محمود جمعه پور
استاد دانشکده علوم اجتماعی؛ دانشگاه علامه طباطبائی
[ 1 ] - تدوین چارچوبی برای تاب آوری معیشت عشایر کوچنده (مورد مطالعه: ایل قشقایی)
الگوی معیشت عشایری در کشور ما در حال حاضر با بحران جدی مواجه است. این در حالیست که اجبار جامعه عشایری برای گذار از معیشت کوچ نشینی تحت تاثیر فشارها و تنش ها پیامدهای نامطلوبی را برای کیفیت زندگی آنان به همراه دارد. اما معیشت عشایری بعنوان بخشی از میراث قومی کشور این قابلیت را دارد که از گردشگری برای تنوع بخشی به اقتصاد خود کمک بگیرد؛ ضمن اینکه، رونق گردشگری عشایری به تنوع محصول گردشگری کشور...
[ 2 ] - بررسی پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب در مناطق کویری (مطالعه موردی شهرستان اردکان)
آب مایه ی اصلی حیات و از ضروریات زندگی بشر است که کمبود آن انسان را با مشکلاتی جدی روبرو می کند. باتوجه به اهمیت موضوع بحران آب در ایران و مسائل اجتماعی ناشی از آن هدف از این پژوهش برآورد پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب درشهرستان اردکان است.رویکرد پژوهش کیفی و شیوه گرد آوری داده ها مصاحبه با 22 نفر از متخصصان و کارشناسان شهرستان اردکان در حوزه ی آب می باشد که برای تحلیل متون مصاحبه از روش...
[ 3 ] - رابطه دولت و جامعه روستایی در دوره نوگرایی، نقد سیاست‌گذاری‌های توسعه در ارتباط با جامعه روستایی محمود جمعه‌پور* تاریخ دریافت: 8/9/94 تاریخ پذیرش: 11/2/95
چکیده جایگاه کنونی و وضعیت موجود جامعه روستایی، را میتوان برآیند روابط کارکردی و عملکردی این جامعه در ارتباط با عوامل بیرونی یعنی دولت و شهر دانست که به دگرگونی نهاد اجتماعی، اقتصادی و تولیدی روستا منجر شده است. در این روند دگرگونی جامعه روستایی سنتی از یک جامعه بسته، خودکفا، خودگردان و تاب آور، مبتنی بر تولید و ارزش کار، همکاری جمعی و نهادهای مشارکتی و محلی به جامعه‌ای غیر سنتی، وابسته، مصرف...
[ 4 ] - کاریز (قنات) دستاورد دانش و فرهنگ بومی زیستگاههای کرانه های کویر، و نظامهای وابسته به آن در ایران و بهرهبرداری پایدار از آن
با آشکار شدن این موضوع که بسیاری از رویه ها و روش های زندگی بشر امروزی خارج از توان زیست محیطی است و نمیتواند پایدار باشد، تکنیک ها، روش ها و فنونی که با قانون های بومشناختی هماهنگ و سازگار هستند، مورد توجه قرار گرفته است.بخش مهمی از این روش ها و فنون، تجربه و دانشی است که مردم بومی پس از چند هزار سال در سازگاری با محیط و شناخت سرزمین زیستگاهی خود به دست آوردهاند. هر کشور به نوع خود سهمی در این...
[ 5 ] - عوامل اصلی در فرآیند توسعه پایدار: مردم، منابع، فضاها و نقش مشارکت مردمی در آن
توسعه پایدار که امروزه یکی از موضوعات اصلی مورد بحث محافل توسعه ور برنامه ریزی است، خود، برآیند انگاره های مختلف توسعه است. در عین حال از این مفهوم نیز مانند خورد مفهوم توسعه، برداشت های گوناگونی شده است. نکته مشترک تمامی این انگاره ها پایداری و رسیدن به فرآیندی از توسعه است که بتواند پایا و با دوام باشد. لازمه پایداری تعادل است؛ زیرا یک سیستم نامتعادل، ناپایدار نیز خواهد بود و برعکس. تفاوت در ...
