را توجیه کنند. اگر این تحلیل، درست باشد، اصل عدم تناقض، برای قطعیت خود دلیل موجهی ندارد، و این احتمال وجود دارد که به شکلی معنادار و موجه...
[ 6 ] - تکنولوژی، عاملیت و تصمیم
نظریه کنشگر شبکه به‌عنوان یکی از نظریه‌های مهم در مطالعات علم و فنّاوری، از وساطت مصنوعات و عامل‌بودن آنها در کنار انسان‌ها دفاع می‌کند. مصنوعات و انسان‌ها واسطه‌هایی‌اند که ماهیت یکدیگر را تغییر می‌دهند. از این‌رو تصمیم‌ها، کنش‌ها و عاملیت‌های انسان امری وساطت‌شده است، ما «به همراه» مصنوعات تصمیم خواهیم گرفت و کنش خواهیم کرد نه «به وسیله» آنها. تصمیم برخاسته از یک ذات ایزوله انسانی نیست و عامل...
[ 7 ] - روش‌شناسی پژوهشی علم طراحی به‌مثابۀ یک روش‌شناسی راه‌حل محور
علم طراحی اخیراً به‌عنوان یک روش‌شناسی پژوهشی مورد توجه قرار گرفته است. این روش‌شناسی تفاوت‌های مهمی با روششناسیهای کمّی و کیفی متداول دارد و به‌عنوان یک روش‌شناسی عمل‌گرایانۀ راه‌حل‌محور در نظر گرفته می‌شود. باوجوداین، همان‌طور‌که خواهیم دید روش‌شناسی پژوهشی علم طراحی نه در مقابل روششناسیهای کمّی و کیفی بلکه دربردارندۀ آنهاست. روش‌شناسی علم طراحی از سطح توصیف و تبیین فراتر می‌رود و در جهت حل...
نویسندگان همکار