[ 6 ] - مشاغل غیر رسمی به عنوان یک مسئله شهری و ابعاد اجتماعی و اقتصادی آن
این پدیده گاه به عنوان مکمل بخش رسمی و گاه در مقابل آن ظاهر می شود و در جوامع با سطح توسعه مختلف می تواند نقش های متفاوتی بازی کند. این مقاله خلاصه ای است از تحقیق انجام گرفته پیرامون بخش غیررسمی در اقتصاد شهری که در مورد بخش کوچکی از آن یعنی مشاغل غیررسمی غیر پنهان در یکی از گرهگاه های تهران در سال ۱۳۷۹ به عنوان نمونه صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از تحقیق نشان می دهد که موضوع از تنوع و گستر...
[ 7 ] - بررسی اثرات گردشگری بر دارایی ها و فعالیت های معیشتی مردم در چارچوب معیشت پایدار گردشگری، مطالعه موردی روستای زیارت
در سال های اخیر اهمیت صنعت گردشگری به عنوان راهکاری برای کاهش فقر روستایی به خصوص در کشورهای در حال توسعه مورد توجه سیاست گذاران واقع شده است. با وجود این جایگاه گردشگری برای کاهش فقر توسط توسعه گران روستایی به خاطر داشتن نگاه بخشی و تمرکز بیش از اندازه بر صنعت گردشگری و ریشه نداشتن در تئوری های توسعه و توسعه روستایی توسط محققان و دست اندرکاران توسعه روستایی به شدت مورد انتقاد واقع شده است. در ...
[ 8 ] - بررسی اثرات گردشگری بر دارایی ها و فعالیت های معیشتی مردم در چارچوب معیشت پایدار گردشگری، مطالعه موردی روستای زیارت
در سال های اخیر اهمیت صنعت گردشگری به عنوان راهکاری برای کاهش فقر روستایی به خصوص در کشورهای در حال توسعه مورد توجه سیاست گذاران واقع شده است. با وجود این جایگاه گردشگری برای کاهش فقر توسط توسعه گران روستایی به خاطر داشتن نگاه بخشی و تمرکز بیش از اندازه بر صنعت گردشگری و ریشه نداشتن در تئوری های توسعه و توسعه روستایی توسط محققان و دست اندرکاران توسعه روستایی به شدت مورد انتقاد واقع شده است. در ...
[ 9 ] - رویکردهای مختلف در سیاستگذاری و برنامه ریزی اوقات فراغت جوانان
در این مقاله با توجه به اهمیت موضوع جوانان بویژه در کشور ما که از جمعیت جوانی برخوردار است به یکی از موضوعات مهم، یعنی اوقات فراغت پرداخته شده است. چگونگی گذران اوقات فراغت بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر جامعه است و برنامه ریزی برای استفاده مطلوب از این اوقات بویژه برای نسل جوان می تواند تاثیر قابل توجهی در بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه داشته باشد. با توجه به این اهمی...
[ 10 ] - تبیین میزان زیست پذیری و کیفیت زندگی در روستاهای پیرامون شهری (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان شهریار)
هدف این پژوهش، بررسی کیفیّت زندگی و زیستپذیری در روستاهای بخش مرکزی شهرستان شهریار در پیرامون شهر تهران است، کیفیت زندگی با زیستپذیری ابعاد و شاخصهای مشترکی دارد بهگونهای که برای سنجش زیستپذیری از کیفیّت زندگی به عنوان یک رویکرد رایج در مبحث سنجش زیستپذیری استفاده میشود. مسیر تحقیق نیز مبتنی بر کیفیت زندگی مکان محور است. روش گردآوری اطلاعات، علاوه بر مطالعات کتابخانهای، روش پیمایشی است....
[ 11 ] - نقش سرمایه گذاری های دولت در ظرفیت سازی مناطق روستایی (نمونه موردی: روستاهای ناحیه آران و بیدگل)
توسعه مناطق روستایی، یکی از محورهای اصلی سیاست دولت است و به این منظور دولت برای دستیابی به توسعه روستایی از ابزارهای مختلف استفاده کرده و اقدامات متعددی را به مرحله اجرا در آورده است. سرمایهگذاریهای عمرانی یکی از مهمترین ابزارها در این زمینه است. بخشی از پیامدهای سرمایهگذاری عمرانی را میتوان در نظام اجتماعی شاهد بود که دارای محورهای متفاوتی مثل توانمندسازی و ظرفیتسازی است. هدف ای...
[ 12 ] - سطح پایداری محله‌ای و رابطۀ آن با توسعۀ اجتماعی در محلۀ نازی‌آباد تهران
به‌دلیل نیاز گسترده به احیای حس تعلق اجتماعی در شهرهای امروز، هدف مجموعة مدیریت شهری به‌نوعی سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در «محله» است و با طرح موضوعاتی چون محله‌محوری، شهروندمداری و مشارکت شهروندی بیش از هر زمان دیگری در راستای تجدید ساختار محله‌ای تلاش میشود. در پژوهش حاضر، با نگاهی به مقولة برنامه‌ریزی محله‌مبنا، ابعاد مختلف آن مطرح و سطح پایداری محلة نازی‌آباد بررسی میشود. بعد ...
[ 13 ] - بررسی وضعیّت توسعهی پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک
شهرها پس از انقلاب صنعتی به سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری باخود به همراه داشت. عمده ی آثار این پیامدها بر محیط زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامعوارد شده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه ی پایدار از سوی سازمان ملل متّحدمطرح شد و در دستور کار دولت ها و برنام هریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسع ه یپایدار این است که انسان ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی ک...
[ 14 ] - بومی سازی الگوی شهرهای حساس به آب (مطالعۀ موردی: کلانشهر تهران)
افزایش چشمگیر جمعیت کرة زمین و بهرهبرداری بی‌رویه از منابع محیط‌زیست برای تأمین نیازهای اقتصادی تأثیر خاص خود را در رابطه با منابع آب بر جای گذاشته است. ایران نیز از این شرایط مستثنا نیست و رشد شهرنشینی در آن، به‌ویژه کلان‌شهرهایی نظیر تهران مانع از این شده است که تدابیر لازم برای حفاظت از محیط‌زیست شهری و منابع آبی درنظر گرفته شود. اکنون به‌خوبی پذیرفته شده که رویکرد مدیریت سنتی آب شهری برای...
[ 15 ] - تأثیرات پروژه‌های صنعتی بر توانمندسازی جوامع محلی (مطالعه موردی: پالایشگاه شازند)
توانمندسازی از مؤلفه‌های الگوی جدید توسعه است که امروزه در گفتمان‌ها و اعمال توسعه‌ای مفهوم مرکزی شده است و بازگوکننده رویکرد توسعه‌ای پایین به بالا و درون‌زاست. پژوهش حاضر قصد دارد تأثیرات صنعت نفت و گاز را بر توانمندی شهرستان شازند بررسی کند. توانمندی با دو بُعد عاملیت و ساختار فرصت‌ها و با شاخصهای ظرفیت اجتماعی، اقتصادی، انسانی، اکولوژیکی، کالبدی و ساختار فرصت‌ها با استفاده از روش توصیف و تح...
[ 16 ] - شبیه سازی اثرات توامان تغییرات اقلیمی و سیاست انتقال آب از بخش کشاورزی به صنعت بر تولیدات باغی (مورد استان یزد)
چکیده تغییرات اقلیمی از جمله رویدادهایی اجتناب ناپذیر پیش روی بشر در سال‌های آتی است که ابعاد مختلف زندگی انسانی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در این راستا به منظور مقابله با آن بدون هیچ شک و تردیدی، سیاستگذاران و مدیران آب سیاست‌های خود را در زمینه آب تغییر خواهند داد که بخش کشاورزی به دلیل بزرگترین مصرف کننده آب در ایران نخستین فعالیتی خواهد بود که تحت تاثیر قرار می‌گیرد. هدف این پژوهش شبیه س...
[ 17 ] - پژوهش کیفی درباره کیفیت زندگی مهاجران فصلی نیروی کار جوان روستایی از شهرستان کلیبر به تهران
امروزه یکی از مهمترین شاخصهای پیشرفت اجتماع، "کیفیت زندگی" است. مهمترین روند در مهاجرت نیز مهاجرت فصلی جوانان روستایی به شهرهای بزرگ در ایران، به ویژه به شهر تهران است. هدف اصلی پژوهش حاضر، جست‌وجو، توصیف، تفسیر و کسب آگاهی عمیق‌تر درباره کیفیت زندگی مهاجران فصلی جوانان روستایی شهرستان کلیبر به تهران است. به همین دلیل، در این پژوهش از طریق نمونه‌گیری هدفمند، 25 نفر از مردان جوان 29-15 ساله ان...
[ 18 ] - بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعه مناطق روستایی پیرامون با تأکید بر کیفیت زندگی (مورد مطالعه: دهستان فیروزآباد شهرستان سلسله)
هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش شهر فیروزآباد به‌عنوان یک کانون شهری کوچک در توسعه نواحی روستایی پیرامون آن است. در این پژوهش، در سنجش توسعه روستایی بر کیفیت زندگی تأکید شده است. پژوهش حاضر، با استفاده از روش پیمایش، به صورت مقطعی و با نمونه‌گیری طبقه‌بندی شده نسبی، با حجم نمونه 330 نفر در ده روستا بین افراد سرپرست خانوار روستاهای دهستان فیروزآباد انجام شده است. در این پژوهش، از آزمون T و ویلکاکسون ب...
[ 19 ] - بومی‌سازی در عرصه توسعه روستایی و نقش دانش بومی در فرایند آن محمود جمعه‌پور
تاریخ دریافت: 25/11/92 تاریخ پذیرش: 20/3/93چکیدهتجربه روشن ساخته است که بسیاری از تکنیک‌ها و روش‌های بومی در عرصه تولید، فرهنگ و اجتماع در جامعه محلی به دلیل سازگاری و تطابق با زیست بوم این جوامع، همان روش‌هایی هستند که امروزه معرف روش‌های رسیدن به توسعه پایدار می‌باشند. بومی سازی می‌تواند به کاهش پیامدهای آسیب شناختی جریان توسعه از طریق سازگاری با مفاهیم جدید توسعه و تقویت سرمایه اجتماعی، ...
[ 20 ] - الگوی شهرهای حساس به آب رویکردی نوین به سوی توسعه شهری پایدار
با پی بردن به اثرات گرم شدن زمین و تغییرات آب و هوایی، جوامع شهری به دنبال رسیدن به انعطاف‌پذیری در تغییرات آتی مرتبط با منابع آب شهری، تنوع زیستی، رشد جمعیت و تغییرات آب‌وهوا می‌باشند، اما باوجود توسعه زیرساخت‌های موجود و پیدایش فناوری‌هایجدید در خدمت اهداف پایداری آب شهری، طی 20 سال گذشته این تغییرات بیش‌ازحد کند باقی‌مانده است .اکنون به‌خوبی پذیرفته‌شده که رویکرد مدیریت سنتی آب شهری برای پر...
[ 21 ] - بررسی مقایسه‌ای تاثیر کلانشهر تهران بر حاشیه‌ای شدن حومه‌ها (مورد مطالعه: شهرهای شهریار و لواسان)
با رشد شهرها، نواحی پیرامونی در سایۀ نفوذ کلانشهرها دستخوش تحولات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی می‌شوند. در نواحی پیرامون کلانشهرها متناسب با چگونگی شرایط محیط طبیعی و نظام اجتماعی- اقتصادی کل شهر و پیرامون، اشکال متفاوتی از سازمان فضایی به وجود می‌آید. هدف پژوهش حاضر بررسی مقایسه‌ای میزان حاشیه‌ای شدن شهرهای لواسان و شهریار به عنوان حومه‌های متأثر از کلانشهر تهران است. مطابق رویکرد عملکردهای ش...
[ 22 ] - مکان‌یابی تفرجگاه‌های گردشگری در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی با رویکرد توسعه پایدار
بخش مهمی از قابلیت‌های اکوتوریستی ایران در مناطق حفاظت‌شده قراردارد ولی استفاده‌های محدودی از این قابلیت جهت توانمندسازی مناطق صورت گرفته است. این تحقیق به دنبال توسعه پایدار منطقه از طریق تحدید مناطق قابل استفاده و مکان‌یابی مقاصد گردشگری است. از این رو، با استفاده از مدل اصلاح‌شده اکولوژیکی قابلیت‌سنجی کاربری زمین برای گردشگری و تلفیق آن با شاخصهای اجتماعی - اقتصادی، زیرساختی و حقوقی موثر بر...
[ 23 ] - ارزیابی لرزه‌ای سازه‌های مسکونی با استفاده از دستورالعمل 2015 فما و بررسی تغییرات آن نسبت به دستورالعمل 2002
مقدمه: با توجه به اجتناب‌ناپذیر بودن وقوع بحران، باید با سیاستی جامع و برنامه‌ریزی شده و البته همگانی، مجموعه راهبردهای آمادگی مقابله با مخاطرات را در میان شهروندان نهادینه کرد. در چنین شرایطی هریک از شهروندان حتی اگر از توان، دانش و انگیزۀ کافی برای کمک به دیگران یا مشارکت در برنامه‌های گروه‌های دوام (داوطلب واکنش اضطراری) برخوردار نباشند، دست‌کم می‌توانند برای حفظ جان خود و اعضای خانواده پیش...
[ 24 ] - Ranking of livelihood Capitals in Mountain Tourism Villages Case: Bala- Taloqan Rural District in Taloqan County
Introduction Poverty is one of the greatest challenges confronting humanity. It is said that poverty is almost related to natural resources, while it is also because of some other factors like natural and human capitals. Villagers are considered among the poorest and most vulnerable within human societies, especially in the countries of the third world. If the purpose of development is obvio...
[ 25 ] - پارادایم نوین برنامه‌ریزی برای پایداری و مدیریت یکپارچه منطقه کلان‌شهری تهران، ساماندهی یا تغییر پایتخت
به نظر می‌رسد که ما در مسئله شهر تهران، پایتخ ت از هماهنگی با تغییرات جامعه به دورمانده‌ایم. ما اغلب با آنچه کاول اونز[1] یک نقص اجرایی می‌نامد مواجهیم. دنبال کردن روش‌هایی که آشکارا غیرمفید و ناکارآمد هستند و آن‌طور که باربارا تاچمن[2] می‌نامد، سرچوبی[3] و در ناتوانایی خارج شدن از جبر س...
[ 26 ] - جامعه‌شناسی یک بحران: آسیب‌شناسی اجتماعی بحران آب در حوضه آبریز زاینده‌رود
حوضه آبریز زاینده‌رود به‌عنوان تنها رودخانه دائمی و پرآب فلات مرکزی در خطه جمعیتی پرتراکم و اقلیم خشک و نیمه خشک است. در این حوضه به دلیل مدیریت و نظارت تاریخی دقیق، مسائل اجتماعی تقسیم آب به‌ندرت مشهود بود. بااین‌وجود از اواسط دهه 80 شمسی، این رودخانه به‌طور مداوم جریان طبیعی خود را از دست داده و تبدیل به رودخانه‌ای فصلی شده است. لذا اعتراضات زیادی نیز در استان‌های بهره‌بردار از این حوضه روی ...
نویسندگان همکار
علی اسدی 1